Ngày 5/4/2010, Ban Điều hành Dự án Trung ương phòng chống sốt xuất huyết thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phòng chống một số bệnh dịch nguy hiểm và HIV/AIDS giai đoạn 2006-2010 đã họp tại Cục Y tế dự phòng & môi trường Bộ Y tế để tổng kết công tácphòng chống sốt xuất huyết năm 2009, triển khai kế hoạch hoạt động năm 2010 và xây dựng kế hoạch dự án giai đoạn 2011-2015.
Đánh giá kết quả phòng chống sốt xuất huyết năm 2009
TS. Vũ Sinh Nam-Phó Cục trưởng Cục Y tế dự phòng & môi trường Bộ Y tế đã thông báo trong số 27 nước và vùng lãnh thổ thuộc khu vực châu Á-Thái Bình Dương có lưu hành bệnh sốt xuất huyết thì một số nước ghi nhận có dịch như Australia, Cambodia, Lao PDR, Malaysia, Đảo Cook, New Caledonia, Việt Nam…; trong đó tại Việt Nam trong năm 2009 cả nước ghi nhận 105.370 trường hợp mắc SD/SXHD và 87 trường hợp tử vong, so với cùng kỳ năm 2008 số mắc sốt xuất huyết tăng 9.2% và tử vong giảm 12.1%; tỷ lệ mắc sốt xuất huyết/100.000 dân năm 2009 là 121/100.000 và tỷ lệ tử vong là 0.08%, so với cùng kỳ năm 2008 tỷ lệ mắc/100.000 dân tăng 9% và tỷ lệ tử vong giảm 20%. Nếu so sánh năm 2009 với trung bình giai đoạn 2003-2007 thì chỉ tiêu giảm mắc/100.000 dân không đạt (tăng 36%) và chỉ đạt tỷ lệ chết/mắc (giảm 27%).
Nhận xét chung về tình hình sốt xuất huyết năm 2009 khu vực miền Nam ghi nhận 73.890 trường hợp mắc sốt xuất huyết, 74 trường hợp tử vong, so với năm 2008 số mắc giảm 10.5% và tử vong giảm 17.8%; so vớitrung bình giai đoạn 2003-2007 tỷ lệ mắc/100.000 dân trung bình năm 2009 217/100.000 dân tăng 16% không đạt chỉ tiêu, tỷ lệ chết/mắc năm 2009 là 0.12% giảm 14% đạt chỉ tiêu; có 7/20 tỉnh/thành phố giảm 10% số mắc đạt chỉ tiêu đề ra là Tây Ninh, Tiền Giang, Đồng Tháp, An Giang, Cần Thơ, Bạc Liêu và Cà Mau. Khu vực miền Trung ghi nhận 11.519 trường hợp mắc sốt xuất huyết và 8 trường hợp tử vong, so với cùng kỳ năm 2008 số mắc tăng 29.9% và số tử vong tăng 1 trường hợp; tỷ lệ mắc/100.000 dân trung bình năm 2009 là 103/100.000 dân tăng 45% không đạt so với trung bình giai đoạn 2003-2007, tỷ lệ chết/mắc là 0.05% giảm 40% đạt chỉ tiêu; có 5/11 tỉnh/thành phố đạt chỉ tiêu giảm 10% tỷ lệ mắc/100.000 dân. Khu vực Tây Nguyên ghi nhận 1.476 trường hợp mắc sốt xuất huyết và 1 trường hợp tử vong, so với cùng kỳ năm 2008 số mắc tăng 46.9% và số tử vong giảm 1 trường hợp; tỷ lệ mắc/100.000 dân trung bình năm 2009 là 39/100.000 dân giảm 20% không đạt so với trung bình giai đoạn 2003-2007, tỷ lệ chết/mắc là 0.07% tăng 2.5 lần không đạt chỉ tiêu; có 1/4 tỉnh/thành phố đạt chỉ tiêu giảm 10% tỷ lệ mắc/100.000 dân là Đăk Nông. Khu vực miền Bắc ghi nhận 18.485 trường hợp mắc sốt xuất huyết và 4 trường hợp tử vong, so với cùng kỳ năm 2008 số mắc tăng 4.6 lần và số tử vong tăng 4 trường hợp; tỷ lệ mắc/100.000 dân trung bình năm 2009 là 14/100.000 dân tăng 4.6 lần không đạt so với trung bình giai đoạn 2003-2007; đặc biệt dịch sốt xuất huyết xảy ra tại Hà Nội với 16.175 ca mắc và 4 trường hợp tử vong tại 29/29 quận/huyện và trên 250 xã/phường.
