Tại Hội nghị chuyên đề về công tác y tế dự phòng năm 2009, thực trạng nhân lực và chế độ chính sách đối với cán bộ y tế dự phòng là hai vấn đề được Bộ Y tế cũng như Sở Y tế các tỉnh, thành phố ưu tiên đề cập và tìm các giải pháp tháo gỡ.
Thực trạng về nhân lực và chế độ đãi ngộ cán bộ viên chức hệ y tế dự phòng
Theo Báo cáo của Bộ Y tế cũng như ý kiến của các đại biểu đến từ các Viện nghiên cứu thuộc hệ y tế dự phòng, các Trường Đại học y-dược và Sở Y tế các tỉnh, thành phố thì thực trạng nhân lực y tế dự phòng liên quan đến tất cả các tuyến trung ương và địa phương (tỉnh, huyện, xã).
Tại tuyến trung ương, tổ chức các đơn vị thuộc lĩnh vực y tế dự phòng trực thuộc Bộ Y tế bao gồm 5 Viện có chức năng tổng hợp (Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, Viện Pasteur Nha Trang, Viện Vệ sinh dịch tễ Tây Nguyên, Viện Pasteur TP. Hồ Chí Minh và Viện Vệ sinh y tế công cộng TP. Hồ Chí Minh), 5 Viện nghiên cứu chuyên ngành (Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng TP. Hồ Chí Minh, Viện Y học lao động & vệ sinh môi trường và Viện Kiểm nghiệm an toàn vệ sinh thực phẩm Quốc gia). Theo Bộ Y tế tổng biên chế giao năm 2009 của 10 Viện này là 1.493 nhưng đến cuối năm mới chỉ thực hiện được 1.231 chỉ tiêu là do còn tồn tại một số khó khăn; trong đó chủ yếu các viện đều có nhu cầu tuyển dụng các nguồn nhân lực có chất lượng, đặc biệt là bác sĩ; tuy nhiên số lượng bác sĩ chuyên ngành y học dự phòng ít do không có sinh viên theo học nên các thông báo tuyển dụng của các viện đều hướng về bác sĩ đa khoa nhưng số lượng bác sĩ nộp đơn dự tuyển ít hoặc không có. Một số Viện có triển khai thực hiện các chương trình/dự án y tế có tuyển dụng một số lao động hợp đồng là bác sĩ nhưng do công việc không có tính ổn định thường xuyên nên không tổ chức tuyển dụng theo quy trình tuyển dụng viên chức theo pháp luật quy định. Một số đơn vị chưa hiểu rõ quy định mới của pháp luật về tuyển dụng, sử dụng và quản lý cán bộ viên chức nên loại hình hợp đồng theo Luật lao động và loại hình hợp đồng làm việc có thời hạn, hợp đồng làm việc không thời hạn nên còn chậm tuyển dụng. Nguyên nhân khó khăn chính trong tuyển dụng bác sĩ về hệ y tế dự phòng là do vấn đề tiền lương và thu nhập quá thấp; hầu hết các Viện nghiên cứu chỉ có mức thu nhập bằng tiền lương cơ bản và phụ cấp theo chế độ hiện hành như công tác phí, mức phụ cấp ưu đãi 20% lương tối thiểu, thu nhập tăng thêm từ hoạt động ở một số chương trình/dự án; tổng thu nhập tăng thêm cao nhất chỉ hệ số gần bằng 3 lần lương cơ bản/tháng đối với đơn vị đang thực hiện cơ chế tự chủ về tài chính, còn đa số các đơn vị chỉ giải quyết thu nhập tăng thêm khoảng vài trăm ngàn đồng/tháng; vấn đề thu nhập tăng thêm tuy có chênh lệch so với các cơ sở khám chữa bệnh nhưng cơ bản là bác sĩ ở các đơn vị dự phòng không có điều kiện làm thêm dịch vụ khám chữa bệnh ngoài giờ do tính chất công việc thường xuyên phải đi công tác lưu động. Bên cạnh đó vẫn còn hiện tượng cán bộ bỏ việc hoặc chuyển công tác khác do chưa được đơn vị thỏa đáng yêu cầunguyện vọng trong sử dụng, sắp xếp công việc phù hợp, xem xét đề bạt, bổ nhiệm, chưa kịp thời khuyến khích tạo động lực yên tâm công tác lâu dài.
