Sốt rét là một bệnh toàn thân. Khi bị mắc bệnh, ký sinh trùng sốt rét xâm nhập, ký sinh trong cơ thể con người và gây ra hàng loạt những thay đổi tại các tổ chức, cơ quan, phủ tạng với những mức độ khác nhau tùy theo số lượng và chủng loại ký sinh trùng bị nhiễm. Các thay đổi thường xảy ra ở lách, gan, máu, thận, nội tiết và thần kinh...
Thay đổi của lách
Khi bị mắc bệnh sốt rét, bệnh nhân luôn luôn có sự thay đổi ở lách. Triệu chứng thường thấy là lách bị sưng to, đây được xem là một dấu hiệu có giá trị trong chẩn đoán lâm sàng. Mức độ lách sưng to phụ thuộc vào từng loại ký sinh trùng sốt rét gây bệnh. Bị nhiễm ký sinh trùng Plasmodium vivax thường thấy lách sưng to nhiều, nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum thường thấy lách sưng to trung bình, nhiễm ký sinh trùng Plasmodium malarae ít khi gây sưng lách.
Có nhiều nguyên nhân có thể làm cho lách sưng to nhưng nguyên nhân thường được giải thích do lách phải tăng cường chức năng hoạt động. Khi bệnh nhân bị mắc bệnh sốt rét, hồng cầu bị phá hủy nhiều và được tiêu hủy đi ở lách; lách phải làm việc quá tải so với mức bình thường. Trong giai đoạn đầu của bệnh, lách còn có khả năng bù trừ nhưng đến giai đoạn sau, khả năng bù trừ của lách bị suy giảm hoặc không còn có khả năng bù trừ nên lách bị sưng to. Ngoài ra trong bệnh sốt rét, thần kinh giao cảm và phó giao cảm bị rối loạn do tác động của ký sinh trùng sốt rét. Thần kinh giãn mạch bị hưng phấn, thần kinh co mạch bị ức chế; kết quả làm cho mạch máu giãn ra, máu vào lách nhiều và gây nên sự sung huyết ở lách; dần dần lách giãn to ra.
Lách có thể được phục hồi và tự co nhỏ lại nếu bệnh được phát hiện, chẩn đoán, điều trị kịp thời. Những trường hợp bệnh kéo dài nhiều năm do tình trạng tái phát và tái nhiễm nhiều lần sẽ làm cho lách to ra, có thể bị xơ hóa và khó co lại bình thường.
Bệnh nhân sốt rét có lách to dễ bị dập vỡ khi va chạm. Lách mới to, chưa bị xơ hóa thường có khả năng phục hồi, co lại nhanh nhưng dễ bị vỡ hơn lách to đã bị xơ hóa.
Thay đổi của gan
Khi mắc bệnh sốt rét, gan bị tổn thương do ký sinh trùng sốt rét trực tiếp phá hủy các tế bào gan khi chúng xâm nhập và ký sinh nhưng cũng có thể do ảnh hưởng trực tiếp của bệnh sốt rét.
Kết quả xét nghiệm sinh thiết gan ở những bệnh nhân sốt rét cho thấy các tế bào gan bị phù, nguyên sinh chất trương to, nhân tăng cường phân chia; tế bào Kupffer gia tăng phát triển gây nên sự chèn ép. Tế bào gan bị nhiễm mỡ và sắc tố hemozoin. Chức năng gan bị rối loạn. Bilirubin ứ đọng trong máu, albumin giảm. Gan bị giảm khả năng dự trữ glycogen và khử độc. Đối với các trường hợp bị thương tổn ở mức độ nhẹ, gan bị kích thích và có phản ứng viêm.
Nếu bệnh nhân không được phát hiện, chẩn đoán và điều trị kịp thời; gan có thể bị suy dẫn đến xơ gan.
Thay đổi của máu
Khi mắc bệnh sốt rét, sự phát triển của tình trạng thiếu máu là một quy luật. Mức độ thiếu máu phụ thuộc vào số lượng hồng cầu bị ký sinh và thời gian kéo dài của bệnh. Triệu chứng thiếu máu được thể hiện rõ rệt trong các trường hợp sốt rét do nhiễm chủng loại ký sinh trùng Plasmodium falciparum vì mức độ bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét khá cao, thường chiếm khoảng 30% số lượng hồng cầu bị ký sinh trùng sốt rét ký sinh.
Khi hồng cầu bị phá hủy nhiều, huyết cầu tố hemoglobin cũng giảm gây nên hiện tượng thiếu máu nhược sắc; đặc biệt trong các trường hợp bị sốt rét tiểu huyết cầu tố.
Những trường hợp bệnh nhân bị sốt rét nặng và kéo dài, có thể thấy protein, albumin và cholesterol của máu đều giảm.
 |
Các tổ chức, cơ quan, phủ tạng có thể bị ảnh hưởng do bệnh sốt rét (ảnh internet) |
Thay đổi của thận
Đối với bệnh nhân bị mắc bệnh sốt rét kéo dài có thể dẫn đến viêm thận. Nguyên nhân chủ yếu là do độc tố của ký sinh trùng sốt rét gây nên. Trong giai đoạn sốt cao, có thể phát hiện có albumin trong nước tiểu, đây là dấu hiệu biểu hiện bệnh lý của viêm nhu mô thận. Một số trường hợp có thể phát hiện glucose trong nước tiểu kéo dài. Bệnh nhân bị sốt rét tiểu huyết cầu tố có thể dẫn đến tình trạng suy thận cấp.
Thay đổi nội tiết
Bệnh sốt rét là một bệnh toàn thân nên hệ thống nội tiết cũng có sự thay đổi. Phụ nữ bị mắc bệnh sốt rét kéo dài thường gây rối loạn kinh nguyệt. Trong giai đoạn cấp tính của bệnh, thường thấy tình trạng kinh nguyệt kéo dài. Ngoài giai đoạn có cơn sốt, kinh nguyệt có thể trở lại bình thường hoặc chỉ rối loạn rất ít về số lượng và thời gian có kinh nguyệt. Phụ nữ có thai bị mắc bệnh sốt rét thường bị sẩy thai trong những tháng đầu hoặc bị đẻ non trong những tháng cuối của thai kỳ.
Thay đổi về thần kinh
Đối với các trường hợp bệnh nhân bị mắc bệnh sốt rét thể thông thường, biểu hiện rối loạn thần kinh thường không rõ rệt. Khi sốt cao, bệnh nhân có những biểu hiện rối loạn ý thức. Đặc biệt trong sốt rét ác tính thể não, bệnh nhân có biểu hiện rối loạn thần kinh trung ương rất rõ và trầm trọng như nói lẫn, ngớ ngẩn, vật vã, mê sảng, hôn mê, co giật, rối loạn cơ vòng...
Như đã nói ở trên, bệnh sốt rét là một bệnh toàn thân nên nó có thể gây nên những thay đổi, rối loạn, thương tổn các tổ chức, cơ quan, phủ tạng trong cơ thể. Vì vậy trong phát hiện, chẩn đoán bệnh, cần chú ý đến vấn đề này để xem xét. Trong chữa trị bệnh, ngoài việc sử dụng thuốc điều trị sốt rét đặc hiệu, cần phải quan tâm đến các triệu chứng, biến chứng khác có thể xảy ra ở các tổ chức, cơ quan, phủ tạng bị ảnh hưởng để có biện pháp điều trị hỗ trợ phù hợp nhằm đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất.