Hiện nay trên thị trường, thuốc tân dược còn được gọi là thuốc tây phục vụ cho việc chữa bệnh, điều trị, phòng bệnh, nâng cao sức khỏe ... cho con người khá phong phú và đa dạng. Mỗi loại thuốc có một tính năng tác dụng riêng, mang một nhãn mác, mẫu mã riêng và được các nhà sản xuất sản phẩm đăng ký sở hữu nhãn hiệu hàng hóa với cơ quan chức năng để lưu hành. Thực tế mẫu mã, nhãn mác một số các loại thuốc nhìn thoáng qua trông gần giống nhau, người tiêu dùng không chú ý thì khó phân biệt.
Thị trường thuốc tây nhiều nhãn mác, mẫu mã
Thuốc là sản phẩm có nguồn gốc từ động vật, thực vật, khoáng vật, có thể được tổng hợp bằng phương pháp hóa học hay sinh học, được bào chế thành dạng thích hợp để dùng cho người nhằm phòng bệnh, chữa bệnh, để chẩn đoán bệnh, để điều chỉnh hoặc phục hồi các chức năng sinh lý nào đó của cơ thể. Vì vậy thuốc có mối quan hệ trực tiếp đến sức khỏe và nhiều khi đến cả tính mạng của bệnh nhân. Mặc dù có tầm quan trọng đã được khẳng định nhưng hiện nay trên thế giới, kể cả Việt nam, tình hình lưu hành bất hợp pháp thuốc giả trên thị trường khá phổ biến. Nhãn mác, mẫu mã cũng đã góp phần cho thuốc giả lưu hành khi thuốc đó được làm sai hay nhái nhãn mác, mẫu mã một cách cố ý và gian lận xét về mặt nhận dạng cũng như nguồn gốc thuốc.
Các loại thuốc tây được sản xuất từ các Công ty, Xí nghiệp Dược phẩm khác nhau ở trong nước, ở nước ngoài nhập khẩu hoặc thuốc nước ngoài được ủy quyền sản xuất trong nước. Người bệnh hoặc người nhà bệnh nhân cầm một đơn thuốc được thầy thuốc kê đơn mang đến hiệu thuốc, quầy thuốc tây để mua sẽ rất ngỡ ngàng khi đối diện với nhiều loại thuốc có nhãn mác, mẫu mã, hình thức, bao bì tương tự giống nhau của các nhà sản xuất. Dĩ nhiên giá cả các loại thuốc này cũng khác nhau tùy từng loại thuốc sản xuất ở trong nước, ở nước ngoài nhập khẩu hay thuốc nước ngoài được ủy quyền sản xuất trong nước.
Đơn cử một vài loại thuốc để thấy được điều này. Thuốc chống đau mang nhãn hiệu Dihatansic do Công ty Cổ phần Dược Hà Tây sản xuất có tên và mẫu mã hộp thuốc gần giống với thuốc Di-antalvic do Labo. Houdé của Pháp sản xuất; giá Dihatansic 6.000 đồng/vĩ 10 viên và Di-antalvic 10.000 đồng/vĩ 10 viên. Thuốc bổ Phargington Capsules có 9 hoạt chất do Công ty Cổ phần OPC sản xuất cũng có tên và mẫu mã bao bì gần giống với thuốc Pharmaton Capsules có 23 hoạt chất do Labo. Boenringer Ingelheim của Switzerland sản xuất; giá Phargington 8.000 đồng/vĩ 10 viên và Pharmaton 40.000 đồng/vĩ 10 viên. Tương tự như vậy, thuốc bổ Liptamin có 11 hoạt chất do Công ty Cổ phần Dược Nam Hà sản xuất có mẫu mã bao bì gần giống với thuốc Homtamin Ginseng có 19 hoạt chất do Labo. Korea United Pharm của Hàn Quốc sản xuất; giá Liptamin 850 đồng/viên và Homtamin Ginseng 1.500 đồng/viên....