 |
Tẩm màn bằng hóa chất phòng chống muỗi cho bà con dân tộc ở Lào Cai.
Ảnh: TL |
Về tổ chức chỉ đạo phòng chống sốt xuất huyết trong năm 2009, Ban Điều hành Trung ương Dự án phòng chống sốt xuất huyết-Cục Y tế dự phòng & môi trường đã xây dựng và hoàn chỉnh hành lang pháp lý như tham mưu phê duyệt dự án, phê duyệt kinh phí thực hiện, thông tư hướng dẫn quản lý và sử dụng kinh phí dự án; thành lập Ban điều hành dự án trung ương và khu vực (miền Bắc, miền Trung, miền Nam, Tây Nguyên), hướng dẫn xây dựng kế hoạch và tổ chức hội nghị triển khai dự án tại các khu vực.
Về kết quả chuyên môn trong năm 2009 tập trung vào các hoạt động giám sát bệnh nhân, giám sát huyết thanh, giám sát véc tơ truyền bệnh nhưng chưa triển khai giám sát chủ động; xây dựng mạng lưới cộng tác viên, triển khai thực hiện kế hoạch phun hóa chất diệt muỗi, chiến dịch diệt loăng quăng chủ động phòng chống sốt xuất huyết; tuy nhiên các hoạt động này mới thực hiện tốt ở khu vực miền Nam và miền Trung mà chưa thực hiện tốt ở khu vực miền Bắc do chỉ số bọ gậy không giảm là nguyên nhân phát sinh đàn muỗi mới.
Về tổng kinh phí phòng chống sốt xuất huyết năm 2009 là 70 tỷ đồng, trong đó bổ sung có mục tiêu cho địa phương là 45 tỷ đồng do Bộ Tài chính cấp, nhưng do kinh phí chuyển quá muộn nên một số tỉnh chưa thực hiện hoặc thực hiện chưa hết xin chuyển kinh phí sang năm 2010; nguồn kinh phí trung ương Bộ Y tế đã có quyết định phân bổ và kinh phí cấp bằng hiện vật đã tổ chức đấu thầu dự kiến sẽ cấp cho các đơn vị trong quý I/2010.
Mặc dù các đơn vị thực hiện dự án đã nỗ lực thực hiện các hoạt động phòng chống sốt xuất huyết theo kế hoạch nhưng một số mục tiêu đề ra không đạt do dịch diễn biến bất thường, mô hình phòng chống dịch chủ động dựa vào cộng đồng đòi hỏi nguồn kinh phí lớn, sự quyết tâm của chính quyền và người dân, chất lượng phun hóa chất diệt muỗi chưa đạt kết quả mong đợi (kỹ thuật phun không đạt và muỗi kháng hóa chất), nguồn nhân lực không ổn định, thường xuyên thay đổi hoặc thiếu cả về số lượng cũng như năng lực.