Các cán bộ y tế dự phòng trong công tác phòng chống sốt rét tại thực địa |
Tại các địa phương, cơ cấu tổ chức y tế dự phòng theo quy định tại Thông tư số 03/2008/TTLT-BYT-BNV ngày 25/4/2008 tuyến tỉnh gồm các Trung tâm y tế dự phòng, Trung tâm phòng chống HIV/AIDS, Trung tâm phòng chống sốt rét-ký sinh trùng-côn trùng ở những tỉnh được phân loại có sốt rét trọng điểm, Trung tâm kiểm dịch y tế ở những tỉnh có cửa khẩu quốc tế, Trung tâm bảo vệ sức khỏe lao động & môi trường, Chi cục an toàn vệ sinh thực phẩm; tuyến huyện/quận gồm Trung tâm y tế huyện/quận khi chưa đủ điều kiện tách bệnh viện thì thực hiện hai chức năng y tế dự phòng và khám chữa bệnh, nơi có đủ điều kiện thì tác thành hai đơn vị bệnh viện thực hiện công tác khám chữa bệnh và Trung tâm y tế huyện làm công tác y tế dự phòng; tuyến xã bao gồm Trạm y tế xã/phường/thị trấn là các đơn vị chuyên môn kỹ thuật trực thuộc Trung tâm y tế huyện. Cũng theo báo cáo của Bộ Y tế hiện nay biên chế y tế dự phòng ttuyến tỉnh có 13.319 cán bộ viên chức, trong đó tỷ lệ cán bộ sau đại học 11.6%, đại học 31.7%, cao đẳng 2.1%, trung học 44.3% và sơ học 1.8%; biên chế y tế dự phòng tuyến huyện có 27.830 lao động đang làm việc tại 682 huyện/quận, trong đó 59.03% số lao động thực hiện 1 chức năng y tế dự phòng và 40.97% thực hiện cả hai chức năng y tế dự phòng và khám chữa bệnh. Như vây số nhân lực bình quân của Trung tâm y tế huyện thực hiện y tế dự phòng chỉ thấp bằng mức thấp nhất đối với huyện < 100.000 dân theo quy định tại Thông tư liên tịch số 08/2003/TTLT-BYT-BNV của Bộ Y tế và Bộ Nội vụ, chứng tỏ số biên chế còn rất thiếu so với quy định. Đặc biệt tại cả tuyến tỉnh và huyện lực lượng nhân viên làm việc trong lĩnh vực y tế dự phòng thiếu cả về số lượng lẫn chất lượng, rất ít bác sĩ chuyên khoa II hoặc tiến sĩ y khoa công tác tại Trung tâm y tế dự phòng và Trung tâm y tế huyện và còn thiếu nhiều cán bộ sau đại học khác; cơ cấu cán bộ chưa hợp lý, nhiều cán bộ đào tạo các chuyên ngành chưa phù hợp với yêu cầu của công việc, cán bộ không hào hứng gắn bó với công tác y tế dự phòng.
Các cán bộ y tế dự phòng vấn ngày ngày lẵng lẽ với đôi chân của mình đi đến những bản làng xa xôi
và hẻo lánh |
Các đề xuất về giải pháp phát triển nguồn nhân lực và chế độ chính sách y tế dự phòng
Xây dựng và hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về y tế dự phòng, trong đó chú trọng xây dựng chính sách như phụ cấp ưu đãi, phụ cấp phòng chống dịch; có chính sách khen thưởng, tôn vinh những cán bộ viên chức có thành tích xuất sắc; hỗ trọ kịp thời các cán bộ viên chức bị bệnh tật hoặc bị chết khi tham gia công tác phòng chống dịch nguy hiểm. Khảo sát và hoàn thiện hệ thống tổ chức, triển khai thực hiện các đề án hỗ trợ trong lĩnh vực y tế dự phòng đặc biệt là tuyến huyện và tuyến tỉnh; xây dựng kế hoạch và ưu tiên thực hiện nhiệm vụ đào tạo bác sĩ chuyên khoa y tế dự phòng bằng nhiều loại hình đào tạo, chú trọng công tác đào tạo liên tục, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ viên chức trong lĩnh vực này nhằm từng bước đáp ứng nhu cầu về nguồn nhân lực tại các tuyến; xây dựng cơ cấu lao động hợp lý với các chuyên khoa, chuyên ngành về y tế dự phòng. 