Còn rất nhiều loại thuốc khác nữa cũng có sự tương tự gần giống nhau về nhãn mác, mẫu mã, hình thức và bao bì thuốc sản xuất; chưa nói đến chất lượng thuốc sản xuất. Dĩ nhiên các loại thuốc có nhãn mác, mẫu mã, hình thức và bao bì sản xuất gần giống nhau đều có thành phần thuốc giống nhau, gần giống nhau hoặc thêm bớt thành phần để thay đổi giá cả nhưng vấn đề quan trọng là mới nhìn qua, người tiêu dùng có cảm nhận và suy nghĩ rằng tại sao các nhà sản xuất thuốc phải dùng sự tương tự như vậy mà không sáng tạo, chọn riêng cho mình một nhãn mác, mẫu mã, hình thức, bao bì thuốc có sự đặc thù riêng. Nhà sản xuất nào đã sử dụng nhãn mác, mẫu mã, hình thức, bao bì thuốc này trước và nhà sản xuất nào “nhái” lại nhãn mác, mẫu mã của nhà sản xuất đã sử dụng trước đó ? Việc nhái nhãn mác, mẫu mã, hình thức, bao bì của các loại hàng tiêu dùng khác trên thị trường đã là một vấn đề thời sự trong thời gian qua nhưng thuốc dùng để phòng bệnh, chữa bệnh thì không thể nào thực hiện như các mặt hàng tiêu dùng thông thường khác. Thuốc phòng bệnh, chữa bệnh là một loại hàng hóa đặc biệt, nó liên quan đến sức khoẻ và tính mạng của con người nên cần phải được sự quan tâm và suy nghĩ từ những nhà sản xuất thuốc. Việc sử dụng nhãn mác, mẫu mã, hình thức, bao bì thuốc tương tự gần giống nhau của các nhà sản xuất thuốc với mục đích gì thì chỉ có các nhà sản xuất thuốc mới biết rõ ràng. Còn thầy thuốc, bệnh nhân và người nhà bệnh nhân là đối tượng sẽ chịu hậu quả của mục đích nhái nhãn mác, mẫu mã này. Ở đây cần có trách nhiệm của các cấp có thẩm quyền trong công tác quản lý dược và cấp giấy chứng nhận đăng ký quyền sở hữu nhãn hiệu sản xuất thuốc để hạn chế bớt vấn đề phức tạp trên thị trường thuốc tây.
Sự nguy hại của việc nhái mẫu mã, nhãn mác
Việc nhái mẫu mã, nhãn mác của một số loại thuốc tây đã làm cho người tiêu dùng, cụ thể là bệnh nhân và người nhà người bệnh nếu không chú ý thì khó phân biệt khi mua tại các nhà thuốc, hiệu thuốc, quầy thuốc để sử dụng vì nếu nhìn thoáng qua trông gần giống nhau. Mặc dù có đơn thuốc của thầy thuốc kê đơn nhưng những người bán thuốc ở các nhà thuốc, hiệu thuốc, quầy thuốc chỉ cần có một vài ý kiến giải thích là người mua để sử dụng sẵn sàng chấp nhận một cách dễ dàng. Ngoài một số thuốc mang đầy đủ thành phần với hàm lượng hoạt chất trong sản phẩm đúng như quy định của nhà sản xuất nhưng mẫu mã, nhãn mác bên ngoài trông gần giống với loại thuốc của nhà sản xuất khác. Việc làm này mang ý nghĩa như thế nào thì có lẽ nhà sản xuất thuốc mới biết được mục đích. Thực tế quy định, nếu nhà sản xuất nào sản xuất ra sản phẩm đầu tiên, đăng ký sở hữu chất lượng, nhãn mác, mẫu mã hàng hóa trước với cơ quan chức năng thì sản phẩm đó được công nhận hợp pháp, mang tính chất độc quyền sở hữu. Nếu những nhà sản xuất khác sau đó sản xuất ra sản phẩm tương tự nhưng cố tình mang nhãn mác, mẫu mã gần giống với sản phẩm của nhà sản xuất trước đó thì có thể nói là đã “nhái” nhãn mác, mẫu mã. Đối diện với vấn đề này, một điều đáng suy nghĩ là tại sao các cơ quan chức năng có thẩm quyền lại cho phép nhà sản xuất đăng ký sản phẩm được “nhái” lại nhãn mác, mẫu mã của nhà sản xuất đã đăng ký sở hữu độc quyền lưu hành trước đó mặc dù nhãn mác tên thuốc có thay đổi chút ít nhưng mẫu mã lại gần giống nhau nếu không muốn nói là hoàn toàn giống nhau.