Triển khai kế hoạch hoạt động phòng chống sốt xuất huyết năm 2010
Mục tiêu chung của dự án phòng chống sốt xuất huyết năm 2010 nhằm làm giảm tỷ lệ mắc, tử vong do sốt xuất huyết, khống chế dịch lớn xảy ra và xã hội hóa công tác phòng chống sốt xuất huyết. Mục tiêu cụ thể của dự án giảm 10% tỷ lệ chết/mắc sốt xuất huyết so với trung bình giai đoạn 2003-2007; giảm 10% tỷ lệ mắc/100.000 dân so với trung bình giai đoạn 2003-2007; tăng cường hệ thống giám sát bệnh nhân, huyết thanh, vi rút và giám sát véc tơ truyền bệnh tại tuyến tỉnh, huyện thuộc 43 tỉnh/thành phố trọng điểm sốt xuất huyết (tỉnh loại A & B); tăng cường năng lực chẩn đoán phân lọa bệnh nhân sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue (SD/SXHD), điều trị bệnh nhân sốt xuất huyết tại tuyến y tế cơ sở; mở rông và củng cố hoạt động mạng lưới cộng tác viên phòng chống sốt xuất huyết tại cộng đồng (10% số xã thuộc tỉnh loại A và 5% số xã thuộc tỉnh loại B có mạng lưới cộng tác viên); tăng cường kiến thức, thái độ và hành vi phòng chống sốt xuất huyết tại cộng đồng 63 tỉnh/thành phố; luật hóa công tác phòng chống sốt xuất huyết.
Từ các mục tiêu trên chỉ tiêu năm 2010 là giảm 10% tỷ lệ mắc/100.000 dân do sốt xuất huyết so với trung bình giai đoạn 2003-2007 từ 88.4/100.000 dân xuống còn 75.1/100.000 dân; giảm 10% tỷ lệ chết/mắc do sốt xuất huyết so với trung bình giai đoạn 2003-2007 từ 0.11 xuống còn 0.1%; ít nhất 7% số bệnh nhân nghi sốt xuất huyết được chẩn đoán xét nghiệm huyết thanh; 3% số bệnh nhân sốt xuất huyết được phân lập vi rút; 80% số bệnh nhân sốt xuất huyết Dengue độ I & II được theo dõi điều trị tại cơ sở y tế và tại cộng đồng; ít nhất 80% số huyện tại các tỉnh loại A, B và 20% số huyện thuộc các tỉnh loại C có điểm giám sát véc tơ thường xuyên; củng cố mạng lưới cộng tác viên và hoạt động diệt bọ gậy tại hộ gia đình tại 15% số xã của 26 tỉnh loại A và 10% số xã của 17 tỉnh loại B; 90% hộ gia đình tại xã có cộng tác viên được cung cấp kiến thức phòng chống dịch, cam kết không có bọ gậy trong hộ gia đình; 75% số hộ gia đình tại xã có cộng tác viên kiểm tra định kỳ không có bọ gậy trong nhà.
Theo kế hoạch dự án phòng chống sốt xuất huyết năm 2010 đã được các cấp có thẩm quyền phê duyệt với nguồn kinh phí thuộc ngân sách nhà nước là 84 tỷ đồng, trong đó kinh phí trung ương 33.95 tỷ đồng bao gồm kinh phí cấp bằng hiện vật và kinh phí cấp bổ sung theo mục tiêu cho các địa phương là 50.05 tỷ đồng để thực hiện dự án trong phạm vi 63 tỉnh/thành phố trên cả nước. Nguyên tắc phân loại tỉnh dự án căn cứ vào số mắc/100.000 dân trung bình giai đoạn 2003-2007; theo đó có 26 tỉnh/thành phố loại A có số mắc trên 50/100.000 dân, 17 tỉnh/thành phố loại B có số mắc từ 1-50/100.000 dân và 20 tỉnh loại C có số mắc dưới 1/100.000 dân. Như vậy địa bàn triển khai dự án ở miền Bắc gồm 28 tỉnh/thành phố, trong đó có 1 thành phố loại A là Thủ đô Hà Nội, 7 tỉnh/thành phố loại B và 20 tỉnh/thành phố loại C; miền Trung gồm 11 tỉnh/thành phố, trong đó có 5 tỉnh/thành phố loại A và 6 tỉnh/thành phố loại B; miền Nam gồm 20 tỉnh/thành phố, trong đó có 19 tỉnh/thành phố loại A và 1 tỉnh/thành phố loại B; Tây Nguyên gồm 4 tỉnh/thành phố, trong đó có 1 tỉnh loại A và 3 tỉnh loại B. Nguyên tắc phân bổ kinh phí bổ sung có mục tiêu cho các tỉnh/thành phố căn cứ vào phân loại tỉnh trọng điểm theo mức độ A, B, C; mật độ dân số, điều kiện tự nhiên-xã hội và ưu tiên cung cấp trang thiết bị giám sát, chẩn đoán cho các tỉnh có nguy cơ xảy dịch cao.
