Sốt xuất huyết Dengue với phân loại ICD-10 là A91, phân loại theo DiseasesDB là 3564, liên kết ngoài với MedlinePlus là 001374 và MeSH là C02.782.417.214. Sốt xuất huyết Dengue (Dengue fever, DF), Sốt xuất huyết Dengue (dengue hemorrhagic fever, DHF) và biểu hiện nặng nề nhất của bệnh là Hội chứng sốc Dengue (Dengue Shock Syndrome, DSS) đều được gây nên bởi một trong bốn loại huyết thanh virus gần gũi nhưng lại khác nhau về mặt kháng nguyên là DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4. Virus này thuộc chi Flavivirus. Nhiễm một loại virus có khả năng tạo nên miễn dịch suốt đời nhưng chỉ chống lại chính loại huyết thanh virus đó. Do vậy, những người sống trong vùng lưu hành dịch Dengue có thể mắc bệnh nhiều hơn một lần trong đời. Sốt Dengue và Sốt xuất huyết Dengue chủ yếu là bệnh ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Nhiễm virus Dengue gây nên triệu chứng lâm sàng khác nhau tùy từng cá thể. Bệnh có thể chỉ biểu hiện như một hội chứng nhiễm virus không đặc hiệu hoặc bệnh lý xuất huyết trầm trọng và đưa đến tử vong. Trong bài này, thuật ngữ Dengue được sử dụng để chỉ chung cho ba thể bệnh nêu trên. Khi nói đến từng thể riêng biệt thì tên chính xác của thể bệnh đó sẽ được sử dụng. Có thể nói Dengue là một bệnh do virus lây truyền do muỗi thường gặp nhất ở người. Trong những năm gần đây bệnh đã trở thành mối quan ngại lớn đối với sức khỏe cộng đồng trên bình diện quốc tế. Trên toàn thế giới có khoảng 2,5 tỷ người hiện đang sống trong vùng có lưu hành bệnh. Sự lan tràn về mặt địa lý của cả vector truyền bệnh là muỗi và virus đã đưa đến sự tăng cao tỷ lệ bệnh trong vòng 25 năm qua cũng như khả năng xuất hiện dịch do nhiều loại huyết thanh khác nhau ở các đô thị trong vùng nhiệt đới.
Những vụ dịch đầu tiên được ghi nhận xảy ra vào những năm từ 1778-1780 ở châu Á, châu Phi và Bắc Mỹ. Sự xuất hiện gần như đồng thời của các vụ dịch trên ba lục địa khác nhau chứng tỏ rằng virus gây bệnh cũng như vector truyền bệnh đã phân bố rộng rãi trên toàn thế giới đã từ hơn 200 năm trước. Trong thời gian này Dengue chỉ được xem là bệnh nhẹ. Một vụ đại dịch Dengue xuất hiện ở Đông Nam Á sau Chiến tranh thế giới thứ II và từ đó lan rộng trên toàn cầu. Cũng ở khu vực Đông Nam Á, Dengue lần đầu tiên được phát hiện ở Philippines vào năm 1950 nhưng đến năm 1970 bệnh đã trở thành nguyên nhân nhập viện và tử vong thường gặp ở trẻ em trong vùng này.
Tỷ lệ mắc bệnh trên toàn thế giới đã gia tăng mạnh mẽ trong những năm gần đây. Bệnh này hiện đã trở thành dịch tại trên 100 quốc gia ở châu Phi, châu Mỹ, khu vực phía Đông Địa Trung Hải, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương. Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Trước năm 1970, chỉ có 9 quốc gia có dịch lưu hành. Con số này tăng lên gấp hơn 4 lần vào năm 1995. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính mỗi năm có khoảng 50 đến 100 triệu người mắc bệnh. Không chỉ có số trường hợp mắc bệnh gia tăng mà khả năng nhiễm nhiều loại virus khác nhau cũng ngày càng đáng báo động. Sau đây là một vài con số thống kê khác:
Người nhiễm virus Dengue do muỗi cái thuộc giống Aedes đốt. Muỗi Aedes aegypti là vector truyền bệnh chủ yếu ở hầu hết các khu vực bệnh lưu hành. Muỗi Aedes aegypti hoạt động vào ban ngày và chỉ có muỗi cái mới đốt người và truyền bệnh. Khi muỗi cái Aedes hút máu bệnh nhân nhiễm virus Dengue, virus này sẽ ủ bệnh trong cơ thể muỗi khoảng 8 đến 11 ngày. Trong khoảng thời gian sống còn lại sau đó, muỗi có nguy cơ truyền bệnh cho người. Khi virus vào cơ thể người, chúng tuần hoàn trong máu từ 2 đến 7 ngày. Trong khoảng thời gian này nếu muỗi Aedes hút máu thì virus được truyền cho muỗi. Người là ổ chứa virus chính ngoài ra người ta mới phát hiện ở Malaixia có loài khỉ sống ở các khu rừng nhiệt đới cũng mang virus Dengue. Aedes aegypti có nguồn gốc từ châu Phi. Loài muỗi này dần dần lan tràn ra hầu hết các khu vực có khí hậu nhiệt đới đầu tiên là nhờ tàu thuyền và sau đó có thể cả máy bay nữa. Ngày nay có hai dưới nhóm của Aedes aegypti là Ae. aegypti queenslandensis, một dạng hoang dã ở châu Phi không phải là vector truyền bệnh chính và Ae. aegypti formosus là muỗi sống ở khu vực đô thị vùng nhiệt đới và là vector truyền bệnh chính. Trong quá khứ, muỗi Aedes aegypti phải nhờ vào các vũng nước mưa để đẻ trứng. Tuy nhiên ngày nay quá trình đô thị hóa diễn ra với tốc độ ồ ạt đang cung cấp cho muỗi những hồ nước nhân tạo để muỗi đẻ trứng dễ dàng hơn nhiều.
Aedes albopictus trước đây là vector truyền bệnh chính của Dengue và hiện nay vẫn còn là vector quan trọng ở châu Á. Loài muỗi này gần đây đã lan tràn đến khu vực Trung Mỹ, Hoa Kỳ và tại đây muỗi này là vector truyền bệnh quan trọng thứ hai. Trong khi muỗi Ae. aegypti formosus chủ yếu sống ở khu vực đô thị thì muỗi Aedes albopictus lại cư trú chủ yếu ở vùng nông thôn. Muỗi Aedes aegypti không truyền virus cho trứng trong khi muỗi Aedes albopictus thì có khả năng này.
