-------Tiếp theo nguồn tin: Đặc điểm sinh học của bọ xít (Hemiptera) và những thông tin liên quan đến bọ xít hút máu người ở Việt Nam
Vừa qua theo các cơ quan thông tin đại chúng đã đưa tin, tại thành phố Hà Nội và Đà Nẵng đã phát hiện một loại bọ xít hút máu người có khả năng truyền bệnh khi đốt máu. Vấn đề này đang được các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu, điều tra để xác minh thêm. Vậy loại bọ xít hút máu người này truyền bệnh gì?
Theo các nhà khoa học, một số loài côn trùng như rận, rệp, bọ xít, ruồi... hút máu người và có khả năng truyền bệnh ở nhiều nơi trên thế giới. Bệnh phát hiện vừa qua đã được xác định tại một số quốc gia ở châu Mỹ, riêng tại Việt Nam chưa có số liệu thống kê đầy đủ về loại bệnh này. Bệnh gây nên do người bị nhiễm Trypanosoma nên bệnh có tên gọi là Trypanosomiasis. Đây là một bệnh do ký sinh trùng đơn bào (Protozoa), lớp trùng roi (Flagellata) gây ra và được chia làm hai nhóm bệnh chính:
- Bệnh do Trypanosoma châu Mỹ (American Trypanosomiasis), còn được gọi là bệnh Chagas, có khả năng lây truyền từ động vật sang người do mầm bệnh Trypanosoma cruzi. Vật truyền bệnh là các loài côn trùng như rận, rệp, có thể là bọ xít hút máu người.
- Bệnh do Trypanosoma châu Phi (African Trypanosomiasis), còn được gọi là bệnh ngủ (sleeping sickness), do các chủng của Trypanosoma brucei gây ra, có khả năng lây truyền qua các vết đốt máu của loài ruồi Glossina bị nhiễm bệnh.
 |
Theo các nhà khoa học, loại bọ xít hút máu người thường sống ở vùng trung du.
Tuy nhiên, theo nhiều độc giả ở Hà Nội, Hải Phòng, Đồng Nai, TP HCM, Phan Thiết...
nơi họ sống cũng có con côn trùng này. (nguồn ảnh:Trung Kiên- http://vnexpress.net) |
Bọ xít hút máu người vừa mới phát hiện ở Việt Nam có khả năng truyền bệnh Chagas như ở một số nước tại châu Mỹ, còn bệnh ngủ ở châu Phi do loài ruồi Glossina truyền nên không được đề cập đến ở đây.
Đặc điểm của bệnh Chagas
Bệnhdo Trypanosoma cruzi gây ra. Trong cơ thể người, Trypanosoma cruzi tồn tại dưới 2 thể, thể ở máu có roi và thể ở trong các mô không có roi. Trypanosoma cruzi sinh sản theo phương thức vô tính, phân chia theo chiều dọc, ký sinh ở máu, các tế bào võng nội mô ở lách, hạch bạch huyết và cơ tim.
Nguồn bệnh là các loài động vật và người. Ước tính có khoảng trên 150 loài động vật nuôi và hoang dã như chó, mèo, chuột, các loài gậm nhấm, động vật ăn thịt... có khả năng mang mầm bệnh. Trypanosoma cruzi được lây truyền giữa các loài động vật có vú qua vật truyền bệnh là các loài côn trùng hút máu như rận, rệp, bọ xít... Tuy nhiên rận, rệp không truyền thẳng mầm bệnh vào người và động vật khi hút máu mà Trypanosoma cruzi có ở trong phân của rận, rệp sẽ xâm nhập vào cơ thể người qua vết đốt hoặc vết xước ở da do ngứa gãi hay qua kết mạc mắt. Trypanosoma cruzi còn có khả năng lây truyền do truyền máu có sẵn mầm bệnh hoặc cấy ghép tổ chức có mầm bệnh. Ngoài ra, người mẹ bị nhiễm bệnh cũng có thể truyền sang cho con vì mầm bệnh thoát qua được nhau thai. Rất ít khi gặp các trường hợp lây truyền bệnh qua sữa mẹ khi cho con bú.
