Trong thời gian qua, thảm họa do sụt lở đất đá, nhà cửa, công trình kến trúc... đã xảy ra phổ biến ở một số nơi, nhất là trong các đợt lũ lụt, bão tố... làm ảnh hương đến tính mạng, kể cả tài sản của con người. Thảm họa này có thể do thiên nhiên hay do con người tạo ra, hoặc có thể do cả hai nguyên nhân cùng kết hợp lại gây nên.
Nguyên nhân của các loại thảm họa
Sụt, sập, lở đất ở miền núi thường do lượng mưa lớn, kéo dài, tạo ra một dòng chảy rất mạnh kèm theo sự thấm ẩm đất quá nhiều làm lực kết dính đất đá không còn bền chắc; kèm theo đó, ở khu vực này có độ dốc cao, tình trạng chặt phá cây rừng, khai thác gỗ, đốt rừng, làm rẫy... do con người tạo ra đã góp phần gây ra thảm họa. Thảm họa này thường xảy ra trong mùa mưa lũ cùng với dông bão.
Hiện tượng sụt, sập, lở đất đá, làm đổ các công trình kiến trúc còn do những tác động làm rung chuyển mặt đất như nổ mìn, các phương tiện giao thông xe có vận tải nặng, tàu hỏa chạy qua. Ngoài ra, các máy móc cơ học vận hành công trình, nền đất đá bị lún xuống do việc khai thác quá mức những mạch nước ngầm, khai thác cát sạn trên các dòng sông, sự thấm úng lòng đất kéo dài... cũng tạo nên hiện tượng này. Việc sụt lở nhà cửa, tường vách... còn do thi công xây dựng không thực hiện đúng các quy trình về độ bền vững, an toàn, cũng như bớt xén, tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng và sự sử dụng, bảo quản công trình một cách bừa bãi.
Sự sập đổ các đường hầm, các lò than, mỏ khoáng sản dưới mặt đất; sập đổ cầu, cống... cũng do các nguyên nhân ở trên gây ra. Sụt lở đất đá ở vùng ven sông, ven biển cũng còn do tác động của dòng chảy, lực đẩy của sóng, gió, triều cường...
 |  |
Quốc lộ 1A bị sạt lở đoạn qua tỉnh Phú Yên
Ảnh: Duy Thanh | Nhiều điểm giao thông huyện Pác Nặm
bị sạt lở nghiêm trọng.
(ảnh:24h.com.vn) |
Phòng ngừa thảm họa
Thảm họa sụt lở đất đá, nhà cửa, các công trình kiến trúc... có thể phòng ngừa được bằng một số biện pháp cần thiết, cụ thể mà cộng đồng người dân có khả năng thực hiện.
Tại các vùng đồi núi, cần coi trọng việc giữ gìn tán rừng che phủ tự nhiên, có kế hoạch trồng rừng; kiên quyết chống lại việc tàn phá rừng, khai thác gỗ trái phép, đốt rừng làm nương rẫy... gây nên sự xói mòn, hoang hóa nền thảm thực vật rừng. Cần trồng các loại tre nứa để chống sóng nước.
Việc quy hoạch vị trí xây dựng nhà cửa, các công trình kiến trúc, cầu cống, đường sá phải được xem xét, thiết kế các lĩnh vực có liên quan đến độ an toàn về địa thế, nền móng, độ bền vững... Phải có khảo sát địa chất, tính toán dự kiến các biến cố có thể xảy ra và các phương án giải quyết cụ thể.
Biện pháp bảo quản, tu bổ, đánh giá, kiểm tra định kỳ các công trình kiến trúc, thủy lợi, thủy điện, giao thông vận tải như cầu cống, đường sá... cần phải được thực hiện theo đúng quy trình, chế độ quy định. Khi có những nguy cơ xảy ra nguy hiểm ảnh hưởng đến tính mạng của con người, cần kiên quyết ngừng sử dụng; phải làm hàng rào chắn ngăn lại, không để người và các phương tiện giao thông đi đến gần; đồng thời có biển báo hiệu thông tin cảnh báo, kể cả ban ngày lẫn ban đêm để cho cộng đồng người dân biết và tránh xa. Nên có kế hoạch sửa chữa hay loại bỏ ngay các nguy cơ gây nên tai họa cho cộng đồng.
Để phòng ngừa những thảm họa nói trên, trách nhiệm điều hành thuộc chính quyền và các cơ quan chức năng quản lý nghiệp vụ tại địa phương nơi có nguy cơ xảy ra. Cần chú ý thông báo cụ thể cho những người ngoài địa phương như khách vãng lai, du lịch, tham quan, từ nơi khác đến làm việc hoặc có mối quan hệ với địa phương biết rõ khu vực nguy hiểm để chủ động phòng ngừa tai họa.