Việc nhái nhãn mác, mẫu mã thuốc tây gây nên một sự nguy hại lớn trước hết cho người tiêu dùng, cụ thể là người bệnh và người nhà bệnh nhân do mua phải loại thuốc không đúng trong đơn thuốc mà thầy thuốc đã kê đơn mà chỉ mua loại thuốc tương tự theo sự giới thiệu của người bán thuốc. Mặc dù sự đáp ứng điều trị có thể có hiệu quả căn cứ vào hàm lượng hoạt chất có trong sản phẩm đã được giới thiệu nhưng chất lượng thuốc còn tùy thuộc vào quy trình công nghệ sản xuất của các công ty, xí nghiệp dược phẩm. Vấn đề này có ảnh hưởng đến kết quả điều trị từ chất lượng thuốc sản xuất để chống lại bệnh tật nhanh hay chậm. Ngoài ra, một nguy hại về kinh tế là người tiêu dùng có thể mua loại thuốc được sản xuất trong nước nhưng phải trả tiền theo giá thuốc nhập khẩu hoặc thuốc nước ngoài được ủy quyền sản xuất trong nước khi nhãn mác, mẫu mã trông gần giống nhau. Điều này có thể giúp người bán thuốc, kể cả các nhà sản xuất thuốc thu được lợi nhuận cao từ việc nhái mẫu mã, nhãn mác nhưng đối tượng bị nguy hại nhiều nhất là những người tiêu dùng. Chưa nói đến chất lượng thuốc từ hàm lượng hoạt chất có trong sản phẩm, việc phòng bệnh, chữa bệnh có sự đáp ứng tốt hay xấu, nhanh hay chậm còn tùy thuộc vào việc dùng có đúng thuốc được thầy thuốc kê theo đơn hay không. Thay tên thuốc được kê theo đơn phải do người thầy thuốc quyết định chứ không phải do người bán thuốc quyết định từ nhãn mác, mẫu mã gần giống nhau. Có lẽ một thiệt hại về kinh tế cho người tiêu dùng khi mua thuốc bị nhái mẫu mã, nhãn mác là điều không thể tránh khỏi vì lấy thuốc giá thấp của loại thuốc này nhưng phải trả tiền cao của loại thuốc khác có nhãn mác, mẫu mã tương tự. Nhà sản xuất thuốc bị nhà sản xuất khác nhái nhãn mác, mẫu mã của mình cũng bị thiệt hại về kinh tế và vi phạm quyền sở hữu về nhãn hiệu hàng hóa đã đăng ký. Sự nguy hại của việc nhái nhãn mác, mẫu mã thuốc phòng bệnh, chữa bệnh là vấn đề cần được các nhà quản lý, các cấp có thẩm quyền đặc biệt quan tâm để hạn chế tình trạng này trên thị trường thuốc tây hiện nay.
Quy định về việc ghi nhãn mác, mẫu mã của thuốc tây
Bộ Y tế Việt Nam đã ban hành Thông tư số 04/2008/TT-BYT ngày 12/05/2008 hướng dẫn ghi nhãn thuốc. Thông tư này hướng dẫn nội dung, cách ghi nhãn đối với thuốc lưu thông tại Việt Nam, thuốc xuất khẩu và thuốc nhập khẩu.