Về sinh lý bệnh, nhiễm virus Dengue thường không có biểu hiện rõ ràng. Sốt Dengue cổ điển (thể nhẹ) chủ yếu xuất hiện ở người lần đầu mắc bệnh, chưa có miễn dịch. Sốt xuất huyết Dengue/Hội chứng sốc Dengue (thể nặng) thường xảy ra trong lần nhiễm trùng sau, khi bệnh nhân đã có sẵn miễn dịch chủ động (do đã bị bệnh) hoặc thụ động (do mẹ truyền sang) đối với một loại huyết thanh khác. Bệnh thường biểu hiện nặng đột ngột sau 2 đến 5 ngày (giai đoạn hạ sốt). Các phức hợp kháng nguyên-kháng thể lưu hành trong máu, sự hoạt hóa hệ thống bổ thể và giải phóng các chất hoạt mạch có thể gây nên tăng tính thấm mao mạch đối với huyết tương, xuất huyết và có thể là đông máu nội mạch lan tỏa. Trong quá trình đào thải miễn dịch của các tế bào nhiễm virus, các protease và lymphokine được phóng thích gây hoạt hóa hệ thống bổ thể cũng như các yếu tố tăng tính thấm thành mạch.
Một số nhà nghiên cứu đưa ra giả thuyết rằng "thể nặng của bệnh là SXH Dengue/Hội chứng sốc Dengue xảy ra khi một người đã nhiễm bệnh trong quá khứ bởi một loại huyết thanh virus nay lại nhiễm một loại huyết thanh virus khác". Giả thuyết này được củng cố bởi các ghi nhận lâm sàng rằng SXH Dengue gặp chủ yếu ở những người đã ít nhất một lần mắc bệnh trước đó và SXH Dengue xảy ra thường xuyên hơn ở các cư dân trong vùng dịch lưu hành hơn là các du khách mắc bệnh tại nơi này trong cùng thời điểm. Nếu giả thuyết này là đúng hoàn toàn thì việc lưu chuyển các loại huyết thanh virus khác nhau từ vùng này đến vùng khác trên thế giới sẽ ngày càng gây nên tình trạng bệnh nặng nề hơn trong tương lai. Như vậy yếu tố nguy cơ gây bệnh nặng trong SXH Dengue là người sẵn có kháng thể kháng lại một loại huyết thanh đã gây bệnh trước đó, chủng virus gây bệnh, trẻ nhỏ hơn 12 tuổi, phụ nữ và người Caucasian.
Với ý tưởng tổng hợp và cùng chia sẻ các đồng nghiệp về một số ca bệnh nhi (kể cả nhũ nhi) mắc sốt Dengue và sốt xuất huyết Dengue trong thời gian 3 năm qua tại các bệnh viện nhi Trung ương, BV Bệnh nhiệt đới trung ương, BV Bệnh nhiệt đới thành phố Hồ Chí Minh, BV nhi đồng 1 và bệnh viện Chợ Rẫy,…đã cứu sống các bệnh nhi trên và ghi nhận, mô tả lại các trường hợp như thế. Chúng tôi xin tổng hợp thông tin từ các báo, trang tin điện tử của các bệnh viện,…dưới đây:
Cứu sống một trường hợp sốc sốt xuất huyết độ IV, rối loạn đông máu nặng
Khoa Hồi sức cấp cứu, BV Nhi đồng 1 vừa cứu sống bé trai Ng.H.Ph., 5 tuổi, ở Ba Tri - Bến Tre, được chuyển đến từ bệnh viện tuyến trước với chẩn đoán sốt xuất huyết độ IV ngày 4. Tại bệnh viện, các BS ghi nhận bệnh nhân trong tình trạng môi tái, mạch yếu, huyết áp kẹp, tay chân lạnh, ói ra máu, tiêu phân đen, suy hô hấp, được xử trí truyền dung dịch đại phân tử chống sốc, đo áp lực tĩnh mạch trung ương, huyết áp động mạch xâm lấn và dùng thuốc vận mạch, truyền máu, truyền huyết tương tươi đông lạnh, tiểu cầu đậm đặc để cầm máu xuất huyết tiêu hóa, thở áp lực dương liên tục điều trị suy hô hấp, chọc dò dẫn lưu dịch màng phổi, màng bụng giải áp nhưng không cải thiện suy hô hấp nên được đặt nội khí quản thở máy. Kết quả sau một tuần điều trị, tình trạng của Ph. đã cải thiện, không còn phải thở máy, tỉnh táo, ăn uống được.
Điều trị thành công trường hợp bệnh tim bẩm sinh kèm với bệnh xuất huyết giảm tiểu cầu
BV Nhi Đồng 1 vừa điều trị phẫu thuật thành công cho em N.T.D.K 23 tháng tuổi ở Cà Mau bị bệnh tim bẩm sinh thông liên thất, tăng áp động mạch phổi nặng đi kèm với bệnh xuất huyết giảm tiểu cầu. Siêu âm trước khi mổ cho thấy áp lực động mạch phổi tâm thu là 105mmHg, trung bình là 75mmHg. Kiểm tra cho thấy bệnh nhi vẫn còn có thể phẫu thuật vì tình trạng tăng áp động mạch phổi và tăng kháng lực mạch máu phổi so với động mạch chủ còn có khả năng hồi phục khi cho thở ôxy nồng độ 100%. Tuy nhiên, trong thời gian đang chuẩn bị để phẫu thuật, bệnh nhi đột ngột có những dấu hiệu xuất huyết ngoài da, chảy máu lưỡi và răng, tiểu cầu giảm nặng còn 20000/mm3 và được chẩn đoán bệnh xuất huyết giảm tiểu cầu miễn dịch. Do tiểu cầu quá thấp không thể cầm máu được nên phải hoãn mổ vì nguy cơ xuất huyết. Sau khi điều trị bằng thuốc đặc hiệu steroids, số lượng tiểu cầu của bệnh nhi trở về bình thường và các bác sĩ đã phẫu thuật vá thành công lỗ thông liên thất. Sau mổ, áp lực động mạch phổi giảm cải thiện rõ rệt, chức năng co bóp của tim tốt và quan trọng nhất là không có biến chứng xuất huyết. Tình trạng sức khỏe của em K. dần ổn định và chờ ngày ra viện.
Cứu sống trẻ sốt xuất huyết dạng não bị sốc nặng
Bệnh viện Nhi Đồng 1 vừa điều trị cứu sống một trường hợp sốt xuất huyết độ III có biến chứng thần kinh trung ương, còn được gọi là sốt xuất huyết dạng não. Bệnh nhân là bé trai N.H.K., 6 tuổi, nhà ở huyện Ba Tri, Bến Tre. Trước khi nhập viện, bé bị sốt cao 2 ngày lên tới 39-40 độ C và co giật toàn thân khoảng 5 phút, sau co giật bé tỉnh và nhập bệnh viện Nhi Đồng 1 có dấu hiệu hai amiđan đỏ.