Các đơn vị tham gia triển khai dự án bao gồm Cục Y tế dự phòng & môi trường-Bộ Y tế, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, Viện Pasteur Nha Trang, Viện Pasteur TP. Hồ Chí Minh, Viện Vệ sinh dịch tễ Tây Nguyên, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng TP. Hồ Chí Minh, Viện Vệ sinh Y tế công cộng TP. Hồ Chí Minh, Cục Quản lý khám chữa bệnh-Bộ Y tế, Bệnh viện bệnh nhiệt đới Trung ương, Bệnh viện đa khoa Trung ương Huế và Trung tâmy tế dự phòng 63 tỉnh/thành phố. Các tỉnh/thành phố kinh phí dự án hỗ trợ các hoạt động giám sát dịch tễ chủ động (giám sát bệnh nhân, huyết thanh, vi rút, véc tơ), hoạt động của mạng lưới cộng tác viên, hoạt động của cán bộ chuyên trách sốt xuất huyết, hoạt động diệt bọ gậy/loăng quăng và chiến dịch vệ sinh môi trường, hoạt động phun hóa chất diệt muỗi; truyền thông giáo dục sức khỏe; đào tạo và bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn về giám sát dịch tễ, chẩn đoán, điều trị, điều dưỡng, kỹ năng truyền thông và giáo dục sức khỏe. Cục Y tế dự phòng & môi trường Bộ Y tế quản lý kinh phí hoạt động của Ban điều hành trung ương dự án phòng chống sốt xuất huyết, kinh phí cấp bằng hiện vật cho các địa phương; chịu trách nhiệm triển khai và ký hợp đồng với các đơn vị liên quan triển khai các hoạt động chuyên môn của dự án; tổ chức đấu thầu, quản lý và phân bổ hóa chất diệt muỗi theo tình hình dịch bệnh của địa phương theo quy định hiện hành. 4 Viện Vệ sinh dịch tế/Viện Pasteur quản lý kinh phí hoạt động của Ban điều hành dự án phòng chống sốt xuất huyết của từng khu vực miên Bắc, miền Trung, miền Nam, Tây Nguyên; tổ chức đấu thầu mua hóa chất diệt muỗi, phân phối và hướng dẫn các tỉnh/thành phố trong khu vực phụ trách triển khai hoạt động phun hóa chất diệt muỗi; chủ trì, phối hợp với các thành viên trong Ban Điều hành khu vực tổ chức các hoạt động giám sát, triển khai các hoạt động phòng chống véc tơ, tổ chức chiến dịch phun hóa chất diệt muỗi, chiến dịch vệ sinh môi trường, xử lý ổ dịch tại các tỉnh/thành phố. 3 Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng quản lý kinh phí hoạt động phòng chống sốt xuất huyết tại các Viện; phối hợp với các Viện Vệ sinh dịch tế/Viện Pasteur trong khu giám sát, triển khai các hoạt động phòng chống véc tơ, tổ chức chiến dịch phun hóa chất diệt muỗi, chiến dịch vệ sinh môi trường, diệt bọ gậy/loăng quăng. Cục Quản lý khám chữa bệnh, Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương, Bệnh viện Trung ương Huế quản lý kinh phí để triển khai các hoạt động giám sát, tập huấn, tuyên truyền về công tác chẩn đoán, điều trị bệnh nhân sốt xuất huyết; chịu trách nhiệm chỉ đạo bệnh viện các tuyến triển khai các hoạt động phòng chống sốt xuất huyết trong cơ sở điều trị, tăng cường công tác lấy mẫu bệnh phẩm phục vụ công tác chẩn đoán, thông tin báo cáo giám sát bệnh nhân theo quy định, chuẩn bị cơ sở vật chất, trang thiết bị, nhân lực để thu dung điều trị bệnh nhân, hạn chế tối đa tử vong do sốt xuất huyết; hỗ trợ, hướng dẫn các bệnh viện tuyến dưới về chuyên môn, kỹ thuật trong chẩn đoán, thu dung điều trị bệnh nhân sốt xuất huyết.