Vượt mọi thác ghềnh để thực hiện tôt nhiệm vụ của mình |
Nghiên cứu đề xuất các cơ quan có thẩm quyền một số chế độ chính sách đối với cán bộ viên chức y tế dự phòng như điều kiện, phương thức, quy trình tuyển dụng; nâng phụ cấp ưu đãi nghề cao hơn cán bộ trong khu vực khám chữa bệnh để khuyến khích động viên, thu hút cán bộ về công tác trong lĩnh vực y tế dự phòng; đẩy mạnh việc đầu tư nguồn vốn, nâng cấp cơ sở hạ tầng, cung cấp trang thiết bị phù hợp với điều kiện, nhu cầu và năng lực của cán bộ.
 |
Chỉ tiêu đào tạo bác sĩ tăng gấp rưỡi liệu có đủ trong tương lai? Ảnh: HOÀNG LONG-Đại đoàn kết |
Giải pháp trước mắt là cần có chính sách thu hút thỏa đáng đối với cán bộ làm công tác y tế dự phòng, đặc biệt là với các bác sĩ; về lâu dài có chính sách ưu tiên trong tuyển chọn, đào tạo sinh viên theo học bác sĩ chuyên khoa y tế dự phòng để có sự lựa chọn thích hợp và gắn bó lâu dài với nghề nghiệp; tăng chỉ tiêu, hạ điểm chuẩn, tăng cường các loại hình đào tạo và hình thức đào tạo. Tăng cường tuyển dụng các vị trí chuyên môn ngành hóa, sinh, an toàn vệ sinh thực phẩm và một số chuyên ngành khác có thể thay thế các vị trí tuyển dụng bác sĩ như trước đây. Sửa đổi bổ sung một số chế độ phù cấp chưa phù hợp, chế độ phụ cấp chống dịch, chế độ phụ cấp ưu đãi nghề, đồng thời đề nghị Chính phủ cho phép xây dựng phụ cấp thâm niên nghề.
Về chế độ phụ cấp ưu đãi nghề, Bộ Y tế dự kiến mức áp dụng đối viên chức thường xuyên trực tiếp làm chuyên môn y tế dự phòng; khám, điều trị, chăm sóc bệnh nhân HIV/AIDS, lao, phong, tâm thần, giám định pháp y, pháp y tâm thần, giải phẩu bệnh truyền nhiễm mức phụ cấp 70% thay vì 30-50% như trước đây; đối với viên chức thường xuyên trực tiếp khám, điều trị chăm sóc người bệnh cấp cứu, hồi sức cấp cứu, gây mê hồi sức, điều trị tích cực, sơ sinh, chống độc, bỏng mức phụ cấp là 60%; đối với viên chức thường xuyên trực tiếp khám, điều trị, chăm sóc, xét nghiệm người bệnh mức phụ cấp là 50%; đối với viên chức thường xuyên trực tiếp làm các công việc y tế cơ quan, trường học, truyền thông giáo dục sức khỏe, dân số kế hoạch hóa gia đình, kiểm nghiệm thuốc-mỹ phẩm mức phụ cấp là 40%; đối với viên chức làm các công việc quản lý, phục vụ công tác y tế dự phòng mức phụ cấp là 30%; đối với viên chức làm công tác quản lý, phục vụ các cơ sở y tế còn lại mức phụ cấp là 20%.
 |
Cần có một chế độ chính sách đãi ngộ thích hợp cho các cán bộ làm công
tác dự phòng - Đó là vấn đề cần ưu tiên đề cập và tìm cách giải pháp tháo gỡ. |
Trước cơ cấu bệnh tật có nhiều thay đổi, nhất là sự quay trở lại của một số bệnh truyền nhiễm cũng như sự xuất hiện của một số bệnh dịch nguy hiểm mới nổi nên các vấn đề về nguồn nhân lực cũng như chế độ chính sách đối với cán bộ làm công tác y tế dự phòng sớm được quan tâm thực hiện để có một màng lưới kiểm soát dịch bệnh bền vững từ tuyến trung ương đến tuyến cơ sở.