Thuốc được xác định là chất hoặc hỗn hợp các chất dùng cho người nhằm mục đích phòng bệnh, chữa bệnh, chẩn đoán bệnh hoặc điều chỉnh chức năng sinh lý cơ thể bao gồm thuốc thành phẩm, nguyên liệu làm thuốc, vaccine, sinh phẩm y tế, trừ thực phẩm chức năng. Tên thuốc do tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh thuốc tự đặt. Tên thuốc không được làm hiểu sai lệch về bản chất và công dụng của thuốc. Ghi nhãn thuốc là việc thể hiện nội dung cơ bản, cần thiết về thuốc lên nhãn thuốc. Nhãn gốc của thuốc là nhãn thể hiện lần đầu được in hoặc dán, đính, gắn chắn chắn trên bao bì thương phẩm của thuốc sau khi hoàn thành thao tác đóng gói trong dây chuyền sản xuất. Nhãn thuốc là bản viết, bản in, bản vẽ của chữ, hình vẽ, hình ảnh, dấu hiệu được in chìm, in nổi trực tiếp trên bao bì thương phẩm của thuốc hoặc được dán, đính, gắn chắc chắn trên bao bì thương phẩm của thuốc để thể hiện các thông tin cần thiết và chủ yếu về thuốc giúp người dùng lựa chọn và sử dụng đúng thuốc và làm căn cứ để các cơ quan chức năng thực hiện kiểm tra, giám sát, quản lý. Các tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh thuốc phải tuân thủ các quy định của pháp luật về sở hữu trí tuệ và chịu trách nhiệm trước pháp luật về vấn đề sở hữu trí tuệ đối với các nội dung ghi trên nhãn thuốc.
Mặc dù Thông tư hướng dẫn của Bộ Y tế quy định khá rõ ràng về việc ghi nhãn mác, mẫu mã thuốc tây được sản xuất tại Việt Nam, thuốc nhập khẩu và thuốc nước ngoài được ủy quyền sản xuất trong nước nhưng trên thực tế vẫn tồn tại một số loại thuốc có mẫu mã, nhãn mác trông gần giống nhau. Về mẫu mã, các loại thuốc như Dihatansic và Di-antalvic, thuốc Phargington và Pharmaton, thuốc Liptamin và Homtamin Gingseng ... và còn nhiều loại khác nữa có hình thức trình bày tương tự giống nhau làm cho người tiêu dùng khó phân biệt. Về nhãn mác, thay đổi một vài chữ cái ở tên thuốc cũng có thể làm cho người tiêu dùng dễ nhầm lẫn. Cả hai yếu tố này cọng lại sẽ làm tăng sự giống nhau nếu như không muốn nói là cố ý làm nhái nhãn mác, mẫu mã. Tại sao các nhà sản xuất thuốc không chủ động sáng tạo cho mình một nhãn mác, mẫu mã có đặc thù riêng mang tính độc quyền sở hữu khi đăng ký nhãn hiệu sở hữu hàng hóa với các cơ quan chức năng mà phải nhái mẫu mã, nhãn mác tương tự của các nhà sản xuất khác ? Tại sao các cơ quan chức năng có thẩm quyền lại cấp giấy phép sản xuất cho nhà sản xuất thuốc được sử dụng nhãn mác, mẫu mã tương tự mà nhà sản xuất khác đã sử dụng trước đó ? Có thể các cơ quan chức năng không biết hoặc vẫn biết nhưng xem vấn đề này là chuyện bình thường của xã hội.
Thực tế hiện nay, định kỳ hàng tuần, hàng tháng, các cơ quan kiểm nghiệm thuốc đã tham mưu cho Bộ Y tế, Sở Y tế địa phương ban hành quyết định thu hồi những loại thuốc giả, thuốc kém phẩm chất lưu hành trên thị trường mà trước đó đã được cấp phép sản xuất và lưu thông. Thiết nghĩ rằng nhãn mác, mẫu mã thuốc cũng cần có sự quan tâm của các cấp quản lý có thẩm quyền để hạn chế tình trạng nhái nhãn hiệu hàng hóa đã có quyền sở hữu.