Theo thông báo của Cục Y tế Dự phòng và Môi trường - Bộ Y tế, từ đầu năm đến ngày 26/06/2008 đã có 20.000 bệnh nhân mắc bệnh sốt xuất huyết trên cả nước, trong đó có 20 trường hợp bị tử vong. Các tỉnh có số mắc bệnh sốt xuất cao vẫn tập trung tại khu vực phía Nam, cụ thể là tại thành phố Hồ Chí Minh với 3.754 bệnh nhân/2 tử vong, Sóc Trăng 1.717 bệnh nhân/1 tử vong, Tiền Giang 1.489 bệnh nhân/1 tử vong, Cà Mau 1.123 bệnh nhân/3 tử vong ... Trong khi đó, tại thành phố Hà Nội số người mắc sốt xuất huyết cũng đã lên gần 100 bệnh nhân. Theo nhận định của Bộ Y tế, mặc dù số người mắc bệnh và tử vong do sốt xuất huyết không cao bằng năm trước nhưng nguy cơ dịch bệnh có khả năng bùng phát mạnh khi khu vực phía Nam đang vào mùa mưa. Mặc dù khẩu hiệu hành động để chủ động giải quyết bệnh sốt xuất huyết hàng năm của ngành y tế đã xác lập cụ thể nhưng hiệu quả mang lại không như mong muốn. Vì vậy cần nghĩ về khẩu hiệu hành động để có tác dụng mạnh mẽ hơn trong truyền thông giáo dục, vận động nhân dân thực hiện biện pháp.
Khẩu hiệu “Không có bọ gậy-Không có sốt xuất huyết”
Ngành Y tế Dự phòng Việt Nam đã xây dựng khẩu hiệu hành động để chủ động giải quyết dịch bệnh sốt xuất huyết hàng năm rất cụ thể là “Không có bọ gậy-Không có sốt xuất huyết” nhưng trên thực tế, công việc này thực hiện còn nhiều hạn chế. Mặc dù bệnh sốt xuất huyết đã được dự phòng từ xa, biện pháp can thiệp được tác động trực tiếp vào cá thể bọ gậy, không phải chờ bọ gậy phát triển thành muỗi trưởng thành rồi mới can thiệp thì đã quá muộn, dịch bệnh đã lan tràn trên diện rộng, dù có can thiệp biện pháp diệt muỗi kết hợp với diệt bọ gậy thì kết quả mang lại hạn chế và mọi việc đã rồi. Hậu quả dịch bệnh sẽ làm cho nhiều người bị mắc bệnh, trong đó có những trường hợp tử vong như đã thấy trong thời gian qua tại một số địa phương. Khẩu hiệu hành động của ngành y tế dự phòng đã quá rõ, muốn không có bệnh sốt xuất huyết xảy ra hàng năm thì phải bắt đầu bằng việc chủ động làm sao để không có bọ gậy. Việc truyền thông giáo dục sức khoẻ, vận động cộng đồng người dân thực hiện các biện pháp diệt bọ gậy và hạn chế các nơi muỗi trưởng thành có thể đẻ trứng để sinh sôi, nẩy nở thành bọ gậy như san lấp những nơi muỗi đẻ trứng ở môi trường tự nhiên hay nhân tạo như dụng cụ chứa nước sinh hoạt, nước mưa, nước ở chum, vại, bể, thậm chí ở lọ hoa, bát kê chân các chạn đựng thức ăn, cụi đựng bát đĩa và các vật liệu phế thải khác có khả năng đọng nước mưa như vỏ đồ hộp, bao bì đựng thực phẩm, mảnh chén bát vở, ống tre, ống nứa, vỏ lốp xe ô tô, xe máy, xe đạp phế thải ... Ngoài ra cũng cần thường xuyên đốt các loại rác hữu cơ, làm lưới che những dụng cụ đậy nước ăn, lắp đặt ống dẫn nước kín. Một phương pháp đơn giản mà ngành y tế dự phòng đã truyền thông giáo dục, vận động nhân dân tích cực thực hiện là “thau vét bọ gậy” thường xuyên ở những nơi có nhiều bọ gậy sinh sôi, nẩy nở. Biện pháp cũng đã quá rõ nhưng ý thức của cộng đồng người dân chưa được hình thành đầy đủ, vì vậyhành động giải quyết nguyên nhân là làm thế nào để không có bọ gậy không trở thành hiện thực được. Trách nhiệm của ngành y tế, các cơ quan, đoàn thể có liên quan và chính quyền cơ sở chỉ mới tuyên truyền, vận động gia đình, người dân thực hiện các biện pháp “không có bọ gậy” chỉ mang tính chất phong trào. Việc làm này không thường xuyên, liên tục hàng ngày, hàng tuần ... nên kết quả mang lại không như mong muốn. Cơ sở cần thường xuyên tăng cường công tác kiểm tra, giám sát tình hình và hành động thực hiện tự nguyện, tự giác của từng gia đình, từng người dân; vận động cộng động xem xét việc làm để “không có bọ gậy” đã thực sự trở thành thường xuyên trong sinh hoạt hàng ngày hay chỉ mới dừng lại ở tính chất phong trào mà thôi. Ngành Y tế Dự phòng cũng phải giám sát chỉ số bọ gậy và hoạt động của muỗi truyền bệnh định kỳ để chủ động dự báo tình hình dịch tễ nhằm có biện pháp can thiệp kịp thời, thích hợp. Nếu có sốt xuất huyết xảy ra, chứng tỏ môi trường sống chung quanh đã đầy ắp bọ gậy của muỗi truyền bệnh rồi và có lẽ muỗi trưởng thành từ bọ gậy sẽ làm dịch bệnh lây lan nhanh. Bệnh sốt xuất huyết do virus Dengue gây nên và trung gian truyền bệnh là loài muỗi vằn Aedes aegypti. Hiện nay bệnh chưa có thuốc đặc hiệu để điều trị.
