Sốt xuất huyết là một bệnh nhiễm trùng gây ra bởi muỗi được tìm thấy phổ biến ở các nước vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới. Trong những năm gần đây, sự lan truyền gia tăng ở các vùng đô thị và ven đô thị và trở thành mối quan tâm chính yếu của y tế công cộng .
Sốt xuất huyết trầm trọng ( trước đây được biết như là sốt Dengue xuất huyết) được ghi nhận đầu tiên vào những năm 1950s trong các vụ dịch ở Philippine và Thái lan. Hiện nay, sốt xuất huyết trầm trọng ảnh hưỏng đến hầu hết các quốc gia Châu Á và Châu Mỹ La tinh, và là nguyên nhân dẫn đầu của nhập viện và tử vong trẻ em ở các vùng này. Có 4 typ huyết thanh riêng biệt ,nhưng có liên quan chặt chẽ với nhau, gây ra sốt Denguelà (DEN-1,DEN-2,DEN-3,và DEN-4). Sự hồi phục sau khi nhiễm tạo ra một sự miễn dịch suốt đời chống lại các huyết thanh khác. Tuy nhiên, miễn dịch chéo đối với các typ huyết thanh khác chỉ là một phần và tạm thời. Nhiễm tiếp theo bởi các typ huyết thanh khác làm gia tăng nguy cơ phát triển sốt xuất huyết trầm trọng.
Sự bùng phát bệnh Dengue trên toàn cầu
Tỷ lệ mắc mới của Dengue gia tăng trầm trọng trên toàn cầu trong những thập kỷ gần đây. Trên 2,5 tỷ người- trên 40% dân số thế giới hiện nay có nguy cơ sốt xuất huyết. Hiện nay Tổ chức Y tế thế giới ước tính có khoảng từ 50-100 triệu người bị sốt xuất huyết mỗi năm. Trước năm 1970, chỉ có 9 quốc gia bị dịch sốt xuất huyết trầm trọng. Bệnh bây giờ lưu hành ở hơn 100 quốc gia ở Châu Phi, Châu Mỹ , Trung Đông, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương. Châu Mỹ , Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương là những vùng bị ảnh hưởng nặng nề nhất
Các ca bệnh ở Châu Mỹ, Đông Nam Á,và Tây Thái Bình Dương đã vượt quá con số 1,2 triệu ca vào năm 2008 và trên 2,3 triệu ca vào năm 2010 ( dựa trên số liệu đệ trình của các quốc gia thành viên). Gần đây, số lượng các ca được báo cáo tiếp tục gia tăng. Trong năm 2010, chỉ tính riêng ở Châu Mỹ có 1,6 triệu ca, trong số đó có 400.000 bị sốt xuất huyết trầm trọng Không chỉ số lượng các ca bệnh gia tăng khi lan đến các vùng đất mới mà còn các vụ dịch bùng nổ xảy ra . Sự đe doạ của một vụ dịch sốt xuất huyết có khả năng xảy ra bây giờ hiện hữu ở Châu Âu và sự lan truyền sốt xuất huyết tại chỗ đã được báo cáo lần đầu tại Pháp và Croatia vào năm 2010 và các ca bệnh ngoại lai đã được phát hiện ở 3 quốc gia khác ở Châu Âu. Một vụ dịch gần đây (2012) ở quần đảo Madeira của Bồ Đào Nha dẫn đến trên 1800 ca và các ca ngoại lai được phát hiện ở 5 quốc gia Châu âu khác ngoại trừ đất liền Bồ Đào Nha Ước tính có khoảng 500.000 người bị sốt xuất huyết trầm trọng đòi hỏi nhập viện mỗi năm, một tỷ lệ lớn trong số đó là trẻ em. Khoảng 2,5% số người bị mắc phải tử vong.
Sự truyền bệnh
Muỗi Aedes aegypty là vector chính truyền bệnh sốt xuất huyết. Virus được truyền tới người thông qua vết cắn của muỗi cái bị nhiễm bệnh. Sau thời gian nhiễm virus 4-10 ngày, một con muỗi bị nhiễm bệnh có thể truyền virus trong phần đời còn lại của nó. Những người bị nhiễm là những người mang trùng và nhân lên của virut chính, được xem như là nguồn của virus với những con muỗi chưa nhiễm. Các bệnh nhân đã nhiễm bệnhvới virus Dengue có thể truyền sự nhiếm trùng (trong vòng 4-5 ngày, tối đa là 12 ngày) thông qua muỗi Aedes sau khi triệu chứng lần đầu của họ xuất hiện
Aedes aegypty sống ở vùng đô thị và đẻ chủ yếu ở những dụng cụ chứa nước do con người tạo ra. Không giống với các loài muỗi khácAe. aegypty hút máu vào thời gian ban ngày, đỉnh điểm cắn về thời gian của nó là sáng sớm và buổi chiều trước lúc chập choạng. Muỗi Ae. aegypty cái cắn nhiều người trong mỗi thời kỳ hút máu. Aedes albopictus, vector truyền sốt xuất huyết thứ yếu ở Châu Á đã lan tới Bắc Mỹ và Châu Âu phần lớn là do các giao dịch thương mại quốc tếtrong các lốp xe đã sử dụng ( nơi muỗi đẻ) và những hàng hoá khác( ví dụ tre). Ae. albopictus là thích nghi cao độ và do đó có thể sống sót ở các vùng có nhiệt độ lạnh hơn của Châu Âu. Sự lan truyền bệnh sốt xuất huyết là do sức chịu đựng của muỗi dưới nhiệt độ giá băng, tình trạng ngủ đông và ẩn náu trong các môi trường nhỏ.
