Để phòng tránh bị mắc nhiễm một số bệnh phổ biến, ngành y tế dự phòng thường sử dụng các loại vaccine phòng bệnh. Hiện nay bệnh sốt xuất huyết thường xảy ra hàng năm tại một số địa phương nhưng chưa có vaccine phòng bệnh sốt xuất huyết, kể cả vaccine phòng bệnh sốt rét. Vì vậy việc phòng bệnh thường áp dụng những biện pháp thường quy nhằm tác động vào các trung gian truyền bệnh, chủ động khống chế bệnh phát triển, lây truyền và có khả năng bùng phát thành dịch, làm ảnh hưởng đến sức khỏe và cả tính mạng của người dân.
Các thể bệnh sốt dengue và bệnh dengue sốt xuất huyết
Bệnh sốt dengue có khả năng bùng phát thành những vụ dịch, chủ yếu xảy ra ở người lớn và ở các thành phố, có khi làm cả hàng chục ngàn người bị nhiễm bệnh. Bệnh bắt đầu bằng sốt đột ngột, kéo dài khoảng một tuần hoặc hơn, gây triệu chứng đau đầu, đau cơ, đau khớp xương và nổi mẩn ở da. Bệnh ít khi dẫn đến tử vong, thường xảy ra ở các nước nhiệt đới và một số nước vùng cận nhiệt đới, có thể ở cả nông thôn lẫn thành thị nếu có sự hiện diện của loài muỗi truyền bệnh Aedes aegypti hoặc Aedes albopictus thích hợp.
Bệnh sốt xuất huyết hay sốt dengue xuất huyết là một bệnh nguy hiểm, xảy ra ở các nước vùng Đông Nam Á nhưng gần đây cũng đã xuất hiện ở một số nước vùng Nam Mỹ và Nam Thái Bình Dương. Bệnh thường xảy ra ở trẻ em, bắt đầu bằng sốt cao, đau đầu, khó thở và đau bụng. Dấu hiệu xuất huyết nội tạng cũng thường thấy. Hội chứng choáng (shock) sốt xuất huyết có thể xảy ra do mất máu và tụt huyết áp. Nếu không được phát hiện, điều trị kịp thời thì có tới 50% trường hợp choáng có thể bị tử vong nhưng tỷ lệ tử vong chung thường từ 5 đến 10%.
Phòng bệnh và điều trị
Hiện nay chưa có vaccine phòng bệnh sốt dengue và bệnh sốt xuất huyết mặc dù đã có nhiều nỗ lực, cố gắng của các nhà khoa học để phát minh và sản xuất ra loại vaccine này. Bệnh cũng không có thuốc điều trị đặc hiệu, đối với các bệnh nhân có hội chứng choáng (shock) cần được nhanh chóng truyền dịch, huyết tương kịp thời và theo dõi các dấu hiệu sinh tồn một cách chặt chẽ để xử trí, can thiệp những triệu chứng, biến chứng trầm trọng; hạn chế tử vong.
Biện pháp phòng bệnh tốt nhất là làm giảm mật độ hoạt động của loài muỗi truyền bệnh Aedes aegypti. Biện pháp lâu dài nhưng ít tốn kém về kinh tế là hạn chế những nơi muỗi truyền bệnh đẻ trứng trên diện rộng bằng cách san lấp các ổ muỗi đẻ trứng tự nhiên hay nhân tạo, đốt hết các loại rác hữu cơ, làm lưới che đậy những dụng cụ chứa nước sinh hoạt, lắp đặt hệ thống ống dẫn nước kín ... Nếu những biện pháp này không thể áp dụng được, cần phải thực hiện biện pháp diệt bọ gậy bằng các loại hóa chất an toàn và có hiệu quả. Chiến lược làm giảm nguồn lây bệnh cho cộng đồng là tổ chức công tác truyền thông giáo dục sức khỏe một cách rộng rãi và lâu dài. Việt Nam đã sử dụng một khẩu hiệu tuyên truyền khá cụ thể “Không có bọ gậy, không có sốt xuất huyết”. Ở đất nước Singapore, nơi vẫn còn bệnh sốt xuất huyết lưu hành, đã sử dụng câu khẩu hiệu quyết liệt hơn “Hãy diệt nó trước khi nó giết ta” (Stop it now before it kills) với giải pháp rõ ràng “Tháo bỏ chỗ nước tù đọng-Gia đình khỏi bị sốt xuất huyết” (Get rid of stagnant water-Keep your home safe from dengue). Ngoài ra, các biện pháp bảo vệ cá nhân phòng chống muỗi đốt ban ngày cũng nên áp dụng như mặc quần áo phòng hộ, sử dụng hóa chất xua muỗi và lưới chống muỗi. Ngoài những biện pháp hóa học thông thường để phòng chống muỗi đốt như phun hóa chất diệt côn trùng ở trong nhà, có thể thực hiện việc phòng chống muỗi đốt ban ngày bằng hương xua diệt muỗi, màn chống muỗi hoặc máy điều hòa nhiệt độ.