Sau ngày nhập viện, trên da xuất hiện những dấu hiệu chấm xuất huyết. Xét nghiệm và chẩn đoán cho thấy bé bị bệnh sốt xuất huyết. Tuy nhiên đến ngày hôm sau thì bé có thêm các biểu hiện như ói nhiều, gan sưng to, đau bụng và vào sốc. Mặc dù truyền dịch chống sốc theo cân nặng điều chỉnh, thở oxy nhưng tình trạng tràn dịch màng bụng, tràn dịch màng phổi rất nhiều khiến cho bụng căng to làm chèn ép gây suy hô hấp. Các xét nghiệm cho thấy em bị rối loạn đông máu và tiểu cầu giảm nặng. Em đã được cho thở áp lực dương liên tục, truyền huyết tương tươi, kết tủa lạnh, tiểu cầu đậm đặc, truyền máu và sau đó được chọc rút bớt dịch ổ bụng. Sau một tuần điều trị săn sóc tích cực em đã được xuất viện.
Các bác sỹ lưu ý các bậc phụ huynh nếu thấy trẻ sốt cao từ 2 ngày trở lên cần đưa trẻ đi khám tại cơ sở y tế, nhất là nếu cháu có các dấu hiệu như mê sảng, ngủ li bì, xuất huyết trên da, đi phân đen, chân tay lạnh, tiểu ít thì cần cho trẻ nhanh chóng nhập viện. Phụ huynh đặc biệt lưu ý đang trong dịch sốt xuất huyết cần phòng chống muỗi đốt cho con.
Cứu sống nhiều trường hợp sốt xuất huyết nặng
Khoa Hồi sức cấp cứu Bệnh viện Nhi Trung ương cho biết, thời gian dịch sốt xuất huyết bùng phát vừa qua, bệnh viện đã cứu sống khá nhiều trường hợp bệnh nhi mắc căn bệnh này đặc biệt là với những ca có biến chứng.Cháu Dương Thục Anh, bệnh nhi 9 tuổi trú tại Thanh Bình - Mỗ Lao - Hà Đông nhập viện trong tình trạng bị sốt khá cao sau khi vừa được điều trị khỏi bệnh cúm H1N1. Vốn đã bị suy giảm khả năng miễn dịch, lại có tiền sử bệnh hen nên khi nhập viện bệnh nhân đã suy hô hấp nặng. Theo các bác sỹ cho biết căn bệnh sốt xuất huyết đã biến chứng dẫn đến suy đa tạng rất nặng nên bắt buộc phải cho bệnh nhân thở máy. Bên cạnh đó bệnh nhân còn bị rối loạn đông máu, xuất huyết rất nhiều nơi đặc biệt là bị tụ máu tại cơ đái chậu và cơ thành bụng.
Theo PGS, Tiến sỹ Phạm Văn Thắng - Phó trưởng Khoa Hồi sức cấp cứu, đây là một ca đặc biệt khó. Chính vì thế, sau khi được các bác sỹ thông báo tình trạng, gia đình cháu bé đã quyết định đưa cháu bé khẩn cấp sang Singapore điều trị. Tuy nhiên, khi được thông báo tình trạng bệnh nhân, phía bạn đã từ chối việc nhận điều trị cho ca bệnh sốt xuất huyết này với lý do: Bệnh quá nặng và e ngại bệnh nhân sẽ không trụ được trong quá trình di chuyển bằng đường hàng không. Bác sỹ Thắng cũng cho biết, sau khi hội ý, Khoa Hồi sức cấp cứu - Bệnh viện Nhi Trung ương đã quyết định giữ cháu bé lại và điều trị theo phác đồ của viện. Sau 4 ngày điều trị tích cực bằng cách nuôi dưỡng tĩnh mạch, dùng kháng sinh mạnh và thở máy kết hợp lọc máu, bệnh nhân đã dân dần hồi phục.
Được biết, hiện tại Bệnh viện Nhi cũng đang cấp cứu cho rất nhiều trường hợp bệnh nặng tương tự. Các bác sỹ khuyến cáo, càng về cuối mùa, tình trạng bệnh càng có chiều hướng tăng nặng. Do đó các bậc phụ huynh cần hết sức chủ động phòng tránh căn bệnh này cho trẻ.
Cứu sống hai trẻ sốc sốt xuất huyết nặng
Tuần qua, Khoa Hồi sức Cấp cứu - Bệnh viện (BV) Nhi Đồng 1 TPHCM đã tiếp nhận điều trị 2 trẻ sốc sốt xuất huyết nặng.Trường hợp thứ nhất là bé trai N.T.P, 10 tuổi, nặng 46 kg, ngụ tại Long An, được chuyển từ BV huyện với chẩn đoán sốt xuất huyết độ IV ở ngày 5. Bệnh nhi nhập viện trong tình trạng bứt rứt, mạch nhẹ, huyết áp tụt, tay chân lạnh nổi bông tím. Bác sĩ Nguyễn Minh Tiến, Phó Khoa Hồi sức Cấp cứu, cho biết tổng trạng trẻ bị dư cân vì ở độ tuổi này trẻ chỉ nên nặng khoảng 28-30 kg. Các bác sĩ điều trị rất khó khăn trong việc tính toán lượng dịch truyền để hồi sức sốc cho bệnh nhi này vì nếu truyền dịch theo đúng cân nặng thực tế của trẻ sẽ có thể gây khó thở, phù phổi cấp. Trong quá trình điều trị, trẻ có biểu hiện sốc kéo dài, suy hô hấp, rối loạn đông máu nặng nên được truyền thuốc vận mạch, hỗ trợ hô hấp, truyền máu, huyết tương đông lạnh.
Trường hợp thứ hai là bé trai B.Đ.Ph, 2,5 tháng tuổi, ngụ tại quận Tân Bình-TPHCM. Trẻ bị sốt cao liên tục 4 ngày, nổi chấm xuất huyết rải rác toàn thân khi nhập viện. Đến ngày thứ 5, trẻ hết sốt nhưng ói, ọc sữa, tay chân lạnh, tím, huyết áp tụt, được các bác sĩ truyền dịch chống sốc. Việc theo dõi điều trị cho cháu bé quá nhỏ, gặp nhiều khó khăn như đo huyết áp, đếm nhịp tim hay đánh giá lượng nước tiểu. Diễn tiến bệnh trẻ phức tạp, có lúc nhịp tim trẻ tăng cao > 200 lần/phút, hoặc trẻ quấy khóc liên tục. Đây là một trong các trường hợp trẻ nhỏ tháng tuổi nhất mắc bệnh sốt xuất huyết. Những ngày này bắt đầu có những cơn mưa đầu mùa cũng là lúc muỗi vằn sinh sản nhiều, truyền bệnh sốt xuất huyết cho trẻ em. Vì vậy phụ huynh cần đề phòng bệnh sốt xuất huyết và khi thấy con em mình sốt cao trên 2 ngày cần phải đưa trẻ đến BV.
