Hiện nay hóa chất diệt côn trùng đang được sử dụng rộng rãi trong lĩnh vực nông nghiệp và y tế. Ngành y tế dự phòng cũng thường dùng một số hóa chất xua, diệt côn trùng truyền bệnh để ngăn ngừa các bệnh do côn trùng truyền phát triển và gây dịch. Hóa chất sử dụng là chất độc hại dùng để diệt côn trùng truyền bệnh nhưng nó cũng gây độc hại ngay cả đối với con người và động vật nuôi. Vì vậy cần thận trọng khi sử dụng các loại hóa chất này để bảo đảm sự an toàn.
Hóa chất sử dụng và sự độc hại
Hóa chất diệt côn trùng gồm có 4 nhóm chính là nhóm chlor hữu cơ, phosphore hữu cơ, carbamate và pyrethroide tổng hợp. Hóa chất được chọn lựa để sử dụng trong phòng, chống côn trùng truyền bệnh thường phải bảo đảm các tiêu chuẩn là ít hoặc không gây độc hại đối với con người và động vật nuôi khi được áp dụng các biện pháp an toàn. Các loại hóa chất này đã được các cơ quan chức năng kiểm định tính hiệu quả diệt côn trùng và sự an toàn cho người cũng như động vật nuôi một cách chặt chẽ trước khi có chỉ định sử dụng. Hầu hết các loại hóa chất thường gây độc hại qua đường tiêu hóa, tiếp xúc qua da thường xuyên, đôi khi cũng qua đường hô hấp. Đối với môi trường, hóa chất sử dụng cũng có thể gây ô nhiễm nguồn nước uống, thức ăn hoặc tồn lưu trong đất. Vì vậy khi sử dụng các loại hóa chất độc hại này cần phải bảo đảm đúng quy trình và sự an toàn để hạn chế đến mức thấp nhất những ảnh hưởng nó đối với con người và động vật.
Đề phòng sự nhiễm độc
Trong khi sử dụng hóa chất diệt côn trùng, tuyệt đối không được ăn uống và hút thuốc lá; thức ăn, nước uống cần được đậy kín. Cần dùng các dụng cụ bảo hộ lao động như quần áo bảo vệ, găng tay, khẩu trang, kính che mắt ... để pha chế, phun, tẩm hóa chất. Không được dùng tay trần không mang găng để pha trộn, khuấy tan hoặc tiếp xúc trực tiếp hóa chất; không dùng miệng để thổi vòi của bình phun bị tắc nghẽn. Sau mỗi lần pha hóa chất và phun, tẩm ... cần rửa tay và mặt thật sạch bằng xà phòng. Hóa chất thừa và các loại dụng cụ sử dụng cũng cần được rửa sạch và đổ vào hố đất hoặc hầm chất thải một cách an toàn. Không để hóa chất thấm ra nguồn nước uống, chỗ tắm giặt, hồ ao nuôi cá hoặc sông, suối. Hố đất để huỷ đổ hóa chất thừa và nước rửa dụng cụ đựng hóa chất cần đào cách xa sông, suối, giếng nước và nhà ở khoảng 100 mét; tại vùng rừngnúi thì hố hủy hóa chất phải đào ở nơi đất thấp. Các loại bao bì đựng hóa chất như chai, hộp, bao ... có thể chôn theo tại hố hủy, những nơi có điều kiện thì bao bì bằng giấy, nhựa plastic cần đốt cháy sạch trước khi lấp hố. Tuyệt đối không sử dụng lại các loại bao bì đã đựng hóa chất diệt côn trùng. Sau khi thực hiện xong công việc, phải rửa tay và mặt thật sạch bằng xà phòng rồi mới được ăn uống. Sau mỗi ngày làm việc có tiếp xúc với hóa chất cầm tắm rửa sạch sẽ.