Mỗi một thành viên trong cộng đồng người dân nếu quan sát, phát hiện thấy các dấu chứng, hiện tượng báo hiệu những nguy cơ như sụt, sập, lở đất đá, nhà cửa, các công trình kiến trúc... trong địa phương khi nhìn thấy các vết nứt, lún, nghiêng đổ... hoặc những vi phạm về an toàn xây dựng, kiến trúc... cần báo cáo ngay cho chính quyền địa phương, các cơ quan chịu trách nhiệm quản lý để kịp thời phòng chống và khắc phục.
Ngoài ra, để phòng ngừa tai họa, khi có mưa to, dông sét, lốc, bão tố... không nên trú ẩn ở cạnh các bức tường không vững chắc. Khi đi tham quan, du lịch, tránh xa các khu vực có hiện tượng đất đá bị lở ven đồi núi, ven sông, ven biển. Cơ quan quản lý không nên cho công nhân lao động, làm việc dưới các hầm lò khai thác than, khoáng sản, các công trình kiến trúc có nguy cơ sụt đổ, không bảo đảm an toàn. Một điều cũng nên chú ý là các nhà cao tầng, các khán đài sân vận động, rạp chiếu phim, sân khấu, nhà hát, cầu cống... không để người tụ tập quá trọng tải của công trình gây nên tai họa sập đổ. Nguy cơ sập đổ nhà ở các siêu thị khi có nhiều khách hàng, nhất là vào các dịp lễ tết cũng cần thiết xem xét để chủ động phòng ngừa tai nạn.
Xử trí khi xảy ra thảm họa
Khi xảy ra thảm họa, mọi người cần bình tĩnh, tìm ngay vị trí trú ẩn một cách an toàn, vững chắc tại chỗ nếu không thoát kịp rời khỏi nơi đó. Phải tìm cách bảo vệ thân thể như đội mũ che kín đầu và thu nhỏ khối hình cơ thể ở vị trí nơi trú ẩn. Nên ngồi xổm để có thể định vị tốt, không được di động, rời khỏi vị trí trú ẩn khi đất đá, gạch vỡ, mảnh bê tông vụn đang rơi sập. Nếu đang ở độ dốc của vị trí cao hoặc sườn đồi, sườn núi mà bản thân bị rơi theo, cần tìm cách bám chặt vào một cây cột, cái móc hay một loại dây treo hoặc dây rừng nào đó còn vững chắc; sau đó tìm phương án thoát hiểm tùy theo tình huống cụ thể.
Nếu có thời gian và điều kiện, nên tắt ngay các nguồn điện, đường dẫn khí đốt, đường dẫn nước... tại khu vực nơi xảy ra thảm họa. Khi phát hiện thấy có rò rỉ nhiên liệu có thể gây cháy nổ như xăng, khí đốt, tuyệt đối không được hút thuốc, dùng diêm quẹt, nến, bật lửa... vì sẽ gây cháy nổ.
Phải đánh giá tình huống sạt lở đất đá, sập đổ nhà cửa, các công trình kiến trúc... để tìm cách tự cứu bản thân mình và cứu người khác bị nạn một cách khẩn trương nhưng phải có tính toán dự kiến các khả năng tình trạng này có thể tiếp tục tái diễn. Khi dùng các phương tiện cơ giới để đào bới, cẩu đất đá cũng nên thận trọng vì có thể gây sập đổ thêm do chấn động, va chạm vào các phần còn lại.
Cần tổ chức tìm kiếm những nạn nhân đang bị vùi lấp dưới các đống đất đá đổ nát đè ở trên. Tìm cách cứu thoát người bị nạn tùy theo tình huống cụ thể. Phải có cán bộ y tế khám xét, xử lý những trường hợp bị chấn thương do sự vùi lấp. Nếu chưa cứu thoát được những người bị nạn ngay, cần tìm cách động viên, cung cấp các thức ăn uống qua các khe hở dưới các mảnh bê tông, tảng đá chắn giúp họ thoát hiểm. Một vấn đề cũng nên quan tâm ở các khu vực cứu nạn là ngăn ngừa những người không có trách nhiệm và đám đông người đến tập trung xem vì tò mò hoặc lợi dụng thảm họa để gây rối, lấy cắp tài sản. Khu vực xảy ra thảm họa phải được bảo đảm tốt về tình hình trật tự, an toàn.