Cứu sống bé gái 5 tuổi bị sốc sốt xuất huyết độ IV
Sau 20 ngày nhập viện và cấp cứu do sốc sốt xuất huyết độ IV tại Khoa Hồi sức bệnh viện Nhi Đồng 1, bé N.T.X.Y. 5 tuổi đã được cứu sống. Hiện em đã tỉnh táo, tình trạng huyết động học cải thiện dần và không còn phải thở máy. Bé Y. được chuyển đến bệnh viện Nhi đồng 1 ngày 11/5/07 trong tình trạng bứt rứt, khó thở, tím tái, trụy tim mạch và xuất huyết tiêu hóa. Trước đó, bé Y. đã được cấp cứu chống sốc sốt xuất huyết độ IV một cách tích cực tại bệnh viện tỉnh nhà nhưng tình trạng bệnh không cải thiện nên được chuyển đến bệnh viện Nhi đồng 1. Bác sĩ Nguyễn Minh Tiến, Phó Trưởng khoa Hồi sức cho biết bé bệnh tình của bé Y. rất nặng, không chỉ bị sốc kéo dài, suy hô hấp, em còn bị tổn thương gan nặng, rối loạn đông máu và toan chuyển hóa.
Bệnh viện Nhi đồng 1 đã triển khai đồng thời nhiều biện pháp điều trị tích cực và hiện đại như: Đặt catheter tĩnh mạch trung ương để duy trì dịch chống sốc; Đặt catheter động mạch quay để đo huyết áp động mạch, theo dõi liên tục tình trạng huyết động học và phát hiện kịp thời tình trạng tái sốc; Giúp thở qua máy; Truyền máu, huyết tương, tiểu cầu và thuốc vận mạch. Đặc biệt là việc đo huyết áp động mạch bằng catheter đã giúp thu thập các trị số huyết áp một cách chính xác, liên tục, kịp thời và đã giúp ích rất nhiều trong các quyết định điều trị của bác sĩ.
Cứu sống bệnh nhi bị viêm gan cấp
Mới đây, Khoa Hồi sức cấp cứu Nhi Bệnh viện Xanh Pôn vừa phát hiện và điều trị kịp thời cho một bệnh nhi rất nặng, bị viêm gan cấp do sốt xuất huyết có sốc, một bệnh cảnh lâm sàng hiếm gặp. Bệnh nhân là cháu Văn Anh T, 4 tuổi (Hà Nội) vào viện với các dấu hiệu lâm sàng điển hình của sốc Dengue xuất huyết. Sau đó, trẻ có biểu hiện viêm gan cấp, diễn biến rất nặng, các bác sĩ đã phải tiến hành hội chẩn với Ban Giám đốc, Trường ĐH Y Hà Nội, Bệnh viện Nhi TƯ, Bệnh viện Nhi đồng 1 thành phố Hồ Chí Minh. Sau 18 ngày điều trị hồi sức tích cực, trẻ khỏi bệnh, ra viện.
Viêm gan cấp ở bệnh nhân sốt xuất huyết rất hiếm gặp, xảy ra ở hai thể lâm sàng là Dengue xuất huyết và hội chứng sốc Dengue, hoặc sốt xuất huyết độ III và IV theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới nên diễn biến bệnh trở nên rất nặng và phức tạp. Trong những năm gần đây, trên thế giới đã có một số tác giả mô tả ca lâm sàng của bệnh cảnh viêm gan cấp do sốt xuất huyết. Bệnh nhân của Khoa hồi sức cấp cứu nhi Bệnh viện Xanh Pôn là trường hợp hiếm hoi xuất hiện ở Việt Nam.
Mặc dù gan không phải là mục tiêu chính để virus Dengue tấn công, nhưng trong một số trường hợp, virus và phức hợp kháng nguyên - kháng thể có thể gây tổn thương tại gan như: hoại tử trung tâm tiểu thùy gan, tăng sản tế bào Kupffer, thoái hoá mỡ, thâm nhiễm tế bào viêm quanh khoảng cửa…Viêm gan cấp thường xuất hiện sau ngày thứ 8 của bệnh, nếu điều trị tốt sẽ khỏi sau 3 tuần. Ngoài các triệu chứng của sốt xuất huyết và sốc, bệnh nhân có biểu hiện hội chứng suy giảm tế bào gan và hội chứng hủy hoại tế bào gan. Các triệu chứng chính thường gặp như: ăn khó tiêu, đau tức vùng hạ sườn phải, vàng da vàng mắt, nước tiểu vàng sẫm, Bilirubin tăng cao, men gan tăng cao…Trong những trường hợp bệnh cảnh lâm sàng không điển hình, cần phải chẩn đoán phân biệt với một số bệnh như: nhiễm Leptospirosis, sốt vàng, sốt rét, viêm gan vi rút (A, B, C), hội chứng Reye…Điều trị theo phác đồ chung của sốt xuất huyết, đồng thời phải hồi sức tích cực tình trạng sốc, nâng cao thể trạng, bảo vệ tế bào gan, khắc phục tình trạng suy gan…
Hội chẩn từ xa cứu sống một trường hợp sốc sốt xuất huyết nặng
Tuần qua khoa Hồi sức Cấp cứu Bệnh viện Nhi Đồng 1 nhận 1 trường hợp em H. T. T. M. 7 tuổi, nữ, ngụ tại Tam Nông, Đồng Tháp, Khai thác bệnh sử ghi nhận em sốt cao 4 ngày liên tục, đến ngày thứ 5 của bệnh em bớt sốt, than đau bụng, ói ra dịch nâu, tay chân lạnh, than mệt, được người nhà đưa đến nhập viện địa phương,. Em được chẩn đoán sốc sốt xuất huyết độ IV và điều trị truyền dịch chống sốc được 12 giờ nhưng tình trạng không cải thiện, em ói ra máu, chảy máu mũi và máu răng không cầm, suy hô hấp nặng.
