Trong năm 2006, bệnh sốt rét và bệnh sán lá gan lớn có chiều hướng gia tăng ở nhiều tỉnh khu vực miền Trung-Tây Nguyên nhất là vào các tháng cuối năm. Ngày 26/10/2006, Bộ trưởng Bộ Y tế đã triệu tập một cuộc họp đột xuất do Lãnh đạo Bộ chủ trì với sự tham gia của các Vụ/Cục thuộc Bộ Y tế và các Viện sốt rét-KST-CT để bàn về các giải pháp ngăn chặn nguy cơ bùng phát sốt rét cũng như sán lá gan lớn trên diện rộng.
I. Các giải pháp phòng chống sự phát triển bệnh sán lá gan lớn(SLGL):
Đánh giá hiện trạng nhiễm sán lá gan lớn ở Việt Nam theo báo cáo mới nhất của Viện Sốt rét-KST-CT Trung ương (Công văn số 1060/VSR- KST ngày 14/10/2006), 9 tháng đầu năm 2006 có 3.343 bệnh nhân sán lá gan lớn (SLGL) phân bố tại 228 huyện thuộc 42 tỉnh/thành trên toàn quốc. Số tỉnh có người nhiễm SLGL cao nhất là Bình Định (1.282 người/13 huyện), Quảng Ngãi (687 người/18 huyện), Gia Lai (526 người/16 huyện), Quảng Nam (141 người/16 huyện), Nghệ An (68 người/15 huyện)… Theo báo cáo của Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn, số bệnh nhân SLGL được phát hiện tại Phòng khám chuyên khoa của Viện 9 tháng đầu năm 2006 là 2.036, tăng 45,74% so với cả năm 2005; số huyện phát hiện có SLGL từ 53 (2005) lên 116 (9 tháng/2006), tăng 67 huyện; điều tra tại cộng đồng trong năm 2006 phát hiện 85 trường hợp nhiễm SLGL chiếm 5,9% so với 1.441 người được xét nghiệm cho thấy tuy bệnh SLGL gia tăng nhưng rải rác tại rất nhiều địa phương nên rất khó kiểm soát.
Để can thiệp điều trị cho bệnh nhân SLGLnăm 2006, Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam đã tài trợ 10.000 viên Triclabendazole (Egaten 250 mg) và được Viện Sốt rét-KST-CT Trung ương phân bổ cho 11 đơn vị trong cả nước có khả năng chẩn đoán SLGL (siêu âm và xét nghiệm ELISA) để cấp điều trị và quản lý bệnh nhân. Hiện nay số thuốc này đã sử dụng hết 6.585 viên, còn lại 3.415 viên (khoảng 1.700 liều) đang tồn tại các đơn vị đã được cấp, đảm bảo đủ cơ số cần thiết điều trị cho bệnh nhân SLGL từ nay đến hết tháng 12/2006.
Về nguồn thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh nhân SLGL, Bộ Y tế đã đề nghị Văn phòng WHO tại Việt Nam hỗ trợ thêm 60.000 viên Egaten 250 mg (gấp 5 lần so với số lượng thuốc đã cấp trong năm 2006) và dự kiến số thuốc này sẽ được nhập vào Việt Nam trước tháng 1/2007. Như vậy thuốc điều trị SLGL tại Việt Nam đã được giải quyết ổn thỏa, vấn đề còn lại là hướng dẫn các tuyến chẩn đoán và sử dụng thuốc điều trị bệnh SLGL thế nào cho hiệu quả và hạn chế được tỷ lệ nhiễm bệnh từ cộng đồng.
Chỉ đạo phòng chống bệnh SLGL, PGS.TS. Trịnh Quân Huấn-Thứ trưởng Bộ Y tế đề nghị cần thành lập Ban điều hành phòng chống bệnh SLGL quốc gia, các Viện Sốt rét-KST-CT sử dụng nguồn kinh phí hỗ trợ của Bộ Y tế tổ chức điều tra tình hình nhiễm bệnh SLGL ở một số tỉnh có tỷ lệ nhiễm bệnh cao làm cơ sở cho việc xây dựng kế hoạch phòng chống bệnh SLGL (2007-2010), tăng cường biện pháp truyền thông giáo dục cộng đồng để hạn chế khả năng nhiễm bệnh và tổ chức tập huấn “Hướng dẫn chẩn đoán điều trị bệnh sán lá gan lớn” cho các tuyến điều trị trong cả nước để mở rộng mạng lưới phát hiện và điều trị bệnh SLGL xuống tận cơ sở.