Đặc trưng của bệnh
Sốt xuất huyếtlà một bệnh trầm trọng, giống như cúm gây ảnh hưởng đến trẻ nhỏ, và người lớn nhưng ít khi gây tử vong. Phải nghi ngờ bị sốt xuất huyết khi nhiệt độ cao (40oC/104o F) đi kèm với hai triệu chứng theo sau: đau đầu nhiều, đau sau hố mắt, đau cơ và đau khớp, buồn nôn, nôn mửa, các tuyến sưng phồng hay có ban. Các triệu chứng thường kéo dài từ 2 đến 7 ngày, sau thời kỳ ủ bệnh 4-10 ngày bởi vết cắn từ muỗi bị nhiễm.
Sốt xuất huyết trầm trọng là một biến chứng đe doạ tử vong do thoát huyết tương, cô dịch, truỵ hô hấp, chảy máu trầm trọng hay suy tạng. Các dấu hiệu cảnh báo xảy ra từ ngày thứ 3 đến thứ 7 sau các triệu chứng đầu tiên kết hợp với giảm nhiệt độ cơ thể (dưới 38oC/100o F) và bao gồm: Đau bụng dữ dội,nôn mửa dai dẳng , thở nhanh, chảy máu lợi, mệt mỏi, bồn chồn, nôn mửa ra máu. 24-48 giờ tiếp theo của giai đoạn trầm trọng có thể nguy hiểm, sự chăm sóc y tế cẩn trọng là cần thiết để tránh các biến chứng và nguy cơ tử vong.
Điều trị
Không có thuốc điều trị đặc hiệu với sốt xuất huyết. Đối với sốt xuất huyết trầm trọng, sự chăm sóc y tế bởi các thầy thuốc và điều dưỡng có kinh nghiệm có thể cứu mạng sống bệnh nhân-làm giảm tỷ lệ tử vong từ hơn 20% xuống còn chưa đầy 1%. Duy trì thể tích dịch của cơ thể là quan trọng trong chăm sóc bệnh sốt xuất huyết trầm trọng.
Chủng ngừa
Không có vaccin chống lại bệnh sốt xuất huyết. Phát triển một vaccin chống lại sốt xuất huyết/ sốt xuất huyết trầm trọng đang gặp phải những trở ngại mặc dầu đã có một số tiến bộ trong thời gian gần đây về vaccin. Tổ chức Y tế thế giới đã cung cấp các hướng dẫn về mặt kỹ thuậtđối với các quốc gia và các đối tác tư nhân nhằm hỗ trợ nghiên cứu và đánh giá vaccin. Mốt số loại vaccin đang ở trong các giai đoạn thử nghiệm khác nhau.
Phòng chống sốt xuất huyết
Hiện nay, biện pháp duy nhất là kiểm soát hay ngăn ngừa sự lan truyền của virus là chống lại vector thông qua các biện pháp sau: Ngăn ngừa muỗi tiếp cận nơi đẻ trứng bằng cách thay đổi và xử lý môi trường. Sắp đặt các chất thải rắn thích hợp và loại bỏ môi trường sống của muỗi do con người tạo ra. Che đậy, thau vét và làm sạch các dụng cụ chứa nước trong nhà hàng tuần. Sử dụng các thuốc diệt muỗi thích hợp đối với các nơi ô nhiễm ở ngoài nhà. Thực hiện các biện pháp bảo vệ cá nhân ở hộ gia đình như rèm chống muỗi, mặc áo quần dài tay,các vật liệu được tẩm thuốc diệt muỗi, làm bốc hơi nước. Cải tiến sự tham gia và huy động cộng đồng trong việc duy trì các biện pháp phòng chống muỗi. Phun sương khi có dịch như là một trong các biện pháp phòng chống vector khẩn cấp. Theo dõi tích cực và giám sát muỗi phải được tiến hành thường xuyên để xác định tính hiệu quả của các biện pháp phòng chống.
Đáp ứng của Tổ chức Y tế thế giới
Đáp ứng của Tổ chức y tế thế giới theo các cách sau: Hỗ trợ các quốc gia xác định dịch thông qua hệ thống hợp tác của các phòng xét nghiệm. Cung cấp các hỗ trợ kỹ thuật và các hướng dẫn đối với các quốc gia trong xử lý có hiệu quả các vụ dịch. Huấn luyện về xử lý lâm sàng, chẩn đoán và phòng chống vector ở cấp vùng với một số trung tâm. Xây dựng các chiến lược và chính sách dựa trên bằng chứng. Phát triền các công cụ mới bao gồm các sản phẩm diệt côn trùng và kỹ thuật áp dụng. Thu thập các báo cáo chính thức về sốt xuất huyết và sốt xuất huyết trầm trọng từ trên 100 quốc gia thành viên. Xuất bản các tài liệu và sổ tay quản lý ca bệnh, phòng và chống sốt xuất huyết.