Tại Đồng Tháp, các bác sĩ điều trị đã thực hiện hội chẩn từ xa với các bác sĩ Bệnh viện Nhi Đồng 1, quyết định đặt nội khí quản giúp thở, tiếp tục chống sốc và chuyển đến Bệnh viện Nhi Đồng 1 tiếp tục điều trị. Tại đây, ghi nhận em bứt rứt môi tái, mạch nhẹ, huyết áp kẹp, tay chân lạnh, chảy máu Mũi nhiều, không cầm, môi tái nhợt qua bóp bóng giúp thở do thiếu máu, chẩn đoán sốt xuất huyết độ IV ngày 5, được đo áp lực tĩnh mạch trung ương và truyền dịch chống sốc, truyền máu, truyền huyết tương tươi đông lạnh, tiểu cầu đậm đặc, hội chẩn chuyên khoa Tai Mũi Họng nhét meche Mũi cầm máu, tiếp tục giúp thở qua máy với thông số thích hợp. Đến nay sau một tuần điều trị tình trạng của M. đã cải thiện, được cai máy thở, tỉnh táo, ăn uống được. Đây là một trong những trường hợp nặng được cứu sống thông qua hội chẩn giữa các bệnh viện
Hiện nay, cùng với các bệnh dịch khác như tay chân miệng, cúm A H1N1, sốt xuất huyết vẫn còn là bệnh dịch đe dọa tính mạng trẻ em cũng như người lớn. Vì thế, chúng tôi xin lưu ý đến quí phụ huynh cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa cơ bản như diệt lăn quăng, diệt muỗi, ngủ mùng,… và phát hiện sớm các dấu hiệu gợi ý bệnh sốt xuất huyết nặng để đưa trẻ đến bệnh viện kịp thời. Đó là khi trẻ sốt cao trên 2 ngày và có biểu hiện một trong các dấu hiệu sau:
-Bứt rứt, lăn lộn hoặc li bì, lơ mơ, nói sảng
-Chảy máu cam, máu răng hoặc ói ra máu, tiêu phân đen
-Đau bụng, ói
-Tay chân lạnh
-Lừ đừ, nằm một chỗ không chơi hoặc bỏ bú, bỏ ăn uống
 |  |
H. T. T. M. 7 tuổi, nữ, SXH độ IV, ngày 5,
sốc kéo dài, suy hô hấp, rối loạn đông máu,
điều trị tích cực, thở máy tại khoa Hồi sức | Sau 1 tuần điều trị, tình trạng em cải thiện dần,
được cai máy thở, tỉnh táo |
Cứu sống bé gái sốc do sốt xuất huyết
Một bé gái 30 tháng tuổi vừa được cứu sống sau 5 ngày bị sốc sốt xuất huyết kèm theo nhiều chứng bệnh nguy hiểm khác như suy hô hấp nặng, rối loạn đông máu, xuất huyết tiêu hóa. Thông tin này Khoa Hồi sức Cấp cứu, Bệnh viện Nhi Đồng 1, TP HCM cho biết ngày 10/6. Mẹ bé gái N.T.T. (ngụ tại Gò Công, tỉnh Tiền Giang) cho biết, bé T. bị sốt cao liên tục 4 ngày, đến ngày thứ 5 thì thấy đau bụng, ói ra máu, tay chân lạnh nên đã đưa bé nhập bệnh viện địa phương. Các bác sĩ chẩn đoán sốt xuất huyết độ IV, cho truyền dịch, bé biểu hiện khó thở, bụng phình căng nên chuyển cấp cứu ngay tới Bệnh viện Nhi Đồng 1, thành phố HCM.
Tại Bệnh viện Nhi Đồng 1, TP HCM, siêu âm bụng ngực bệnh nhi thấy tràn dịch màng phổi. Các bác sĩ đã tiến hành điều trị truyền dịch chống sốc với sự hỗ trợ của các phương tiện hiện đại. Kết quả, sau gần 1 tuần điều trị, sức khỏe của bé T. đã tiến triển tích cực.
BS. Nguyễn Đắc Thọ, Phó giám đốc Trung tâm Y tế dự phòng TP HCM cho biết, số các ca bệnh sốt xuất huyết tại TP HCM tăng 19% so với cùng kỳ năm 2009, trong đó có 52% tổng số trường hợp nhiễm bệnh là học sinh, sinh viên.
Cứu sống bé 9 tháng tuổi sốc sốt xuất huyết nặng
Tuần qua, bé N. T. T. M. (9 tháng tuổi, ngụ tại TP.HCM) nhập viện Bệnh viện Nhi Đồng 1 trong tình trạng lừ đừ, tím tái, tay chân lạnh. Khai thác bệnh sử ghi nhận bé sốt cao liên tục bốn ngày, ói mửa 3-4 lần/ngày, tiêu lỏng 5-6 lần/ngày. Ngày thứ năm bớt sốt, tay chân lạnh, nổi bông tím, bỏ bú, ói ra máu lợn cợn đen, người nhà đưa đến Bệnh viện Nhi Đồng 1.
Thăm khám lâm sàng và xét nghiệm máu cấp cứu cho thấy bé sốc sốt xuất huyết độ 3. Ngay lập tức bé được truyền dịch chống sốc tích cực, nhưng tình trạng sốc không cải thiện nên được truyền dung dịch đại phân tử, đo huyết áp xâm lấn. Việc điều trị gặp nhiều khó khăn vì bé quá nhỏ, quấy khóc liên tục, rất khó thiết lập đường truyền tĩnh mạch. Diễn tiến bệnh phức tạp, mặc dù được truyền dịch theo phác đồ nhưng trẻ đáp ứng kém, biểu hiện sốc kéo dài, biến chứng xuất huyết tiêu hóa, suy hô hấp nặng nên được hỗ trợ hô hấp với thở áp lực dương liên tục, truyền máu, huyết tương tươi đông lạnh, kết tủa lạnh, tiểu cầu đậm đặc để cầm xuất huyết tiêu hóa. Kết quả sau gần năm ngày điều trị, tình trạng của bé đã hồi phục dần, tỉnh táo, bú khá.
Qua trường hợp này bệnh viện muốn lưu ý đến quý phụ huynh cảnh giác bệnh sốt xuất huyết vẫn có thể tấn công trẻ em, đặc biệt ở trẻ nhũ nhi thường hay kèm triệu chứng đường hô hấp, tiêu hóa dễ nhầm với các bệnh khác, ngay cả nhân viên y tế đôi khi cũng “bị lừa”. Ngoài ra quý phụ huynh cần lưu ý thực hiện tốt các biện pháp phòng bệnh như diệt muỗi, lăng quăng, ngủ mùng... và khi thấy con em mình sốt cao trên hai ngày, có biểu hiện một trong các dấu hiệu sau cần phải ngay đưa trẻ vào bệnh viện:
-Bứt rứt, lăn lộn hoặc ngủ li bì, lơ mơ, nói sảng
-Chảy máu cam, máu răng hoặc ói ra máu, tiêu phân đen
-Đau bụng, ói
-Tay chân lạnh
-Lừ đừ, nằm một chỗ không chơi hoặc bỏ bú, bỏ ăn uống.
Bệnh nhân bị biến chứng do sốt xuất huyết gia tăng
Theo Viện Pasteur TPHCM, tính đến đầu tháng 8.2010, khu vực Nam Bộ đã có 20.755 người mắc sốt xuất huyết (SXH). Chỉ tính riêng tuần cuối cùng của tháng bảy, khu vực Nam Bộ đã có 1.750 bệnh nhân bị bệnh SXH Dengue, tăng 5,9% so với các tuần trước đó.
