Một số người trước đây có thời gian công tác, chiến đấu ở chiến trường miền Nam thuộc vùng sốt rét lưu hành và đã bị mắc bệnh sốt rét. Mặc dù bệnh sốt rét đã được điều trị khỏi và đã qua đi khá lâu nhưng mỗi lần bị sốt cảm cúm, sốt chưa tìm rõ nguyên nhân ... thì họ có cảm nhận là mình bị sốt rét tái phát nhưng về yếu tố dịch tễ họ chưa bao giờ đi lại vào vùng sốt rét để bị tái nhiễm bệnh. Họ vẫn nghĩ bệnh sốt rét là một bệnh mãn tính, khi trái gió, trở trời, sức khoẻ yếu kém là bệnh lại tái phát.
Vậy sốt rét có phải là bệnh mãn tính không ?
Chúng ta biết rằng bệnh sốt rét do ký sinh trùng sốt rét ký sinh trong máu người gây nên. Ở Việt Nam có hai chủng loại gây bệnh là Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax. Đời sống của ký sinh trùng sốt rét trong cơ thể người có thời gian hạn định, thay đổi tùy theo từng loại ký sinh trùng. Tuổi thọ của Plasmodium falciparum từ 6 tháng đến 1 năm nhưng đa số không quá 6 tháng; tuổi thọ của Plasmodium vivax từ 1,5 năm đến 2 năm, trung bình là 1,5 năm. Khi bị mắc bệnh, nếu không điều trị mà bệnh nhân vẫn có sức đề kháng tốt với bệnh thì ký sinh trùng sốt rét trong máu sẽ tự nhiên bị chết đi sau thời gian vượt quá tuổi thọ của nó.
Trước đây quan niệm cũ cho rằng bệnh sốt rét tiến triển trong cơ thể người khá lâu, có khi suốt đời và nghĩ sốt rét là một bệnh mãn tính. Cơ sở để nghĩ về vấn đề nầy do trên thực tế ghi nhận ở vùng sốt rét lưu hành có một số bệnh nhân bị mắc bệnh rất lâu năm và một số người bị mắc bệnh ở vùng sốt rét lưu hành về ở hẳn vùng không có sốt rét vẫn bị bệnh tiếp tục kéo dài.
Quan niệm cũ này cần phải gạt bỏ để hiểu cho đúng. Sở dĩ ở những vùng sốt rét lưu hành có một số người mắc sốt rét lâu năm, có khi suốt đời là do biện pháp phòng bệnh kém, điều trị bệnh không bảo đảm nguyên tắc nên ngoài sự tái phát bệnh, bệnh nhân bị tái nhiễm bệnh nhiều lần, cứ các lần tái phát bệnh rồi các lần tái nhiễm bệnh kế tiếp nhau liên tục nên người bệnh nghĩ rằng mình bị bệnh mãn tính kéo dài, không thể nào chữa khỏi. Đối với những bệnh nhân mắc sốt rét ở vùng sốt rét lưu hành đã về ở hẳn vùng không có sốt rét, không còn bị muỗi Anopleles mang ký sinh trùng sốt rét đốt để truyền bệnh gây tái nhiễm mà sau nhiều năm vẫn cảm nhận rằng mình còn bị bệnh mỗi khi có sốt cảm cúm hoặc sốt chưa rõ nguyên nhân. Vấn đề này thường do chẩn đoán nhầm hoặc do yếu tố tâm lý, bệnh nhân luôn nghĩ về ảnh hưởng của cơn sốt rét cũ đã bị mắc phải trước đây. Mặc dù ký sinh trùng sốt rét không còn sống ở trong cơ thể người để gây bệnh nhưng do ảnh hưởng thần kinh, thỉnh thoảng lại có những cơn sốt giả tạo. Trong lĩnh vực nghiên cứu, những bệnh nhân sốt rét ở vùng sốt rét lưu hành về ở hẳn vùng không có sốt rét ghi nhận chỉ sau một thời gian hạn định, quá tuổi thọ của ký sinh trùng sốt rét thì mầm bệnh đã hết hẳn trong cơ thể. Một số trường hợp nghiên cứu gây bệnh sốt rét để điều trị một số bệnh khác cho những bệnh nhân ở vùng không có sốt rét lưu hành cũng ghi nhận bệnh sốt rét được gây nên có một thời gian nhất định.  |
| Các loại thuốc sốt rét đang sử dụng hiện nay |
Như vậy, sốt rét không phải là một bệnh mãn tính mà là một bệnh có hạn định. Dù bệnh nhân không được điều trị và chữa bệnh thì sau một thời gian, ký sinh trùng sốt rét quá tuổi thọ sẽ chết và hết hẳn trong cơ thể người bệnh với điều kiện bệnh nhân không bị tái nhiễm bệnh do các đợt ký sinh trùng sốt rét mới xâm nhập vào cơ thể qua vết đốt của muỗi truyền bệnh Anophles có mang mầm bệnh.