Dự kiến kế hoạch hoạt động phòng chống sốt xuất huyết giai đoạn 2011-2015
Theo Cục Y tế dự phòng & môi trường Bộ Y tế Dự án phòng chống sốt xuất huyết thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phòng chống một số bệnh xã hội, bệnh dịch nguy hiểm và HIV/AIDS giai đoạn 2011-2015 tiếp tục thực hiện trên toàn bộ 63 tỉnh/thành phố trong cả nước với nguồn kinh phí dự kiến khoảng 120 đến 150 tỷ đồng/năm; mục tiêu chung và mục tiêu cụ thể của dự án phòng chống sốt xuất huyết giai đoạn 2011-2015 được xây dựng tương tự như dự án phòng chống sốt xuất huyết trong năm 2010, nhưng điểm khác là mục tiêu giảm 10% tỷ lệ chết/mắc sốt xuất huyết và giảm 10% tỷ lệ mắc/100.000 dân so với trung bình giai đoạn 2006-2009.
Trọng tâm hoạt động phòng chống sốt xuất huyết giai đoạn 2011-2015 tại các địa phương nhằm kiện toàn bộ máy tổ chức, xây dựng đơn vị triển khai dự án đặt tại Trung tâm YTDP, thành lập Ban chỉ đạo các cấp phòng chống sốt xuất huyết; tăng cường việc giám sát trọng điểm (bệnh nhân, vi rút, véc tơ) và báo cáo bệnh truyền nhiễm, triển khai hoạt động giám sát dịch tễ chủ động, ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác báo cáo; xây dựng và phát triển mạng lưới cộng tác viên ra 15% số xã thuộc loại A và 10% số xã thuộc tỉnh loại B; hỗ trợ hoạt động chuyên trách sốt xuất huyết tuyến xã, tổ chức chiến dịch diệt bọ gậy/loăng quăng, vệ sinh môi trường, hoạt động phun hóa chất diệt muỗi chủ động; xây dựng và tăng cường năng lực đội đáp ứng nhanh, xử lý dịch sốt xuất huyết; tập huấn, đào tạo giám sát dịch tễ, báo cáo thống kê xử lý số liệu, công nghệ thông tin (phần mềm báo cáo, thông tin địa lý GIS), điều trị, điều dưỡng, truyền thông giáo dục sức khỏe; ưu tiên tuyên truyền bằng các hình thức tương tác và thay đổi hành vi. Tại các đơn vị Trung ương (các Cục/Vụ thuộc Bộ Y tế, các Viện nghiên cứu thuộc hệ y tế dự phòng, một số bệnh viện trung ương và các bộ/ngành liên quan) hoạt động phòng chống sốt xuất huyết trong tâm là kiện toàn bộ máy tổ chức Ban điều hành dự án trung ương và khu vực; xây dựng chiến lược quốc gia phòng chống sốt xuất huyết; xây dựng bản đồ dịch tễ, véc tơ, kháng hóa chất sốt xuất huyết; phát triển và hoàn chỉnh các tài liệu hướng dẫn chuyên môn của dự án, tổ chức tập huấn, đào tạo và đào tạo lại cho cán bộ y tế các tuyến; đề xuất xây dựng đội đáp ứng nhanh xử lý dịch sốt xuất huyết, các danh mục cơ số phòng chống dịch, vật tư, hóa chất, trang thiết bị; hợp tác quốc tế, nghiên cứu khoa học đề xuất các mô hình mới trong công tác phòng chống sốt xuất huyết.