 |
“Tháo bỏ chỗ nước tù đọng-Gia đình khỏi bị sốt xuất huyết”. |
Trong những trường hợp dịch sốt dengue và sốt xuất huyết xảy ra, các biện pháp thường quy trên cũng cần được áp dụng, nhưng biện pháp khẩn cấp nhất với mục tiêu làm giảm nhanh quần thể muỗi trưởng thành là thực hiện việc phun không gian bằng hóa chất diệt côn trùng phù hợp. Phun hóa chất diệt côn trùng thường được tiến hành ở những khu vực của thành phố có nhiều ổ bọ gậy sẽ sinh ra nhiều muỗi Aedes aegypti trưởng thành. Phun không gian hóa chất diệt muỗi bằng các dụng cụ như bình bơm đeo vai, máy phun mù xách tay, máy phun sương đặt trên xe ô tô hoặc máy bay. Việc phun hóa chất diệt tồn lưu lên tường vách trong trường hợp này không đạt hiệu quả vì loài muỗi truyền bệnh thường trú đậu trong nhà ở trên những diện tích không thuận tiện cho việc phun như rèm cửa, áo quần treo trong phòng ... Một điều chú ý là ngành y tế dự phòng nên dự trữ một số lượng hóa chất diệt muỗi cần thiết để chủ động đối phó với những trường hợp khẩn cấp khi có dịch bùng phát trên diện rộng.
|
Xe phun hoá chất diệt muỗi. |
Phương pháp phun không gian hóa chất diệt muỗi truyền bệnh
Khi dịch bệnh xảy ra hoặc khi mật độ hoạt động của muỗi truyền bệnh quá cao, trở thành vấn đề nan giải, việc phun không gian hóa chất diệt côn trùng được áp dụng để diệt muỗi đang bay trong không trung hoặc trú đậu nhiều nơi với yêu cầu đạt ngay kết quả. Phun hóa chất không gian thường được thực hiện trong nhà và quanh nhà ở tại các thành phố và vùng nông thôn, đôi khi kể cả nơi trú đậu của muỗi bên ngoài nhà như vườn rau, đầm lầy, ao hồ ... Muốn áp dụng phương pháp phun hóa chất không gian, cần phải có trang thiết bị, dụng cụ chuyên dụng như bình phun mù có động cơ đeo sau lưng hoặc bình phun sương nhiệt đeo trên vai. Ngoài ra cũng cần có sẵn các loại xe ô tô hoặc máy bay phun sương. Việc phun hóa chất vào không gian thường phải dùng sương lạnh hoặc nhiệt và sương phun ra phải có hạt cực nhỏ. Tại một số khu vực dân cư, người dân thường lo ngại về ảnh hưởng của hóa chất diệt côn trùng đối với sức khỏe và môi trường. Tuy nhiên, nếu có biện pháp truyền thông giáo dục sức khỏe phù hợp, đặc biệt là khi có dịch bệnh xảy ra hoặc khi mật độ hoạt động của muỗi truyền bệnh quá cao với nguy cơ xảy dịch thì người dân dễ chấp nhận, hợp tác mở các cửa để những hạt sương của hóa chất phun không gian có thể bay vào nhà. Việc phun hóa chất bằng các bình phun có động cơ cũng sẽ được thực hiện thường xuyên và được cộng đồng chấp nhận.
 |
Máy bay phun hoá chất diệt muỗi. |
Phương pháp phun không gian hóa chất có những ưu điểm hơn so với phương pháp phun tồn lưu hóa chất lên tường vách như có hiệu quả ngay đối với muỗi trưởng thành, phù hợp với mục tiêu phòng chống dịch. Khi chỉ áp dụng việc phun không gian hóa chất một lần thì ít tốn nhân công, có thể xử lý biện pháp trên diện rộng và nhanh chóng. Ngoài ra cũng ít tốn hóa chất khi thực hiện tại các vùng đô thị và diệt được cả những loài muỗi không trú đậu ở trong nhà. Bên cạnh đó, phương pháp phun không gian hóa chất vẫn có những nhược điểm như chịu chi phí cao do phải áp dụng nhiều lần vì hiệu quả không lâu; cần có các trang thiết bị chuyên dụng, chi phí vận hành, bảo dưỡng, đào tạo nhân viên để bảo dưỡng, sửa chữa dụng cụ ... Vì chi phí cao nên không phù hợp khi thực hiện phun nhiều lần ở nông thôn. Đồng thời hóa chất phun cũng có thể gây ô nhiễm, hủy hoại vi sinh vật và môi trường ở những vùng không có nhu cầu phải phun. Một khó khăn để được cộng đồng chấp nhận phương pháp này là ở một số vùng, mùi hóa chất để lại sau khi phun làm cho người dân có cảm nghĩ rằng hóa chất không có lợi cho sức khỏe.