Trực khuẩn bệnh than (Bacillus anthracis) gây nên bệnh than (Anthrax) thường được các nhà nghiên cứu khoa học quân sự chế tạo ra vũ khí sinh học để hủy diệt sinh lực của đối phương vì những tác hại nghiêm trọng của chúng.
Đặc điểm của trực khuẩn bệnh than (Bacillus anthracis)
Trực khuẩn gây nên bệnh than là loại trực khuẩn gram (+) tồn tại trong thiên nhiên dưới dạng các bào tử nên có thể tồn tại bền vững hàng chục năm. Trực khuẩn có khả năng sinh trưởng ở nhiệt độ 37oC trong các môi trường nuôi cấy thông dụng. Chúng gây bệnh nhiệt than ở các loại gia súc ăn cỏ như trâu, bò, dê, cừu... nên những người có nguy cơ mắc bệnh này do làm nghề chăn nuôi, thú y, công nghệ da hoặc những người ăn thịt động vật bị nhiễm bệnh than. Bệnh bị lây nhiễm qua đường da, tiêu hóa, hô hấp do các bào tử của trực khuẩn có khả năng bay trong bụi gió không khí. Động vật bị nhiễm bệnh than được biểu hiện bệnh lý bằng các tổn thương ở da với vết viêm mủ trên nền phù nề rộng có phủ lớp hoại tử màu đen như than, thường thấy ở phần chân của các động vật. Bệnh than thường kết hợp với các thể bệnh do nhiễm những loại vi khuẩn khác như Clostridium chawvoci, có thể có cả vi khuẩn Clostridium septicum; đây cũng là loại vi khuẩn kỵ khí tồn tại dưới dạng bào tử gây phù một mảng lớn dưới da, nề khí và nổi nhiều u cục.
Trực khuẩn bệnh than Bacillus anthracis gây bệnh bằng ngoại độc tố với 3 thành phần làm hoại tử mô và phù nề. Phần bao của trực khuẩn gây ức chế nặng các tế bào thực bào của cơ thể. Bào tử của trực khuẩn có kích thước rất nhỏ dưới 5 µm, khi hít thở có khả năng từ 8.000 đến 20.000 bào tử trực khuẩn xâm nhập đến các phế nang tận cùng của phổi; chúng cư trú ở các phế bào và qua hệ bạch huyết di chuyển tới các hạch bạch huyết ở trung thất. Tại đây, trực khuẩn than sinh trưởng và phát triển, theo đường máu gây nhiễm khuẩn huyết và nhiễm khuẩn ở nhiều nơi trong cơ thể.
Các thể bệnh khi bị nhiễm trực khuẩn bệnh than
Nếu bị nhiễm trực khuẩn bệnh than qua đường hô hấp do hít thở, hội chứng bệnh lý gây nên cho người bệnh thường nặng. Sau thời gian ủ bệnh từ 1 đến 5 ngày, bệnh nhân xuất hiện các triệu chứng sốt cao, tím tái, ra nhiều mồ hôi, khó thở, hạch bạch huyết ở trung thất sưng to, nhiễm khuẩn huyết, phế viêm, viêm màng não... và dễ dàng dẫn đến tử vong với tỷ lệ khoảng 90% đối với những trường hợp bệnh quá nặng ngoài khả năng can thiệp về y tế.
Nếu bị nhiễm trực khuẩn bệnh than qua đường da, sau thời gian ủ bệnh từ 1 đến 10 ngày sẽ xuất hiện những tổn thương ở da như bị sưng đỏ, nổi mụn nước, có vết hoại tử màu đen. Nếu bệnh nhân được điều trị sớm và hiệu quả thì khỏi bệnh và để lại sẹo trên da. Nếu sức đề kháng của cơ thể người bệnh kém do ngoại độc tố của trực khuẩn gây hoại tử mô, phù nề, ức chế các tế bào thực bào và điều trị không đúng, không đáp ứng sẽ gây nên tình trạng nhiễm khuẩn huyết, nhiễm độc toàn thân. Tỷ lệ tử vong do bị nhiễm bệnh than qua đường da chiếm khoảng 5%; trong khi đó tỷ lệ tử vong do nhiễm bệnh than qua đường hô hấp có thể chiếm tới 90% các trường hợp.
Nếu bị nhiễm trực khuẩn bệnh than qua đường tiêu hóa, sau thời gian ủ bệnh từ 2 đến 5 ngày, bệnh nhân có biểu hiện triệu chứng đi ngoài ra máu, nôn ra máu, đau bụng, nôn mửa, chán ăn, sốt. Trường hợp nặng có thể bị sốc nhiễm độc, hạch bạch huyết ở mạc treo của ruột sưng to, có tổn thương niêm mạc ở phần hồi tràng và manh tràng của ruột. Tỷ lệ tử vong chiếm khoảng từ 25% đến 75%, trung bình 50% các trường hợp bị nhiễm bệnh.
