Các loại vaccine đã giúp con người, đặc biệt là trẻ em phòng được một số loại bệnh tật đã được khẳng định một cách rõ ràng trong thời gian qua khi triển khai chương trình tiêm chủng mở rộng.
Tuy vậy, tùy lúc, tùy nơi; một số vấn đến có liên quan đến tai biến khi sử dụng vaccine như tử vong do sốc phản vệ, bị tác dụng phụ không mong muốn...; gần đây phát sinh tệ nạn tiêu cực “ăn bớt” vaccine, tiêm vaccine quá hạn dùng... đã tạo nên sự bức xúc trong xã hội. Vì vậy cần quan tâm quy trình tiêm chủng gây miễn dịch cơ bản đã quy định để phòng bệnh có hiệu quả.
Chúng ta đã biết vaccine có thể sản xuất, chế tạo từ các loại vi khuẩn, virus hay độc tố của chúng hoặc được tái tổ hợp từ các kháng nguyên đặc hiệu. Khi được sử dụng để tiêm chủng, vaccine là một kháng nguyên có khả năng tạo nên miễn dịch chủ động để giúp đối tượng tiếp nhận chống lại bệnh tật. Vaccine sẽ gây được miễn dịch cơ bản với hiệu quả tốt nếu thực hiện đúng quy trình.
Trước khi sử dụng vaccine
Các cơ sở y tế dự phòng trước khi sử dụng vaccine để tiêm chủng, cần tuân thủ những quy định như thông báo chi tiết về lợi ích khi sử dụng vaccine và nguy cơ bị nhiễm bệnh khi không sử dụng vaccine. Cần kiểm tra việc chuẩn bị để chủ động đối phó với những phản ứng phụ tức thời có thể xảy ra bất cứ lúc nào để chống sốc phản vệ. Đồng thời phải đọc kỹ các thông tin về sản phẩm vaccine được cung cấp từ nhà sản xuất; bảo đảm chắc chắn rằng vaccine còn hạn sử dụng. Cần cung cấp cho phụ huynh hoặc người đi kèm các câu hỏi đặt ra để thu thập những thông tin cần thiết trước khi sử dụng vaccine. Cũng cần kiểm tra các trường hợp chống chỉ định sử dụng vaccine để bảo đảm an toàn. Ngoài ra, yêu cầu bắt buộc phải kiểm tra họ tên người được sử dụng vaccine, kiểm tra tình trạng sản phẩm vaccine và bảo đảm vaccine vẫn được bảo quản tốt theo quy trình quy định. Một vấn đề cũng cần chú ý là sử dụng vaccine theo đúng kỹ thuật và đúng đối tượng cần được sử dụng.
Sau khi sử dụng vaccine
Ngay sau khi tiêm chủng vaccine phòng bệnh, nhân viên y tế phải nói rõ cho phụ huynh hoặc người đi kèm về những phản ứng thông thường và những phản ứng nặng cần đưa ngay đến cơ sở y tế để xử trí kịp thời và theo dõi. Đồng thời cơ sở y tế phải thực hiện việc ghi phiếu theo dõi tiêm chủng và hẹn thời gian cụ thể về tiêm chủng lần sau cho đối tượng đã được tiêm chủng vaccine.
Bảo quản và pha chế vaccine
Nếu vaccine phòng bệnh không được bảo quản và vận chuyển đúng từ tuyến trên xuống tuyến dưới để sử dụng sẽ không có hiệu lực. Nhân viên y tế dự phòng phải tuân theo các hướng dẫn quy định về bảo quản vaccine phòng bệnh. Quy luật chung là phải bảo quản các loại vaccine trong độ lạnh từ 2 đến 8oC và không được làm đông cứng. Một số loại vaccine, nhất là vaccine bạch hầu - ho gà - uốn ván DPT, vaccine hemophilus influenza Hib, vaccine viêm gan B, vaccine viêm gan A không được bảo quản ở nhiệt độ quá lạnh sẽ làm mất hiệu lực. Hiện nay, các loại vaccine tiêm chủng được bảo quản trong các thùng lạnh khi vận chuyển nên cần chú ý thay đổi các khay lạnh thường xuyên.