Trypanosoma cruzi được phát hiện ở cả Bắc, Trung và Nam Mỹ. Theo ước tính, gần đây có khoảng 16 triệu người trên thế giới bị mắc bệnh mạn tính, trong đó hơn 1/3 bệnh được phát hiện ở Brazil. Bệnh Chagas mạn tính là nguyên nhân gây bệnh và tử vong chính tại nhiều nước ở Mỹ la tinh, kể cả Mehico. Mọi người đều có thể bị nhiễm bệnh, nhưng bệnh thường diễn biến nặng ở người trẻ tuổi. Những người bị suy giảm miễn dịch như bệnh nhân AIDS thường có biến chứng nặng.
Bệnh Chagas cấp tính có thời kỳ ủ bệnh khoảng 1-2 tuần sau khi khi bị rận, rệp, bọ xít có mang mầm bệnh đốt máu hoặc từ 30-40 ngày sau truyền máu có mầm bệnh. Khi ký sinh trùng xâm nhập qua da, tại chỗ xâm nhập xuất hiện cục cứng đỏ sẫm, phù nề và hồng ban, gọi là dấu hiệu Chagoma; kèm theo triệu chứng sưng đau các hạch bạch huyết. Nếu ký sinh trùng xâm nhập qua niêm mạc mắt thường có dấu hiệu Romana, đây là dấu hiệu kinh điển của bệnh Chagas cấp tính như bị phù nề một bên mi mắt và quanh hốc mắt. Dấu hiệu này có thể tồn tại trong vòng 2 tháng. Các triệu chứng toàn thân như mệt mỏi, khó chịu, sốt cao, phù nề vùng mặt và tay chân; gan to, lách to và hạch sưng to cũng được ghi nhận. Hiếm gặp các trường hợp viêm cơ tim nhưng hầu hết các bệnh nhân tử vong đều do suy tim. Triệu chứng thần kinh cũng có thể thấy như viêm não, màng não. Phần lớn các bệnh nhân cấp tính về sau đều trở thành người mang mầm bệnh không triệu chứng hoặc mạn tính.
Bệnh Chagas mạn tính có thể kéo dài hàng năm, thậm chí hàng chục năm. Biểu hiện lâm sàng thường gặp ở tim và não. Biểu hiện thường gặp là loạn nhịp tim, viêm cơ tim và tắc nghẽn mạch máu. Trên điện tim đồ có hình ảnh block nhánh, block nhĩ thất, loạn nhịp tim. Viêm cơ tim là nguyên nhân gây suy tim phải hoặc suy tim toàn bộ. Tắc nghẽn mạch máu não có thể gặp, nhất là ở những bệnh nhân AIDS, có thể có tổn thương nhiều ổ và viêm não-màng não lan toả, có hoại tử và xuất huyết. Thực quản thường bị giãn to và đau. Bệnh nhân bị đau ngực, khó nuốt và nôn. Có triệu chứng khó thở khi hít vào, đặc biệt là trong khi ngủ, thường có biểu hiện viêm phổi. Ngoài ra, bệnh nhân bị gầy yếu suy nhược, sút cân, dễ bội nhiễm và có thể dẫn tới tử vong. Một số nguyên nhân khác gây tử vong có thể là do tắc hoặc thủng ruột, nhiễm khuẩn huyết...
Chẩn đoán, điều trị và phòng bệnh
Chẩn đoán xác định bệnh Chagas chủ yếu dựa vào các xét nhiệm ký sinh trùng. Dùng phương pháp nhuộm tiêu bản bằng giemsa, soi tìm ký sinh trùng ở các bệnh phẩm là máu, hạch lympho, các mảnh mô hoặc các chất dịch cơ thể. Cần thực hiện cả tiêu bản giọt dày và giọt mỏng. Có thể cấy máu trên môi trường đặc biệt. Gần đây, kỹ thuật nuôi dưỡng rệp bằng máu của bệnh nhân nghi bị bệnh Chagas; sau 30 ngày nuôi, tiến hành mổ rệp và tìm ký sinh trùng trong ruột của chúng đã phát hiện được ký sính trùng (+) trong hầu hết các bệnh nhân bị bệnh cấp tính và khoảng 50% bệnh nhân bị bệnh mạn tính. Để chẩn đoán bệnh Chagas mạn tính, kỹ thuật phát hiện kháng thể kháng Trypanosoma cruzi bằng phương pháp cố định bổ thể, miễn dịch huỳnh quang và Elisa. Tuy nhiên, một số trường hợp có thể gặp phản ứng dương tính giả, đặc biệt đối với bệnh Leishmaniasis. Cần thực hiện phương pháp khuếch tán miễn dịch có độ nhạy và độ đặc hiệu cao, tránh được dương tính giả. Kỹ thuật PCR (polymerase chain reaction) cũng đã được sử dụng để chẩn đoán nhưng chưa phổ biến.
