Sốt rét ác tính là một thể bệnh sốt rét nguy kịch do bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum gây nên tình trạng bệnh lý rối loạn huyết động, làm tắc nghẽn vi tuần hoàn các phủ tạng, nhất là não. Ngoài não, bệnh còn gây tổn thương ở gan, lách, thận, tim, phổi ... chủ yếu do giảm việc cung cấp máu, làm thiếu oxygen ở các tổ chức và tế bào. Mặc dù khi mắc bệnh sốt rét kịp thời vào bệnh viện nhưng trong một số trường hợp bệnh nhân vẫn bị chuyển sang thể ác tính.
Sốt rét thể thông thường chuyển thành thể ác tính
Ngay khi bệnh nhân mắc sốt rét vào bệnh viện, có một số trường hợp sốt rét thể thông thường có thể chuyển thành sốt rét thể ác tính mặc dù đã được dùng thuốc sốt rét để điều trị. Tình trạng bệnh lý này xảy ra do hậu quả của ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum đa kháng thuốc tác động tới quy luật phát sinh sốt rét thể ác tính. Nhân viên y tế đứng trước một bệnh nhân mắc bệnh sốt rét thể thông thường cần điều trị thật sớm, sử dụng đúng các phác đồ điều trị chống kháng và cần nắm vững những triệu chứng dự báo ác tính để kịp thời điều chỉnh phương án điều trị phù hợp. Việc phấn đấu làm giảm tỷ lệ sốt rét thể thông thường chuyển thành sốt rét thể ác tính trong các cơ sở điều trị là trách nhiệm quan trọng của những nhân viên y tế khi đối diện với bệnh nhân. Vì vậy các nhân viên viên y tế cần trang bị cho mình những kiến thức đầy đủ gắn liền với việc nâng cao ý thức trách nhiệm để xử trí tình huống nhanh chóng, kịp thời, hạn chế sốt rét thể ác tính gây tử vong.
Thực trạng tình hình do đặc điểm vùng và biện pháp giải quyết
So sánh các xã ở miền núi với các xã ở trung du đều nằm trong vùng sốt rét lưu hành ghi nhận tỷ lệ bệnh nhân sốt rét thể ác tính trên số bệnh nhân sốt rét ở các xã miền núi cao hơn hẳn các xã trung du. Vấn đề này được xác định xã miền núi có nhiều yếu tố nguy cơ sốt rét thể thông thường chuyển thành sốt rét thể ác tính cao do mạng lưới y tế cơ sở ở một số nơi còn thiếu và yếu, đường giao thông từ thôn bản về xã quá xa xôi, đi lại khó khăn có khi phải mất vài ngày đường. Việc phấn đấu giảm tỷ lệ sốt rét thể ác tính trên số bệnh nhân sốt rét ở vùng rừng núi phải được đặc biệt quan tâm; trình độ phát hiện, chẩn đoán, điều trị bệnh sốt rét và sốt rét thể ác tính của những nhân viên y tế tại những thôn bản xa xôi, hẻo lánh cũng cần nâng cao để bảo đảm yêu cầu về chuyên môn, hoạt động độc lập khi cần thiết.
Hiện nay theo quy định của Bộ Y tế, những bệnh nhân sốt rét khi phát hiện bị nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum có khả năng gây nên sốt rét thể ác tính phải được điều trị ngay từ đầu bằng thuốc sốt rét phối hợp có hiệu lực cao. Thuốc được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo sử dụng thuộc nhóm ACT (Artemisinine base combination therapy) là thuốc phối hợp chống kháng có dẫn xuất của artemisinine kết hợp với một loại thuốc sốt rét khác như dihydroartemisinine + piperaquine. Biệt dược thuốc phối hợp có tên là Arterakin và CV Artecan đã được Dự án Quốc gia Phòng chống Sốt rét cấp cho các cơ sở y tế sử dụng. Một vấn đề cũng chú ý là các đối tượng phụ nữ có thai sống trong vùng sốt rét, khách du lịch, người mới vào vùng sốt rét trong vòng 6 tháng; người đi rừng, ngủ rẫy, qua lại biên giới vùng sốt rét lưu hành cần được nhân viên y tế cấp thuốc và hướng dẫn tự điều trị khi có sốt nghi ngờ mắc sốt rét theo phác đồ quy định để chủ động ngăn chận nguy cơ đe dọa ác tính gây hậu quả tử vong.