 |
Khẩu hiệu "Stop it now before it kills" về phong chống bệnh sốt xuất
huyết đặt ngay trên đại lộ Singapo(ảnh :vsrqn) |
Khẩu hiệu “Hãy diệt nó trước khi nó giết ta”
Tại một đất nước văn minh, hiện đại như Singapore; bệnh sốt xuất huyết vẫn còn tồn tại và vào một số thời điểm nó phát triển tạo nên nguy cơ dịch. Để giải quyết bệnh sốt xuất huyết, Singapore đã xây dựng khẩu hiệu hành động mạnh mẽ hơn với nội dung “Hãy diệt nó trước khi nó giết ta” (Stop it now before it kills). Câu khẩu hiệu này được tuyên truyền rộng rãi trong cộng đồng dân cư, ngay trên cả vỉa hè của các con đường phố có nhiều người qua lại. Khẩu hiệu quyết liệt đó đã nói lên một hành động quyết định sự sống còn của trách nhiệm công dân để đối phó với dịch bệnh sốt xuất huyết nguy hiểm. Giải pháp kèm theo khẩu hiệu này cũng xác định rõ “Tháo bỏ chỗ nước tù đọng-Gia đình khỏi sốt xuất huyết” (Get rid of stagnant water-Keep your home safe from Dengue). Như vậy xuất phát điểm để phòng, chống bệnh sốt xuất huyết của Singapore là giải quyết vấn đề môi trường bằng cách thực hiện các biện pháp tháo bỏ, san lấp những chỗ nước tù đọng, khơi thông cống rãnh, tạo dòng chảy ... để muỗi truyền bệnh không có chỗ đẻ trứng, trứng không thể nở thành bọ gậy, quăng và muỗi trưởng thành; bẻ gãy chu kỳ phát triển và sinh sản của muỗi. Hành động giải quyết vấn đề môi trường này chủ động đi trước hành động “không có bọ gậy” một bước. Singapore đã quan niệm rằng muốn giải quyết bệnh sốt xuất huyết phải giải quyết các vấn đề từ môi trường sống và con người. Nếu giải quyết vấn đề môi trường tốt thì kết quả cũng trùng hợp theo ý tưởng chung là “Gia đình khỏi sốt xuất huyết” hoặc “Không có sốt xuất huyết”. Có lẽ khẩu hiệu hành động “Hãy diệt nó trước khi nó giết ta” mạnh mẽ hơn nhiều so với khẩu hiệu “Không có bọ gậy-Không có sốt xuất huyết”. Nên chọn một khẩu hiệu hành động mạnh mẽ hơn, quyết liệt hơn để chiến đấu với một căn bệnh xã hội nguy hiểm có thể bùng phát thành dịch này.
Vấn đề môi trường và bọ gậy muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết
Muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết Aedes aegypti thường đẻ trứng để phát triển thành bọ gậy ở những chỗ chứa nước trong tại các điểm sinh sản tạm thời trong nhà ở như lọ hoa, chậu cây, bát nước đặt dưới chân chạn thức ăn, chậu và bình xả nước nhà vệ sinh lâu ngày không dùng, đường thoát nước của nhà tắm và nhà bếp ... Các điểm sinh sản ngoài nhà của muỗi cũng tìm thấy ở các đống rác, lốp xe cũ, các dụng cụ làm vườn bỏ không, vật liệu xây dựng, máng nước, bể nước, cây cối và nhiều loại vật dụng khác. Nếu ở gần bãi biển, bờ sông, nơi sinh sản của muỗi có thể là phần nước đọng dưới đáy thuyền. Ngoài ra, muỗi cũng có thể đẻ trứng ở những chỗ sinh sản cố định như bể chứa nước, lu đựng nước, thùng phi đựng nước và các dụng cụ chứa nước khác, thậm chí cả giếng nước và các vũng nước đọng chung quanh nhà ... Như vậy, muốn “không có gọ gậy” thì phải bắt đầu từ việc giải quyết vấn đề môi trường “tháo bỏ chỗ nước tù đọng” (Get rid of stagnant water) là nơi muỗi có thể đến để sinh sản, đẻ trứng, trứng phát triển thành bọ gậy, quăng và muỗi trưởng thành có khả năng truyền bệnh cho con người. Giải pháp giải quyết môi trường để phòng chống bệnh sốt xuất huyết có lẽ có phạm vi rộng hơn và khẩu hiệu “Hãy diệt nó trước khi nó giết ta” có lẽ là nội dung tuyên truyền với hành động mạnh mẽ và quyết liệt hơn để cộng động tích cực tham gia thực hiện các biện pháp phòng, chống bệnh có hiệu quả.