Các loại vaccine đông khô được pha chế bằng các dung dịch pha loãng chuẩn và được sử dụng trong thời gian khuyến cáo. Vaccine được pha chế cần được kiểm tra về màu sắc và độ trong suốt để loại bỏ vaccine đã bị hỏng. Cần lưu ý vaccine phòng bệnh sởi sau khi được pha chế rất nhanh bị hỏng ở nhiệt độ bình thường của phòng làm việc. Các nhà khoa học khuyến cáo nên dùng kim tiêm dài cỡ 21 G để thực hiện việc pha chế vaccine và dùng kim tiêm cỡ 23 G đến 25 G để tiêm vaccine.
Kỹ thuật tiêm chủng vaccine
Vị trí tiêm chủng vaccine phải được sát khuẩn bằng cồn trước khi tiêm. Hầu hết các loại vaccine được tiêp bắp thịt hoặc tiêm sâu dưới da ngoại trừ vaccine phòng bệnh tả Sabin để uống và vaccine phòng bệnh lao BCG để tiêm trong da. Mặc dù quy trình tiêm bắp thịt và tiêm sâu dưới da được khuyến cáo nên sử dụng cho hầu hết tất cả các loại vaccine nhưng trên thực tế kỹ thuật tiêm bắp thịt thường được sử dụng nhiều hơn vì không đòi hỏi kỹ thuật khó khăn.
Kỹ thuật tiêm và cỡ kim tiêm được sử dụng trong tiêm chủng vaccine phải thực hiện theo đúng yêu cầu. Nhân viên y tế tiêm phòng vaccine cần phải nắm vững kỹ thuật tiêm để tránh gây nên nhiễm khuẩn lan rộng hoặc bị chấn thương do kim tiêm. Tốt nhất nên dùng loại bơm kim tiêm sử dụng một lần để tiêm chủng vaccine và mỗi người dùng riêng một lọ vaccine đơn liều. Đối với những trường hợp gặp lọ vaccine đa liều thì phỉa dùng riêng cho mỗi trường hợp một bơm kim tiêm riêng. Sau khi sử dụng, bơm kim tiêm phải bỏ vào một thùng tôn hoặc giấy bồi cứng, sau đó thu gom đem đi xử lý theo quy định của việc xử lý chất thải rắn y tế để tránh gây tổn thương cho những người khác.
Về việc sử dụng kích cỡ kim tiêm, nên sử dụng kim tiêm cỡ 23 G đến 25 G để tiêm vaccine ngoại trừ những trường hợp ngoại lệ như tiêm cho trẻ em dưới 2 tháng tuổi có thể sử dụng kim tiêm loại 16 G, tiêm dưới da cũng có thể dùng kim tiêm loại 16 G; đối với trẻ quá nhỏ có thể dùng kim tiêm loại 12 G.
Khuyến nghị
Theo quy trình tiêm chủng vaccine được quy định như trên, các cơ sở y tế có trách nhiệm thực hiện tiêm vaccine phòng bệnh cho cộng đồng; kể cả đối tượng được tiêm chủng, phụ huynh hay người nhà cần phải quan tâm thực hiện đúng quy trình để bảo đảm các yêu cầu an toàn và hiệu quả cần thiết. Thời gian qua, ngoài hiệu quả tích cực của việc tiêm chủng vaccine phòng bệnh mang lại được khẳng định; có một số trường hợp sử dụng vaccine bị những tác dụng không mong muốn, thậm chí tử vong do sốc phản vệ đã tạo nên sự lo ngại cho người dân. Thực tế gần đây đã phát sinh và nổi cộm tệ nạn tiêu cực của ngành y tế dự phòng như hiện tượng “ăn bớt” vaccine tiêm chủng tại Hà Nội, tiêm phòng vaccine quá hạn sử dụng tại Phú Yên... Vấn đề này đã vi phạm quy trình tiêm chủng quy định, nếu tiêm vaccine không đủ liều và sử dụng vaccime đã quá hạn sử dụng thì không thể nào đạt được hiệu quả phòng bệnh mong muốn. Vì vậy người viết bài này chỉ biết khuyến nghị những yêu cầu cần thiết để mong rằng có được sự quan tâm của những cán bộ y tế có trách nhiệm, đặc biệt là trách nhiệm đối với đối tượng trẻ em khi được tiêm chủng vaccine; một thế hệ tương lai của đất nước cần được sự chăm sóc, bảo vệ và lòng thương của tất cả mọi người. Ngành y tế dự phòng đừng để mang tiếng “lương y thời thổ tả” song hành với tệ nạn “phong bì bệnh viện” của hệ khám chữa bệnh đã mắc phải với sự tủi nhục vì vi phạm y đức đã bị cộng đồng xã hội bức xúc, lên án khá nhiều trên các phương tiện truyền thông đại chúng.