Bất cứ bệnh truyền nhiễm nào trên tử thi của người bệnh bị tử vong đều có thể là nguồn lây nhiễm quan trọng đối với nhân viên y tế, thân bệnh nhân và người tiếp xúc với thi hài... nếu không thực hiện đầy đủ những biện pháp bảo vệ bằng các phương tiện phòng hộ cá nhân cần thiết.
Nhân viên y tế làm nhiệm vụ bảo quản, khám nghiệm tử thi, thân nhân bệnh nhân, người tiếp xúc làm thủ tục lưu giữ, quản ướp, khâm liệm, vận chuyển thi hài trước khi mai táng thường dễ có nguy cơ lây nhiễm mầm bệnh. Vì vậy cần quan tâm đến vấn đề này.
Bảo quản và khám nghiệm tử thi
Sau khi bệnh nhân qua đời do mắc các loại bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là bệnh lây nhiễm nguy hiểm; các nhân viên y tế, thân nhân người bệnh cần tuân thủ thực hiện các biện pháp phòng ngừa chuẩn bằng cách sử dụng những phương tiện phòng hộ cá nhân để bảo vệ một cách nghiêm túc trong việc bảo quản và khám nghiệm tử thi.
Đối với việc bảo quản tử thi, bệnh nhân tử vong phải được đặt vào túi đựng xác và đóng kín trước khi đưa ra khỏi phòng cách ly để chuyển đến nhà xác. Việc làm này tránh rò rỉ các chất dịch tiết từ tử thi có mang mầm bệnh ra môi trường chung quanh. Cách đưa xác chết ra khỏi giường bệnh là một công việc cần thận trọng, nhân viên y tế phải bảo đảm việc sử dụng các dụng cụ, phương tiện phòng hộ cá nhân đầy đủ, chắc chắn, bền vững để có thể chịu được ảnh hưởng của tác nhân mầm bệnh có khả năng lây nhiễm. Các dụng cụ, phương tiện phòng hộ cá nhân của nhân viên y tế kể cả thân nhân người bệnh khi thực hiện việc nâng tử thi để chuyển từ giường bệnh đến nhà xác phải sử kính che mắt hoặc kính bảo hộ, khẩu trang y tế hoặc mặt nạ che mặt để bảo vệ khỏi bị các tia bắn có thể có bắn ra từ dịch tiết cơ thể của tử thi; đồng thời phải dùng loại áo choàng dài tay có cổ tay chống thấm nước dùng một lần và găng tay cao su tiệt trùng dùng một lần. Chú ý khi trực tiếp nâng hoặc vận chuyển tử thi, để bảo đảm an toàn cần sử dụng thêm găng tay cao su bên ngoài và một tạp dề chống thấm nước. Những người nhà bệnh nhân muốn đứng gần nhìn tử thi lần cuối phải sử dụng các dụng cụ, phương tiện phòng hộ cá nhân phù hợp để tránh tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ cơ thể của tử thi. Một vấn đề cần ghi nhớ trong mọi trường hợp là bảo đảm tuân thủ các biện pháp phòng ngừa chuẩn để hạn chế sự tiếp xúc với bất kỳ dịch tiết nào của cơ thể tử thi người chết do mắc bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.
Đối với việc khám nghiệm tử thi của một số trường hợp cần thiết, nhân viên pháp y phải thực hiện khám nghiệm trong một môi trường an toàn. Những người tham gia thực hiện hoặc hỗ trợ việc khám nghiệm tử thi phải sử dụng các dụng cụ, phương tiện phòng hộ cá nhân thích hợp như: áo và quần dài hoặc trang phục tương đương, mặc áo choàng dài tay loại không thấm nước sử dụng một lần, mang mặt nạ hô hấp đạt tiêu chuẩn để phòng ngừa nguy cơ tạo ra các giọt bắn nhỏ li ti giống khí dung do sử dụng các thiết bị có vận tốc cao của máy cưa; mang mặt nạ che mặt hoặc kính bảo hộ; đeo găng tay khám nghiệm tử thi hoặc găng tay không cần tiệt trùng và giày ủng. Một biện pháp để giảm nguy cơ tạo nên khí dung hay các giọt bắn li ti khi khám nghiệm tử thi là nên sử dụng những dụng cụ hoặc thiết bị khám nghiệm cô lập, dùng máy hút chân không khi cưa cắt các bộ phận của cơ thể, tránh xịt nước với áp lực cao, mở hoặc cắt phần ruột ở trong môi trường nước...
Lưu giữ, khâm liệm và vận chuyển tử thi
Tử thi người chết vì mắc các bệnh lây nhiễm phải được lưu giữ và khâm liệm theo đúng những quy định vệ sinh về quản ướp thi hài. Thời gian này không được vượt quá 24 giờ kể từ khi bệnh nhân tử vong. Khi quản ướp thi hài người thân tại nhà phải đặt ở nơi thông thoáng trong nhà ở, tử thi được phủ kín bằng chăn hoặc vải và có người nhà trông coi thường xuyên để bảo vệ thi hài tránh các loại côn trùng và súc vật xâm nhập, tiếp xúc làm lây lan phát tán mầm bệnh.
Khi khâm liệm, quan tài phải được trát kín bằng các vật liệu như: keo, sơn ta, đất sét để bảo đảm không bị rò rỉ. Tùy theo phong tục tập quán có thể dùng bông để nút kín các hốc tự nhiên của thi hài và cho vào quan tài một số vật liệu có khả năng thấm nước, hút mùi như: chè khô, bông thấm nước, bông ngô, gạo rang, giấy bản... Đồng thời phải tiến hành tổ chức khâm liệm tử thi trong vòng 6 giờ kể từ khi chết và tuân thủ việc xử lý thi hài trước khi khâm liệm bằng các hóa chất diệt khuẩn quy định. Nếu dùng hóa chất chloramin B thì xử lý bằng cách dùng bông tẩm dung dịch này với nồng độ 5% để nút kín các hốc tự nhiên của thi hài; sau đó cũng phun dung dịch chloramin B 5% lên toàn bộ thi hài hoặc dùng vải liệm được tẩm dung dịch chloramin B 5% để quấn kín toàn bộ thi hài. Một vấn đề cần lưu ý là thi hài phải được bọc kín bằng vật liệu không thấm nước trước khi cho vào quan tài.
Ngay sau khi khâm liệm; phần nền nhà, khu đất, vách tường chung quanh nơi đặt tử thi và các vật dụng có tiếp xúc với thi hài... phải được xử lý bằng các hóa chất diệt khuẩn quy định. Nếu dùng hóa chất chloramin B thì việc xử lý được thực hiện bằng cách lau chùi hoặc phun phủ kín hóa chất lên toàn bộ bề mặt của nền nhà, khu đất, vách tường chung quanh nơi đặt thi hài và các vật dụng có tiếp xúc với thi hài với dung dịch có nồng độ 5%; duy trì thời gian tiếp xúc của hóa chất với bề mặt đã được xử lý tối thiểu trong thời gian 30 phút.
Khi vận chuyển thi hài bệnh nhân tử vong do mắc các bệnh truyền nhiễm đi mai táng hay hỏa táng, trước khi vận chuyển phải thực hiện đầy đủ những quy định về việc khâm liệm thi hài người chết như đã nêu trên. Nếu vận chuyển thi hài từ bệnh viện về nhà ở của gia đình, tử thi phải được bao bọc kín bằng các vật liệu không thấm nước và dùng phương tiện vận chuyển riêng. Khi chuyển thi hài bệnh nhân mắc bệnh truyền nhiễm nguy hiểm đi mai táng, trước khi đặt quan tài xuống huyệt mộ phải phun hóa chất diệt khuẩn như dung dịch chloramin B 5% hoặc rắc một lớp vôi bột chung quanh thành và đáy của huyệt mộ; đồng thời trước khi lấp đất cũng phải phun dung dịch chloramin B 5% hoặc rắc một lớp vôi bột ở chung quanh và trên mặt quan tài.
Một điều cần lưu ý đối với những người trực tiếp tham gia lưu giữ, quản ướp, mai táng, hỏa táng thi hài bệnh nhân bị mắc bệnh truyền nhiễm nguy hiểm phải sử dụng các phương tiện phòng hộ cá nhân như mũ che đầu, kính bảo vệ mắt, khẩu trang, quần áo dài, áo choàng, giày ủng, găng tay... trong suốt quá trình thực hiện công việc. Đồng thời phải khử khuẩn tay bằng dung dịch chloramin B 2% hoặc các hóa chất diệt khuẩn khác và thực hiện biện pháp vệ sinh cá nhân theo yêu cầu sau khi công việc kết thúc. Ngoài ra các dụng cụ, phương tiện, trang thiết bị phục vụ cho hoạt động mai táng, hỏa táng cũng phải được xử lý bằng hóa chất diệt khuẩn như dung dịch chloramin B 5% để lau rửa toàn bộ bề mặt và duy trì thời gian tiếp xúc của hóa chất tối thiểu trong 30 phút; nếu có điều kiện thì nên tiêu hủy các các loại dụng cụ, phương tiện, trang thiết bị đã bị nhiễm bẩn.
Khuyến cáo
Cần nhớ rằng tử thi người chết là nguồn lây nhiễm bệnh quan trọng nếu người bệnh bị mắc các bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là bệnh lây nhiễm nguy hiểm. Vì vậy bất cứ người nào, từ nhân viên y tế cho đến thân nhân người bệnh, người có tiếp xúc trực tiếp với thi hài người chết trong việc bảo quản, khám nghiệm, lưu giữ, quản ướp, khâm liệm, vận chuyển... đều có thể có nguy cơ bị lây nhiễm bệnh. Cần quan tâm đến vấn đề phòng hộ cá nhân bằng các biện pháp cần thiết theo quy định để phòng ngừa những điều đáng tiếc xảy ra.