Làm thế nào để chống tái phát, phòng mắc bệnh và tái nhiễm bệnh sốt rét ?
1. Chống tái phát bệnh:
Khi bệnh nhân bị mắc bệnh sốt rét vào các cơ sở điều trị, tại đây chỉ mới làm nhiệm vụ khám, phát hiện, chẩn đoán và điều trị cắt cơn sốt cho người bệnh. Sau khi cắt cơn sốt, mặc dù lam máu xét nghiệm âm tính nhưng ký sinh trùng sốt rét chưa hoàn toàn bị diệt sạch trong cơ thể. Vì vậy bệnh nhân thường bị những cơn sốt rét tái phát do mầm bệnh vẫn còn tồn tại. Muốn không bị tái phát bệnh thì phải thực hiện nghiêm túc, đầy đủ việc quản lý điều trị chống tái phát khi bị nhiễm Plasmodium falciparum và tiệt căn khi bị nhiễm Plasmodium vivax. Do đời sống và tuổi thọ của các loại ký sinh trùng sốt rét gây bệnh đã được xác định nên sau khi điều trị cắt cơn sốt, cần chú ý đến việc quản lý điều trị để chống tái phát và tiệt căn. Đối với Plasmodium falciparum, cần điều trị chống tái phát hàng tháng, từ 3 đến 6 tháng liền bằng một liều thuốc như liều cắt cơn sốt ban đầu (Artesunate hoặc CV 8 ...) để diệt sạch ký sinh trùng mặc dù bệnh nhân không lên cơn sốt hoặc xét nghiệm lại máu không phát hiện được ký sinh trùng. Dĩ nhiên cũng phải kết hợp với thuốc Primaquine 1 ngày để diệt thể giao bào của ký sinh trùng, chống lây lan cho người lành và cộng đồng nếu muỗi truyền bệnh đốt máu của người bệnh để lấy mầm bệnh. Đối với Plasmodium vivax, sau điều trị cắt cơn sốt, cần sử dụng thuốc Primaquine 10 ngày để tiệt căn mầm bệnh, chống tái phát xa cho bệnh nhân.
2. Phòng sự mắc bệnh và tái nhiễm bệnh:
Muốn phòng sự mắc bệnh và tái nhiễm bệnh sốt rét cần tuân thủ nguyên tắc tránh muỗi truyền bệnh Anopheles có mang ký sinh trùng sốt rét đốt để gây bệnh hoặc nhiễm bệnh tiếp tục. Biện pháp hữu hiệu nhất là dùng màn ngủ chống muỗi để tự bảo vệ. Màn được tăng khả năng bảo vệ bằng tẩm hóa chất xua diệt muỗi như Icon 2,5CS, Fendona 10SC ... định kỳ hàng năm. Việc sử dụng màn chống muỗi muốn có hiệu quả phải thực hiện thành thói quen, tập quán trong sinh hoạt hàng ngày khi ở vùng sốt rét lưu hành hoặc đi vào vùng sốt rét để hạn chế sự tiếp xúc của muỗi truyền bệnh đối với cá nhân. Màn chống muỗi sẽ tạo được sự yên tâm, có giấc ngủ ngon và phòng bệnh tốt. Một biện pháp khác cũng góp phần để phòng sự mắc bệnh và tái nhiễm bệnh là sử dụng thuốc uống phòng. Thuốc thường được dùng hiện nay là Chloroquine hoặc Mefloquine.Theo quy định của Bộ Y tế, phụ nữ có thai ở vùng sốt rét uống thuốc Chloroquine hàng tuần trong thời kỳ mang thai; khách du lịch, người đến công tác trong thời hạn 6 tháng tại vùng sốt rét phải uống thuốc phòng sốt rét hàng tuần trong thời gian ở vùng sốt rét và 4 tuần sau khi ra khỏi vùng sốt rét; nguời mới đến định cư trong vùng sốt rét uống thuốc phòng trong vòng 6 tháng đầu. Chloroquine được sử dụng ở vùng có ký sinh trùng sốt rét còn nhạy cảm với thuốc này. Mefloquine được sử dụng ở vùng có ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc Chloroquine.
Nếu việc phòng bệnh kém và không tích cực thì cơ hội bị mắc bệnh và tái nhiễm bệnh sốt rét là khả năng có thể xảy ra. Khi đã bị mắc bệnh hoặc tái nhiễm bệnh phải bảo đảm nguyên tắc điều trị chống tái phát theo quy định.
Như vậy, sốt rét không phải là bệnh mãn tính mà là một bệnh có hạn định.