Địa phương có số người mắc bệnh cao nhất là Bến Tre 313 người, An Giang 183 người và TPHCM 179 người. Điều đáng nói, nhiều trường hợp SXH bị biến chứng nặng - đặc biệt là ở trẻ em.  |
| Nhiều trẻ mắc bệnh nhập viện tại BV Nhi Đồng 1, TPHCM. |
Nhiều trẻ cấp cứu vì SXH độ III, IV
BV Nhi Đồng 1 chiều 10.8 cho biết, tuần qua BV vừa cứu sống một trường hợp SXH độ III có biến chứng thần kinh trung ương, còn được gọi là SXH dạng não. Bệnh nhân là bé trai N.H.K - 6 tuổi, trú ở huyện Ba Tri, Bến Tre. N.H.K bệnh 2 ngày với sốt cao 39-40 độ C và co giật toàn thân, sau đó được chuyển đến BV Nhi Đồng 1. Các BS đã làm xét nghiệm và chẩn đoán bé bị SXH. Sau khi nhập viện được bốn ngày, bệnh nhi bị ói nhiều, gan sưng to, đau bụng và sốc. Tình trạng tràn dịch màng bụng, tràn dịch màng phổi rất nhiều khiến cho bụng căng to, làm chèn ép gây suy hô hấp.
Các xét nghiệm cho thấy, bệnh nhi bị rối loạn đông máu và tiểu cầu giảm nặng. Bệnh nhi đã được cho thở áp lực dương liên tục, truyền huyết tương tươi, kết tủa lạnh, tiểu cầu đậm đặc, truyền máu và sau đó được chọc rút bớt dịch ổ bụng. Sau một tuần điều trị săn sóc tích cực, tình trạng bệnh nhân đã cải thiện. Cũng trong thời gian này, BV Nhi Đồng 1 cũng tiếp nhận một trường hợp khác bị SXH biến chứng độ IV. Bệnh nhi tên là Ng.H.Ph - 5 tuổi, nam, cũng trú ngụ tại Ba Tri, Bến Tre và được chuyển từ BV tuyến dưới. Khai thác bệnh sử cho thấy, bệnh nhi bị sốt cao 3 ngày liên tục, đến ngày thứ tư thì đau bụng, ói ra dịch nâu, tay chân lạnh, than mệt, được người nhà đưa đến nhập viện địa phương, chẩn đoán sốc SXH độ IV, điều trị truyền dịch chống sốc theo phác đồ.
Tuy nhiên, tình trạng bệnh không cải thiện và bệnh nhi tiếp tục ói ra máu, suy hô hấp, khó thở do tràn dịch màng bụng, màng phổi lượng nhiều gây chèn ép, được chuyển đến Bệnh viện Nhi Đồng 1. Tại đây, các BS xử trí truyền dung dịch đại phân tử chống sốc, đo áp lực tĩnh mạch trung ương, huyết áp động mạch xâm lấn và dùng thuốc vận mạch, truyền máu, truyền huyết tương tươi đông lạnh, tiểu cầu đậm đặc để cầm máu xuất huyết tiêu hóa, thở áp lực dương liên tục điều trị suy hô hấp, chọc dò dẫn lưu dịch màng phổi, màng bụng giải áp, nhưng không cải thiện suy hô hấp nên được đặt nội khí quản thở máy. Kết quả sau một tuần điều trị tình trạng của Ph đã cải thiện, được cai máy thở, tỉnh táo, ăn uống được.
70% số trường hợp SXH Dengue xảy ra ở trẻ em dưới 15 tuổi
Theo BS Nguyễn Thanh Hùng - BV Nhi Đồng 1, thì hiện nay, ở các tỉnh phía nam, 70% số trường hợp SXH Dengue xảy ra ở trẻ em dưới 15 tuổi. Trong đó, trẻ nhũ nhi (1- 11 tháng tuổi) chiếm khoảng 5- 8%, còn trên 15 tuổi chiếm khoảng 30%. Bệnh SXH Dengue là một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến nhập viện và tử vong ở trẻ em.
Theo các BS, dịch SXH đang vào mùa và cho đến thời điểm này vẫn chưa có vaccine dự phòng. Đây là loại bệnh có tỉ lệ tử vong rất cao, do đó nên nhập viện ngay khi nghi ngờ mắc SXH. TS-BS Lê Thị Thu Thảo - BV Bệnh nhiệt đới TPHCM - cho biết, SXH Dengue là một trong những bệnh nhiễm trùng hàng đầu ở trẻ em khiến trẻ nhập viện và tử vong cao. Trong khi chưa có vaccine phòng bệnh, việc phòng ngừa SXH là giải pháp tối ưu hiện nay.
Theo BS Thảo, thường khi bệnh nhân mắc SXH có biểu hiện sốt cao 39,5- 40 độ C, khởi phát đột ngột, liên tục kèm cảm giác lạnh, không có cơn run kiểu sốt rét và sốt kéo dài 5 - 6 ngày. Ngoài sốt, bệnh nhân còn bị sung huyết - xuất huyết như da niêm sung huyết rõ biểu hiện chấm, đặc biệt niêm mạc mắt đỏ sậm, môi đỏ sậm, da mặt ửng đỏ hai bên má, kèm theo ói ra máu bầm hoặc tươi, tiêu phân đen, tiểu máu đỏ...
Khi bị sốt cao đột ngột, kéo dài liên tục trong 2-7 ngày, khó làm hạ sốt và có biểu hiện xuất huyết với chấm xuất huyết ngoài da, chảy máu cam, chảy máu nướu răng, vết bầm da thì nên đến BV để khám SXH. Có thể hạ sốt bằng paracetamol, tuyệt đối không dùng aspirin và cạo gió; cho uống nhiều nước, nước trái cây hoặc dung dịch oresol, ăn cháo, súp, sữa...
Trẻ nhũ nhi cũng bị sốc sốt xuất huyết
Theo thống kê của Bệnh viện Nhi đồng 1, TPHCM, số lượng trẻ bị sốt xuất huyết có sốc tăng gấp đôi, từ 33 bệnh nhân trong tháng 5 lên 67 bệnh nhân trong tháng 6. Bác sĩ Minh Tiến, Phó Trưởng khoa Hồi sức cấp cứu cảnh báo, nguy hiểm nhất của căn bệnh này là trẻ thường nhập viện trễ do cha mẹ lầm tưởng trẻ bị viêm đường hô hấp hay rối loạn tiêu hoá. Ngày 5/7, Khoa Hồi sức cấp cứu Bệnh viện Nhi đồng 1 tiếp nhận và cứu sống một trường hợp nhũ nhi sốc sốt xuất huyết nặng. Đó là bé trai Trần Khánh Du, 6,5 tháng tuổi, trú tại Củ Chi (TP HCM). Theo lời người nhà bệnh nhân, bé Du bị sốt cao liên tục 4 ngày, kèm ho, sổ mũi. Ba mẹ bé Du đưa con đến khám và điều trị tại một phòng khám tư nhân.
