Thành phố Quy Nhơn thuộc tỉnh Bình Định nằm ở khu vực Trung Trung bộ, trong các năm qua tình hình bệnh sốt xuất huyết luôn dai dẳng có khi tăng cao nên rất được các đối tác trong nước và ngoài nước quan tâm nghiên cứu, đặc biệt là Dự án phòng chống Dengue sốt xuất huyết Việt Nam-Australia.
Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn, là đơn vị nghiên cứu thành viên của Dự án “Phòng chống sốt rét và Dengue xuất huyết Quân đội Việt Nam-Australia” được phân công tiến hành thu thập muỗi Ae. aegypti và Ae. albopictus ở Quy Nhơn để xác định tỷ lệ nhiễm virus Dengue trong muỗi, là một trong những cơ sở khoa học cho việc đánh giá thực trạng véc tơ sốt xuất huyết ở đây nhằm triển khai các hoạt động nghiên cứu phòng chống bệnh sốt xuất huyết của Dự án, không chỉ ở Quy Nhơn mà cả khu vực miền Trung-Tây Nguyên trong những năm tiếp theo.
Thời gian và phương pháp nghiên cứu:
 |
Cán bộ điều tra đặt bẫy ngoài
nhà để thu thập muỗi |
Thời gian nghiên cứu được thực hiện từ tháng 3/2007 đến nay bằng các phương pháp thu thập muỗi bằng bẫy bã mồi Biogents GmbH suốt ngày đêm, chọn các nhà có bệnh nhân sốt xuất huyết hoặc nhà kề bên để đặt bẫy thu thập muỗi (Số liệu bệnh nhân được lấy từ Bệnh viện Quân Y 13, thành phố Quy Nhơn); trong đó giai đoạn từ tháng 3-4/2007 mỗi nhà đặt 1 bẫy trong và 1 bẫy ngoài nhà suốt một tuần trong tháng; giai đoạn từ tháng 6/2007 đến nay đặt bẫy ở trong nhà bệnh nhân và nhà kề bên 1 ngày trong tuần. Muỗi thu thập được định loại bằng hình thể ngoài theo tài liệu định loại của Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng-Trung ương (1987), bảo quản ở lạnh sâu - 60C và xác định muỗi nhiễm virus Dengue tại Labo của Viện vệ sinh dịch tễ Quân đội.
Kết quả nghiên cứu:
Kết quả 99 nhà được đặt bẫy và 135 lượt đặt bẫy đã thu thập được 113 các thể muỗi Ae. aegypti trong đó có 73 cá thể cái và 40 cá thể đực; thành phần loài véc tơ sốt xuất huyết ở Quy Nhơn chỉ xác định được Ae. aegypti, không thu thập được Ae. albopictus điều này rất phù hợp với đặc điểm sinh thái của hai loài muỗi này.
Về không gian hoạt động đốt hút máu của Ae. Aegypti qua bẫy bã mồi ở trong và ngoài nhà thì chỉ thu thập được 23 con trong nhà chiếm tỷ lệ 100%, không thu thập được muỗi ngoài nhà. So sánh này chỉ thực hiện ở tháng 3 và tháng 4/2007; bẫy bã mồi Biogents GmbH như là một người đang ngồi mồi muỗi, việc không thu thập được Ae. aegypti ở ngoài nhà chứng tỏ loài muỗi này chỉ hoạt động đốt hút máu người trong nhà, phù hợp với đặc điểm sinh thái của loài muỗi này.
Mật độ Ae. aegypti trong các tháng điều tra thấy sốt xuất huyết Dengue ở Quy Nhơn có đỉnh cao vào tháng 6-7 và tháng 10 đến tháng 1 năm sau, đỉnh thứ nhất vào mùa nóng không mưa, đỉnh thứ 2 vào mùa mưa; qua biểu đồ theo dõi thấy mật độ Ae. aegypti tăng cao trong các tháng mùa mưa từ tháng 9 đến tháng 12, sau đó giảm dần từ tháng 1 đến tháng 7.
 |
Biểu đồ: Mật độ Ae. aegypti trong các tháng điều tra |
Về tình hình mắc sốt xuất huyết ở thành phố Quy Nhơn trong 2 năm (2007-2008) theo số liệu của Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh Bình Định thì ở Quy Nhơn có đỉnh cao sốt xuất huyết từ tháng 9 đến tháng 1 năm sau, phù hợp với mùa phát triển của véc tơ cũng phù hợp với nghiên cứu trước đây về mùa truyền bệnh sốt xuất huyết ở Quy Nhơn từ năm 1980-1989, đỉnh thứ hai vào tháng 6 và tháng 7 thời điểm này là mùa nắng không mưa, đỉnh này ở năm 2007 lại tăng quá cao so với các tháng trong năm, liệu thời điểm này mật độ véc tơ có cao không nhưng không triển khai thu thập muỗi liên tục vào lúc này.
 |
Biểu đồ : Tình hình mắc sốt xuất huyết ở TP. Quy Nhơn (2007-2008) |
Bàn luận:
Thời gian qua kinh phí và vật dụng để thu thập muỗi cung cấp không được liên tục, việc thu thập muỗi triển khai gián đọan, cần có kinh phí và vật dụng để thu thập muỗi liên tục các tháng trong năm, giúp cho công tác phòng chống véc tơ hữu hiệu hơn. Ở các tỉnh duyên hải miền Trung 10 tháng đầu năm 2008, một số tỉnh có tình hình sốt xuất huyết tăng cao như Khánh Hòa có 2.344 ca, Bình Thuận có 1.028 ca, Phú Yên 931 ca (theo số liệu của Viện Pasteur Nha Trang), đồng thời tình hình véc tơ ở một số nơi rất cao như Bọ gậy ở thị trấn Chư Ty-Đức Cơ-Gia Lai có 13 con/nhà, ở Phú Hưng-Hàm Thuận Nam-Bình Thuận có 27,58 con/nhà, ở Xuân Phương-Sông Cầu Phú Yên có 19,72 con/nhà, trong khi đó Ae. aegypti trưởng thành đã kháng với hóa chất diệt hiện (nhóm Pyrethroid) (Theo số liệu Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn).
Kết luận và khuyến nghị:
Từ kết quả nghiên cứu trên có thể kết luận ở thành phố Quy Nhơn chỉ có 1 loài véc tơ sốt xuất huyết là Ae. Aegypti, có mật độ cao từ tháng 9 đến tháng 12, trùng hợp với mùa phát triển bệnh sốt xuất huyết và mùa mưa ở đây.
Dự án nên triển khai một số nghiên cứu can thiệp (Biện pháp sinh học, nâng cao kỷ năng phòng chống sốt xuất huyết của cộng đồng) ở một số tỉnh khu vực miền Trung-Tây Nguyên.