Sau cuộc họp của Bộ Y tế, Lãnh đạo Cục YTDP-Bộ Y tế đã cùng Lãnh đạo và chuyên viên 3 Viện Sốt rét-KST-CT thảo luận triển khai thực hiện chỉ đạo của Lãnh đạo Bộ Y tế:
1. Thành lập ban điều hành phòng chống giun sán gồm 14 người do Viện trưởng Viện Sốt rét-KST-CT Trung ương làm Trưởng ban; các Viện trưởng Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn, Viện trưởng Viện Sốt rét-KST-CT TP.Hồ Chí Minh và Phó Cục trưởng Cục YTDP-Bộ Y tế làm Phó Trưởng ban có nhiệm vụ tham mưu giúp Lãnh đạo Bộ Y tế đánh giá tình hình hoạt động và tổ chức triển khai thực hiện công tác phòng chống bệnh giun sán hàng năm.
2. Tổ chức điều tra tình hình nhiễm bệnh SLGL tại 9 tỉnh với tổng kinh phí 150.000.000 VNĐ; trong đó miền Trung 4 tỉnh: Quảng Bình, Bình Định, Đăk Lăk và Khánh Hòa; miền Bắc 5 tỉnh: Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hóa, Hà Tây và Vĩnh Phúc.
3. Tổ chức 5 lớp tập huấn về chẩn đoán và điều trị bệnh SLGL với tổng kinh phí 50.000.000 VNĐ cho cán bộ y tế các Bệnh viện tỉnh, Trung tâm PCSR/Trung tâm YTDP tỉnh và một số Trung tâm y tế huyện có tỷ lệ nhiễm bệnh sán lá gan cao.
4. Thuốc điều trị SLGL với biệt dược Egaten 250 mg dự kiến sẽ được WHO hỗ trợ cho Việt Nam đợt đầu khoảng 10.000 viên (trước tháng 1/2007) cung cấp cho một số tuyến điều trị để cấp cho bệnh nhân.
 |
Triển khai thực hiện chỉ đạo:Thành lập ban
điều hành phòng chống giun sán quốc gia |
 |
Chỉ đạo giám sát sốt rét tại địa phương |
II. Các giải pháp ngăn chặn sự gia tăng sốt rét:
1. Đánh giá về tình hình sốt rét: theo báo cáo của Viện Sốt rét-KST-CT cả nước 9 tháng đầu năm 2006 số bệnh nhân sốt rét (BNSR) giảm 11%, ký sinh trùng sốt rét (KSTSR) tăng 9,2% so với cùng kỳ 2005; tuy nhiên có 26 ca tử vong sốt rét (TVSR) tại 14 tỉnh/thành vượt số chết của cả năm 2005 (24 ca), số ca tử vong này tập trung chủ yếu ở khu vực miền Trung-Tây Nguyên (20/26 ca). Theo báo cáo của Viện Sốt rét-KST-CT TP. Hồ Chí Minh tại khu vực Nam Bộ-Lâm Đồng chỉ số BNSR giảm 16,77%, nhưng chỉ số KSTSR lại tăng 53,56% và có 4 ca TVSR (tăng 3 ca) so với cùng kỳ năm trước. Theo báo cáo của Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn tại khu vực miền Trung-Tây Nguyên 9 tháng đầu năm 2006 BNSR giảm 15,04%, KSTSR giảm chậm 3,66%, có 20 ca TVSR (tăng 15 ca) so với cùng kỳ năm 2005. Số BNSR và KSTSR gia tăng cục bộ tại một số tỉnh như Bình Định (35,45%), Gia Lai (17,05%) và một số huyện của tỉnh Đăk lăk chủ yếu vào các tháng cuối năm 2006 (tháng 8 & 9). 80% số ca mắc sốt rét và tử vong sốt rét được xác nhận là nhiễm bệnh từ rừng, rẫy hoặc giao lưu với các vùng sốt rét lưu hành.