Sau khi uống thuốc do bác sĩ tại phòng khám tư kê, bé Du hết sốt nhưng sang đến ngày thứ 5 thì bé Du ói ra máu, tay chân lạnh, tím. Hốt hoảng, gia đình vội đưa bé Du nhập viện trong tình trạng ly bì. Tại đây, bé Du được bác sĩ chẩn đoán bị sốc sốt xuất huyết độ III. Ngay lập tức, bé được truyền dịch chống sốc. Tuy nhiên, diễn tiến bệnh của bé Du đã chuyển sang thể phức tạp và xuất hiện biến chứng suy hô hấp, rối loạn đông máu, xuất huyết tiêu hóa ói ra máu, tiêu phân đen.
Để cứu sống bé Du, các bác sĩ tại Khoa Hồi sức cấp cứu đã phải tiến hành chống sốc tích cực, điều chỉnh lượng dịch truyền và theo dõi áp lực tĩnh mạch trung ương, huyết áp động mạch xâm lấn. Sau hơn 2 ngày điều trị, bé Du đã qua cơn nguy hiểm. Theo bác sĩ Minh Tiến, Khoa Hồi sức cấp cứu, Bệnh viện Nhi đồng 1, đây là một trong nhiều trường hợp sốc sốt xuất huyết ở trẻ nhũ nhi mà bệnh viện đã điều trị trong thời gian qua. Nguy hiểm của căn bệnh này là do trẻ sốt, thỉnh thoảng kèm triệu chứng của bệnh viêm đường hô hấp hay rối loạn tiêu hóa, nên phụ huynh mất cảnh giác, đưa trẻ nhập viện trễ.
Sốt cao liên tục 3 ngày nên thử máu
Theo Tiến sĩ, bác sĩ Nguyễn Thanh Hùng, Phó Giám đốc Bệnh viện Nhi đồng 1 thì triệu chứng lâm sàng bệnh sốt xuất huyết ở trẻ là sốt cao liên tục từ 2 - 7 ngày, có biểu hiện xuất huyết như chấm hoặc mảng xuất huyết dưới da, chảy máu mũi, chảy máu chân răng, nôn ra máu, tiêu phân đen. Ở một số trẻ có biểu hiện trụy tim mạch (sốc sốt xuất huyết- PV) ở ngày thứ 3 đến hết ngày thứ 6 của bệnh. Khi đó, trẻ hết sốt và có biểu hiện ly bì hoặc bứt rứt, đau bụng, tay chân lạnh, vã mồ hôi, mạch khó bắt, huyết áp kẹp hoặc tụt huyết áp. Thử máu cho thấy dung tích hồng cầu tăng (cô đặc máu) và số lượng tiểu cầu giảm
Phân tích số liệu thống kê về tình hình bệnh tật trẻ em tại Bệnh viện Nhi Đồng 1, tháng 6/2009 cho thấy: Các bệnh tay chân miệng, tiêu chảy cấp, tiêu đàm máu, viêm phổi, viêm tiểu phế quản, quai bị, trái rạ đều giảm từ 27% đến 51% so với tháng 5/2009. Tuy nhiên, do đang là mùa mưa nên theo chu kỳ, bệnh sốt xuất huyết tăng 30% về số lượt khám và 67% số trường hợp nhập viện.
(Nguồn: Bệnh viện Nhi đồng 1) |
. Vì vậy, đối với các trẻ sốt cao liên tục từ ngày thứ 3 trở đi, các bậc cha mẹ nên nghĩ đến bệnh sốt xuất huyết và nên đưa các cháu đến khám tại các cơ sở y tế. Trong trường hợp cần thiết, có thể thử máu để xem máu có cô đặc và tiểu cầu có giảm không.
Cũng theo bác sĩ Nguyễn Thanh Hùng, việc thử máu của các bệnh nhi nghi sốt xuất huyết được tiến hành chuẩn xác nhất từ ngày thứ 3 của bệnh, vì hiện tượng cô đặc máu và tiểu cầu giảm thường bắt đầu xảy ra từ thời gian này. Nếu thử máu vào ngày thứ nhất, hoặc ngày thứ 2 thường không phát hiện được bệnh. Tuy nhiên, tùy trường hợp bác sĩ vẫn có thể chỉ định thử máu sớm hơn để loại trừ các nguyên nhân nhiễm trùng khác gây sốt.
Về việc có những bệnh nhi phải thử máu ngày 1- 3 lần, khiến các bậc cha mẹ xót con, theo bác sĩ Thanh Hùng, đây là công việc hoàn toàn bình thường và cần thiết trong trường hợp bệnh nhân sốt xuất huyết độ trung bình và nặng. Vào các ngày thứ 4, thứ 5, thứ 6 của bệnh, cần theo dõi diễn biến lâm sàng và dấu hiệu cô đặc máu nhằm đưa ra các quyết định điều trị thích hợp. Việc chăm sóc, theo dõi sát diễn tiến lâm sàng của bệnh nhân sốt xuất huyết đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện sớm và điều trị.
Trẻ có thể bình thường khi vào sốc sốt xuất huyết
Nhiều trẻ dù đang vào sốc độ III, độ IV, nhưng vẻ mặt vẫn khá bình thường, không như những đứa trẻ bị nhiễm trùng khác. Đặc biệt, trẻ lớn, dư cân có khả năng “chịu đựng” rất cao.
Bệnh sốt xuất huyết là một bệnh nhiễm trùng cấp tính do virus Dengue gây ra và truyền cho người qua muỗi vằn Aedes aegypti. Diễn tiến tình hình bệnh sốt xuất huyết trong những năm gần đây rất phức tạp, biểu hiện đa dạng, trẻ có thể diễn tiến nặng vào sốc, suy hô hấp, rối loạn đông máu và đăc biệt là rối loạn tri giác nặng dẫn đến tử vong. Tỉ lệ trẻ dư cân, nhũ nhi mắc bệnh ngày càng nhiều, rất khó khăn cho các bác sĩ điều trị về chọn lựa cân nặng thích hợp để truyền dịch, cũng như việc theo dõi diễn tiến bệnh ở trẻ nhũ nhi.