Việc điều trị bệnh hiện nay thường dùng các loại thuốc có dẫn chất của Nitrofuran. Thuốc Nifurtimox là thuốc được sử dụng phổ biến ở Mỹ. Đối với bệnh Chagas cấp tính, Nifurtimox làm giảm các triệu chứng lâm sàng và thời gian tồn tại của ký sinh trùng trong máu, hạ thấp tỷ lệ tử vong. Tuy nhiên thuốc không có khả năng diệt hoàn toàn ký sinh trùng, vì vậy vẫn phát hiện được ký sinh trùng sau một thời gian điều trị. Do đó việc dùng thuốc càng sớm càng có hiệu quả. Đối với bệnh Chagas mạn tính, tác dụng của thuốc Nifurtimox chưa xác định rõ ràng nên không có chỉ định điều trị.Nifurtimox thường có một số tác dụng phụ như đau bụng, chán ăn, buồn nôn, nôn, gầy sút cân. Ngoài ra còn có một số biểu hiện về thần kinh như bồn chồn, lo âu, mất định hướng, mất ngủ, giật cơ, dị cảm, viêm đa dây thần kinh và cơn co giật động kinh... Các triệu chứng này sẽ mất đi sau khi giảm liều hoặc dừng việc sử dụng thuốc.Liều lượng dùng từ 8-10 mg/ kg/ 24 giờ ở người lớn tuổi; 12,5-15 mg/ kg/ 24 giờ cho thanh niên; 15-20 mg/ kg/24 giờ cho trẻ dưới 10 tuổi. Uống chia làm 4 lần trong ngày. Thời gian dùng thuốc có thể kéo dài từ 90-120 ngày. Thuốc Benznidazol cũng là loại thuốc thay thế được dùng để điều trị bệnh Chagas . Hiệu quả điều trị của thuốc giống Nifurtimox. Thuốc có một số tác dụng phụ như viêm dây thần kinh ngoại vi, ban ngoài da, giảm bạch cầu hạt...Liều lượng dùng 5 mg /kg / 24 giờ, uống trong 60 ngày. Benznidazole được sử dụng rộng rãi tại các nước Mỹ la tinh nhưng lại ít được dùng ở Mỹ.
Phòng bệnh bằng biện pháp vệ sinh cảnh quan môi trường nơi ở, thường xuyên kiểm tra hoạt động của các loại côn trùng truyền bệnh như rận, rệp, bọ xít... Phun thuốc diệt côn trùng, bảo vệ người không bị côn trùng đốt máu...Kiểm soát chặt chẽ nguồn máu ở những người cho máu có khả năng mang mầm bệnh.
Không nên hoang mang !
Với loài bọ xít hút máu người có khả năng truyền bệnh Chagas mới được phát hiện tại Việt Nam, các nhà khoa học đang nghiên cứu xác định thêm về vật truyền bệnh và tác nhân gây bệnh, cũng như các triệu chứng bệnh lý có liên quan đến một số bệnh nhân ghi nhận tại thành phố Hà Nội, Đà Nẵng để xây dựng các giải pháp phòng, chống bệnh một cách có hiệu quả và phù hợp, chủ động khống chế không để bệnh lây lan. Cộng đồng người dân không nên hoang mang trước những thông tin được tiếp nhận với sự hỗ trợ, giúp đỡ, tư vấn của các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu chuyên sâu đến vấn đề này.