Theo các tài liệu về y học thảm họa được công bố, trong số các tác nhân sinh học gây bệnh qua đường hô hấp được sử dụng làm vũ khí sinh học thì trực khuẩn bệnh than được nêu lên hàng đầu. Do các đặc điểm trực khuẩn bệnh than được tồn tại lâu dài trong thiên nhiên dưới dạng bào tử, sinh trưởng và phát triển ở nhiệt độ bình thường 37oC; có khả năng lây nhiễm mầm bệnh qua cả 3 đường da, hô hấp, tiêu hóa để gây bệnh với tỷ lệ tử vong cao nên chúng thường được sử dụng làm vũ khí khủng bố sinh học có hiệu quả.
Thảm họa khủng bố sinh học với trực khuẩn bệnh than đã xảy ra
Ở Mỹ vào năm 2001, loại vũ khí tấn công khủng bố sinh học bằng cách sử dụng trực khuẩn bệnh than đã xảy ra. Bệnh khởi phát lúc đầu ở bang Florida, tiếp đó lan đến cả thủ đô Washington và bang New York. Trong thời gian từ cuối tháng 9, giữa tháng 10; đã có một biên tập viên ảnh của tờ báo The Sun ở Florida và hai nhân viên bưu điện tại bưu cục Brentwood của thủ đô Washington bị tử vong vì nhiễm bệnh than do khủng bố bằng vũ khí sinh học đã được phát hiện. Có 3 bệnh nhân cũng mắc bệnh than lây nhiễm qua đường hô hấp khá nguy kịch và 6 người bệnh khác cũng bị mắc bệnh này do bị lây nhiễm qua đường da.
Theo các thông tin thu thập ghi nhận, đối tượng và địa điểm bị tấn công của việc khủng bố bằng vũ khí sinh học tập trung vào một số nghị sĩ thượng viện, hạ viện của văn phòng quốc hội; các nhân viên của bưu điện và bưu cục; tòa soạn của một số báo chí và một số hãng truyền hình; trung tâm vũ trụ Kennedy và một số cơ sở khác... Các nhà chức trách an ninh Mỹ đã cố gắng truy tìm thủ phạm gieo rắc bệnh than nhưng chưa xác định được. Cục Điều tra liên bang FBI và Cục Tình báo trung ương CIA cho rằng chính những kẻ khủng bố trong nước đã gieo rắc trực khuẩn bệnh than qua các lá thư chứa chất bột màu trắng có bào tử trực khuẩn bệnh than. Các nhà khoa học Mỹ cũng xác nhận trực khuẩn bệnh than đã tìm thấy được ở cả hai bang New York, Florida đều có nguồn gốc chung như trực khuẩn bệnh than được tìm thấy ở thủ đô Washington. Chúng đều là các bào tử trực khuẩn gây bệnh than dạng mịn, dễ dàng di chuyển trong không khí thuộc loại các bào tử tự nhiên chứ không phải sản phẩm được tạo ra bởi công nghệ sinh học và chủng loại trực khuẩn này có sẵn ở ngay tại Mỹ. Những kẻ khủng bố đã sử dụng chủng loại trực khuẩn bệnh than Aims có độc lực cao và dùng chất bentonite là một loại đất sét đặc biệt làm chất phụ gia để các bào tử không dính vào nhau.
Vào cuối tháng 10 năm 2001, các nhà khoa học Mỹ cũng đã phát hiện và xác minh thêm một trường hợp mắc bệnh than của một nữ nhân viên ở bưu điện Haminton, bang New Jersey nâng số bệnh nhân bị nhiễm bệnh than lên đến 15 người. Sau đó cơ quan y tế đã kiểm tra sức khỏe, xét nghiệm phát hiện bệnh than cho 1.100 nhân viên bưu điện ghi nhận có 34 mẫu máu xét nghiệm có kết quả dương tính đối với bệnh than. Cũng vào ngày cuối tháng 10, đã có bệnh nhân thứ tư bị tử vong do bệnh than là một nữ nhân viên của bệnh tai mũi họng Manhaton ở bang New York. Theo thống kê, ở Mỹ đã có 18 người mắc bệnh than do khủng bố bằng vũ khí sinh học; trong đó có 10 bệnh nhân mắc thể bệnh qua đường hô hấp và 8 bệnh nhân mắc thể bệnh qua đường da.
Thời gian trước đó vào năm 1979 tại đất nước Liên Xô cũ, để hồi cứu và ghi nhận về tác hại độc lực nguy hiểm của trực khuẩn bệnh than; một thảm họa sinh học do sự sơ suất trong việc quản lý chủng loại trực khuẩn bệnh than dùng nghiên cứu đã làm cho 100 người nhiễm trực khuẩn bệnh than, gây 66 trường hợp nạn nhân bị tử vong.
Vấn đề khủng bố bằng vũ khí sinh học sử dụng trực khuẩn bệnh than đã từng xảy ra ở Mỹ. Vì vậy tất các nước trên toàn cầu cần có kế hoạch chủ động phòng chống để ngăn ngặn và ứng phó đối với thảm họa này trong tương lai mặc dù các quốc gia tiến bộ trên thế giới đều có phản ứng và lên án về việc sử dụng các loại vũ khí sinh học do tính cách hủy diệt nghiêm trọng của chúng.