Dấu hiệu khi bị nhiễm độc hóa chất
Khi sử dụng hóa chất diệt côn trùng, nếu không bảo đảm an toàn thì người có thể bị nhiễm độc với những biểu hiện cấp tính qua đường da và tiêu hóa. Dấu hiệu và triệu chứng lâm sàng khác nhau tùy theo loại hóa chất, đôi khi có thể nhầm lẫn với một số bệnh khác. Người dùng hóa chất diệt côn trùng để tự tử thì bị nhiễm độc rất nặng.
Thể trạng chung của người bị nhiễm độc rất yếu và rất khó chịu. Da, niêm mạc bị dị ứng, có cảm giác nóng, rát, toát mồ hôi nhiều, da sạm lại. Mắt bị ngứa, cũng có cảm giác bỏng, rát, chảy nước mắt, có hiện tượng nhìn mờ và đồng tử mắt có thể co hoặc giãn. Hệ tiêu hóa bị ảnh hưởng với các triệu chứng bỏng, rát ở miệng và họng, tiết nước bọt nhiều, đau bụng, nôn, mữa và tiêu chảy. Hệ thần kinh bị nhiễm độc với các dấu hiệu nhức đầu, chóng mặt, rối loạn tâm thần, co giật, choáng váng, nói líu lưỡi, không có ý thức. Hệ hô hấp cũng có biểu hiện lâm sàng bằng cơn ho, tức ngực, khó thở và thở khò khè do tiết nhiều đàm suyễn.
Cách xử trí khi bị nhiễm độc
Nếu phát hiện được các dấu hiệu nhiễm độc hóa chất diệt côn trùng qua những thông tin thu thập từ người bệnh và người nhà bệnh nhân, cần sơ cứu ban đầu và chuyển ngay người bị nhiễm độc lên bệnh viện nơi gần nhất để được kịp thời cứu chữa. Việc sơ cứu ban đầu cần phải thực hiện nhanh, nếu bệnh nhân bị ngừng thở thì hô hấp nhân tạo bằng thổi miệng khi người bệnh không uống hóa chất, khi người bệnh có uống hóa chất thì dùng hô hấp nhân tạo bằng máy. Nếu hóa chất bị ngấm vào da hoặc dính vào mắt thì cần rửa ngay da và mắt bằng một lượng nước nhiều trong thời gian 5 phút, đồng thời cởi ngay quần áo bị nhiễm hóa chất trên người và tắm với xà phòng bằng cách dội nước liên tục trong vòng 10 phút. Chỉ làm cho bệnh nhân mữa khi biết chính xác là có uống phải hóa chất diệt côn trùng dạng độc tính cao và người bệnh đang còn tỉnh táo. Không nên cho bệnh nhân mữa khi uống phải các sản phẩm hóa chất pha chế bằng dầu diezel, dầu hỏa vì gây nên sự xông hơi chất mữa vào đường hô hấp, làm tăng độ nguy hiểm nhiều hơn là nhiễm độc đường tiêu hóa. Để làm cho người bệnh mữa, đặt bệnh nhân ở tư thế đứng hoặc ngồi và móc họng để kích thích phản xạ nôn, sau đó cho uống than hoạt tính với nước đun sôi để nguội và lặp lại nhiều lần. Cho bệnh nhân nằm yên nghỉ với đầu để dốc, khi có hôn mê thì đẩy mặt ngữa ra để thoáng khí; đắp chăn khi bệnh nhân có cảm giác lạnh và làm mát bằng khăn lạnh khi mồ hôi ra nhiều. Khi có hiện tượng co giật cần dùng dụng cụ đệm hàm răng đề phòng chấn thương ở lưỡi. Tuyệt đối không cho người bệnh hút thuốc, uống rượu và uống sữa mà chỉ được uống nước trong đã đun sôi để nguội.
Sau khi sơ cứu ban đầu, chuyển ngay bệnh nhân lên bệnh viện nơi gần nhất để tiếp tục theo dõi, điều trị, tránh những hậu quả đáng tiếc xảy ra. Bệnh viện cần thu thập những thông tin đầy đủ, cần thiết của bệnh nhân và loại hóa chất bị nhiễm độc để xử trí loại bỏ độc chất một cách hiệu quả, nhanh chóng để cứu sống người bệnh.