Khi bệnh nhân nghi ngờ bị mắc sốt xuất huyết vào bệnh viện để khám chữa bệnh, bác sĩ thường cho người bệnh đi xét nghiệm máu và theo dõi cụ thể chỉ số của tiểu cầu để giúp cho việc chẩn đoán, điều trị cũng như tiên lượng về diễn biến của bệnh. Vậy tiểu cầu có ý nghĩa và tầm quan trọng như thế nào trong bệnh sốt xuất huyết.
Đặc điểm của tiểu cầu
Máu thường có ba loại tế bào là hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu. Tiểu cầu là một trong ba loại tế bào máu nên chúng cũng giống như hồng cầu, bạch cầu được sinh ra ở tủy xương từ các tế bào gốc của tiểu cầu. Các nhà khoa học đã cho rằng ở điều kiện bình thường của một người khỏe mạnh, mỗi ngày có khoảng 1.011 tiểu cầu được sinh ra trong máu; tuy vậy nhưng mức độ sinh sản này có thể tăng lên gấp 10 lần khi cơ thể có nhu cầu. Người khỏe mạnh bình thường có khoảng từ 150.000 đến 400.000 tiểu cầu/mm3 máu và chúng có khả năng lưu hành, vận chuyển trong máu với thời gian từ 9 đến 12 ngày. Sau đó các tiểu cầu sẽ bị chết do những đại thực bào của lách phá hủy. Tiểu cầu giữ vai trò rất quan trọng trong quá trình cầm máu, đông máu. Khi số lượng tiểu cầu giảm, bệnh nhân rất dễ bị xuất huyết như xuất huyết dưới da, xuất huyết niêm mạc, xuất huyết tiêu hóa; đặc biệt khi tiểu cầu giảm nhiều, bệnh nhân dễ có nguy cơ bị xuất huyết não và đây là một biến chứng khá nặng dễ dẫn đến tử vong.
Chỉ số tiểu cầu trong sốt xuất huyết
Bệnh sốt xuất huyết thường khởi phát một cách đột ngột; chúng thường diễn biến qua ba giai đoạn là giai đoạn sốt, giai đoạn nguy hiểm, giai đoạn hồi phục. Trong mỗi giai đoạn, số lượng tiểu cầu có sự thay đổi khác nhau. Ở giai đoạn sốt, số lượng tiểu cầu bình thường hoặc giảm dần nhưng vẫn còn trên 100.000/mm3 máu. Ở giai đoạn nguy hiểm, số lượng tiểu cầu giảm dưới 100.000/mm3 máu.Ở giai đoạn phục hồi, số lượng tiểu cầu dần trở về bình thường nhưng muộn hơn so với số lượng bạch cầu. Về mức độ bệnh theo sự phân chia của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng có sự thay đổi số lượng tiểu cầu tương ứng phù hợp. Thể sốt xuất huyết Dengue có số lượng tiểu cầu bình thường hoặc hơi giảm. Thể sốt xuất huyết Dengue có dấu hiệu cảnh báo thì số lượng tiểu cầu giảm nhanh chóng. Thể sốt xuất huyết Dengue nặng thể hiện tình trạng sốc giảm thể tích, xuất huyết do số lượng tiểu cầu máu giảm nhiều và nhanh chóng kèm theo suy tạng nặng. Các trường hợp sốt xuất huyết Dengue nặng phải tiến hành xử trí khẩn cấp bằng cách truyền dịch để chống sốc giảm thể tích và điều trị tình trạng xuất huyết nặng bằng cách truyền máu, các chế phẩm của máu; truyền tiểu cầu và có thể sử dụng ngay cả plasma tươi, tủa lạnh khi có rối loạn đông máu. Phải theo dõi kỹ người bệnh trên lâm sàng, bệnh nhân được chỉ định truyền tiểu cầu khi số lượng tiểu cầu giảm xuống nhanh dưới 50.000/mm3 máu kèm theo hiện tượng xuất huyết nặng. Trên thực tế, mặc dù chưa có hiện tượng xuất huyết rõ nhưng nếu số lượng tiểu cầu giảm dưới 50.000/mm3 máu thì vẫn có thể chủ động truyền tiểu cầu tùy theo từng trường hợp cụ thể. Sau điều trị đáp ứng, chỉ cho bệnh nhân sốt xuất huyết rời bệnh viện khi người bệnh đã hết sốt trong vòng 2 ngày, tinh thần tỉnh táo, mạch và huyết áp bình thường và số lượng tiểu cầu phải trên 50.000/mm3 máu.
Nguồn tiểu cầu cung cấp
Ngoài bệnh sốt xuất huyết Dengue nặng cần truyền tiểu cầu, một số các bệnh khác trong thực tế cũng cần có nguồn tiểu cầu để sử dụng cho việc điều trị. Vì vậy hàng ngày có khá nhiều bệnh nhân có nhu cầu cần truyền tiểu cầu nhằm xử trí các trường hợp cấp cứu nhất là khi có dịch bệnh sốt xuất huyết phát triển cao. Nguồn tiểu cầu cũng như nguồn máu toàn phần hầu hết được lấy từ người nhà bệnh nhân hoặc những người hiến tặng nhân đạo. Ngoài những tiêu chuẩn của người cho máu toàn phần theo quy định chung, người hiến tặng tiểu cầu cũng cần thêm các tiêu chuẩn riêng như có cân nặng phải từ 50kg trở lên, số lượng tiểu cầu phải từ 200.000/mm3 máu trở lên, có tình trạng tĩnh mạch tốt và khoảng cách giữa hai lần hiến tặng tiểu cầu tối thiểu phải 1 tháng. Quy trình thu thập nguồn tiểu cầu phải được bác sĩ thực hiện việc khám, kiểm tra sức khỏe; xét nghiệm công thức máu, kiểm tra số lượng tiểu cầu; xét nghiệm sàng lọc các bệnh lây truyền qua đường truyền máu của người hiến tặng. Sau đó tiến hành tách tiểu cầu bằng máy tách tế bào tự động. Máy này hoạt động theo nguyên lý hệ thống kín và bộ kỹ thuật sử dụng là loại kỹ thuật dùng một lần nên rất bảo đảm an toàn và vô trùng. Quá trình tách tiểu cầu gồm 3 bước: lấy máu và máu được lấy được đưa vào buồng ly tâm của máy; cho ly tâm, tách và giữ lại thành phần cần lấy như tiểu cầu, huyết tương; truyền trả lại các thành phần khác của máu cho người hiến tặng. Thời gian tách tiểu cầu khoảng từ 60 đến 90 phút. Số lượng tiểu cầu của người hiến tặng giảm chưa tới 30% so với số lượng ban đầu nên số lượng tiểu cầu còn lại vẫn nằm trong ngưỡng sinh lý bình thường; vấn đề này sẽ bảo đảm an toàn cho người hiến tặng trong cơ chế cầm máu và đông máu. Trên thực tế đối với những bệnh nhân bị mắc bệnh sốt xuất huyết, đặc biệt là các trường hợp nặng vào bệnh viện bắt buộc bác sĩ phải cho xét nghiệm chỉ số tiểu cầu để theo dõi, tiên lượng và điều trị kịp thời tình trạng xuất huyết do giảm tiểu cầu. Việc chỉ định truyền tiểu cầu phải được thực hiện theo y lệnh của bác sĩ điều trị.