Qua số liệu trên có thể nhận định sự gia tăng sốt rét trong năm 2006 chủ yếu là tử vong sốt rét tại khu vực miền Trung-Tây Nguyên: 3 ca/6 tháng đầu năm 2006 (Gia Lai, Đăk Lăk và Đăk Nông), 3 ca tháng 8/2006 (Phú Yên, Gia Lai và Đăk Lăk) và 14 ca tháng 9/2006 (Quảng Bình 1, Quảng Ngãi 1, Bình Định 2, Phú Yên 1, Bình Thuận 1, Gia Lai 2 và Đăk Lăk 6) nâng số TVSR trong 9 tháng đầu năm lên 20 trường hợp so với cùng kỳ năm 2005.
2. Có hai nguyên nhân khách quan và chủ quan dẫn đến sự gia tăng sốt rét và tử vong sốt rét:
Về nguyên nhân khách quan: trung gian truyền bệnh chính An.minimus có xu hướng phục hồi tại các vùng thu hẹp diện bảo vệ cùng với sự phát triển mạnh An.dirus làm tăng khả năng lan truyền bệnh; bệnh nhân nhập viện quá muộn sau khi phát bệnh từ 3-10 ngày sau quá trình mua thuốc tự điều trị hoặc điều trị tư nhân không khỏi dẫn đến các biến chứng muộn, quá khả năng cấp cứu của các tuyến bệnh viện.
Về nguyên nhân chủ quan: giám sát dịch tễ ở một số địa phương tuy được thực hiện thường xuyên, nhưng thiếu nhậy cảm dịch tễ ở những nơi có tỷ lệ bệnh giảm thấp; chất lượng chẩn đoán và điều trị sốt rét tại các tuyến chưa hiệu quả, chưa có biện pháp PCSR khả thi cho nhóm dân đi rừng/ngủ rẫy và dân di cư tự do; biện pháp phun tồn lưu hóa chất mới bảo vệ được cho dân trong buôn làng, biện pháp tự điều trị (Stand-by Treatmant) chưa hiệu quả; tuyến y tế cơ sở (xã/thôn, buôn) chưa kiểm soát được BNSR, nhất là các đối tượng đi rừng/ngủ rẫy, khoảng 50% điểm kính hiển vi xã không hoạt động hoặc hoạt động kém hiệu quả, chưa đáp ứng yêu cầu phục vụ chẩn đoán, điều trị BNSR; tuyến huyện mới được chia tách thành 3 đơn vị y tế lại phải kiêm nhiệm nhiều chương trình y tế quốc gia nên việc triển khai các biện pháp PCSR và giám sát dịch tễ sốt rét rất khó khăn; người dân chưa có ý thức tự bảo vệ khi sống trong vùng sốt rét lưu hành; các cấp, các ngành kể cả các đơn vị y tế chuyên khoa chủ quan sau nhiều năm sốt rét giảm thấp.
Tháng 10-12/2006 đang là thời điểm đỉnh cao mùa bệnh, cùng với hậu quả của cơn bão Xangsane (cơn bão số 6) và sắp tới là cơn bão Cimaron (cơn bão số 7) ảnh hưởng trực tiếp đến các tỉnh miền Trung nên dự báo số BNSR và TVSR sẽ còn tiếp tục tăng cao, nguy cơ bùng phát sốt rét trên diện rộng là rất lớn.
Để ngăn chặn sự bùng phát sốt rét trên diện rộng, Bộ Y tế và các Viện Sốt rét-KST-CT đã có công văn cảnh báo tình hình, cử các đoàn chỉ đạo và giám sát xuống cơ sở, hỗ trợ vật tư và kinh phí phòng chống dịch cho các tỉnh bị ảnh hưởng của bão lụt và có sốt rét gia tăng; đồng thời Bộ Y tế sẽ cho phép tổ chức một Hội nghị “Tăng cường phòng chống sốt rét cho khu vực miền Trung-Tây Nguyên và các tỉnh có tử vong sốt rét” dự kiến sẽ được tổ chức vào ngày 12/12/2006 tại Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn. Nội dung Hội nghị tập trung phân tích nguyên nhân gia tăng sốt rét và tử vong sốt rét để trên cơ sở đó đề ra biện pháp phòng chống sốt rét có hiệu quả.