“Tỉnh táo” vào sốc
Theo BS. Nguyễn Minh Tiến, Phó khoa Hồi sức Cấp cứu – BV Nhi Đồng 1, nhiều trẻ dù đang vào sốc độ III, độ IV, nhưng vẻ mặt vẫn khá bình thường, không như những đứa trẻ bị nhiễm trùng khác, đặc biệt là ở trẻ lớn, dư cân có khả năng “chịu đựng” rất cao. Trong khi ở trẻ nhũ nhi biểu hiện sốt xuất huyết thường kèm triệu chứng ho, sổ mũi hay tiêu chảy, rối loạn tiêu hóa, làm phụ huynh dễ chủ quan với bệnh cảm mạo hay rối loạn tiêu hoá thông thường. Do đó, nhiều bậc phụ huynh thường chủ quan. Tuần trước, Khoa Hồi sức cấp cứu BV Nhi Đồng 1, vừa nhận 1 trường hợp em H. H. S. 11 tuổi, ngụ tại quận 8, nhập viện trong tình trạng sốc sâu, nặng.
Người nhà cho biết, em sốt cao 4 ngày liên tục. Đến ngày thứ 5, em bớt sốt, kêu đau bụng, ói 1 lần, em vẫn nằm chơi và xem tivi bình thường. Đến trưa em đau bụng nhiều, ói thêm 2 lần ra máu lợn cợn nâu, tay chân lạnh ngắt, kêu mệt, được người nhà đưa đến nhập viện Nhi Đồng 1. Bệnh nhi nhập viện trong tình trạng bứt rứt môi tái, mạch không bắt được, huyết áp không đo được, tay chân lạnh, tím. Em được chẩn đoán sốt xuất huyết độ IV ngày 5. Em bi sốc kéo dài, tràn dịch màng bụng, màng phổi lượng nhiều gây suy hô hấp nặng, rối loạn đông máu nặng, xuất huyết tiêu hóa. Các bác sĩ đã phải truyền dịch chống sốc, truyền thuốc vận mạch, hỗ trợ hô hấp, truyền máu, huyết tương đông lạnh, tiểu cầu đậm đặc, chọc hút dịch màng phổi, màng bụng…
Theo bác sĩ Minh Tiến, thời gian tới bệnh sốt xuất huyết vẫn có khả năng tăng cao, do cả hai miền đều đang là mùa mưa. Vì vậy, bác sĩ Minh Tiến lưu ý các bậc cha mẹ thực hiện tốt các biện pháp phòng bệnh như diệt muỗi, loăng quăng, ngủ mùng (màn) đề phòng muỗi vằn truyền bệnh sốt xuất huyết cho trẻ em. Trong trường hợp trẻ sốt cao trên 2 ngày và có biểu hiện như: Bứt rứt, ly bì, lơ mơ, nói sảng, chảy máu cam, máu răng, ói ra máu, tiêu phân đen, đau bụng, tay chân lạnh, nằm một chỗ, không chơi hoặc bỏ bú, bỏ ăn uống cần đưa ngay trẻ vào viện.
Vấn đề hiện nay đối phó với dịch sốt xuất huyết?
Lý tưởng nhất là có một vaccine có thể chống lại cả bốn loại huyết thanh virus gây bệnh. Đáng tiếc là một loại huyết thanh như vậy hiện nay vẫn chưa có sẵn. Tuy nhiên đã có một nghiên cứu tại Đại học Mahidol (Thái Lan) với sự cộng tác của WHO, một vaccine chống cả bốn loại huyết thanh virus gây bệnh đã, đang được phát triển và hoàn thiện. Vaccine này tỏ ra an toàn và hiện đang được đưa vào dùng thử nghiệm trên lâm sàng. Hiện nay vaccin chống SXH cả 4 typ siêu vi Dengue đang ở pha 2 thử nghiệm lâm sàng.
Biện pháp kiểm soát vector truyền bệnh cũng phải được quan tâm. Hiện tại, kiểm soát vector truyền bệnh được xem là phương pháp phòng bệnh duy nhất có hiệu quả. Kiểm soát các vector Aedes có thể làm giảm đáng kể tỷ lệ mắc bệnh Dengue. Trong những năm 1950 đến 1960 Tổ chức Y tế Toàn châu Mỹ (Pan American Health Organization) đã thành công trong việc diệt sạch Aedesaegypti ở nhiều vùng thuộc Trung và Nam Mỹ và trong thời gian này, các vụ dịch Dengue rất hiếm ở châu Mỹ. Tuy nhiên sau khi chương trình ngừng lại thì Aedes aegypti và sau đó là Dengue tái xuất hiện. Phương pháp chính để kiểm soát số luợng muỗi Aedes là giảm thiểu các khu vực có nước đọng, là nơi đẻ trứng của muỗi. Đậy kín các dụng cụ chứa nước, giảm tối đa các vật dụng có thể chứa nước mưa (lốp xe cũ, chén bát cũ...), hay nước sạch như bình bông, bàn cầu trong các phòng trống không có người ở, hầm nước ở các chung cư . Có thể dùng các loại sinh vật trong nước tiêu diệt trứng của muỗi. Trong vụ dịch đôi khi phải cần đến phun thuốc diệt muỗi trên diện rộng. Cũng giống như tất cả các bệnh lây truyền do arbovirus khác, các phương pháp bảo hộ cá nhân như mặc tất, vớ dài, dùng thuốc xua muỗi, tránh nhưng nơi có mật độ vector truyền bệnh cao. Một điểm đặc biệt là muỗi Aedes aegypti hoạt động vào ban ngày nên việc phòng tránh có khác so với các loại muỗi chỉ hoạt động ban đêm như Anophele và Culex.
Giáo dục cộng đồng gồm việc nâng cao ý thức cộng đồng về nguy cơ của bệnh, các phương pháp phòng bệnh cũng như khả năng nhận biết bệnh và bệnh nặng có ý nghĩa rất quan trọng.
Lưu ý sử dụng thuốc ở người sốt xuất huyết
Sốt xuất huyết (SXH) Dengue là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virut Dengue gây nên. Bệnh lây theo đường máu, trung gian truyền bệnh là muỗi Aedes aegypti. Bệnh có biểu hiện lâm sàng chủ yếu là sốt cấp diễn và xuất huyết với nhiều dạng khác, thể nặng có sốc do giảm khối lượng máu lưu hành. Bệnh lây theo đường máu qua muỗi Aedes aegypti ở thành thị. Aedes aegypti là muỗi vằn, có nhiều ở thành phố, thị xã, sống trong nhà và ngoài trời. Muỗi Aedes aegypti ưa đốt người, đốt dai, đốt nhiều lần đến no máu thì thôi, muỗi đốt người chủ yếu vào ban ngày. Dịch sốt xuất huyết Dengue hay xảy ra vào mùa mưa, nóng.
 |
Một trường hợp sốc, trụy mạch do sốt xuất huyết đang được điều trị tại Viện
Các bệnh truyền nhiễm và nhiệt đới quốc gia. |
Trong SXH Dengue có 2 rối loạn cơ bản:
-Tăng tính thấm thành mạch: Dịch từ trong lòng mạch thoát ra ngoài làm giảm khối lượng máu lưu hành dẫn đến sốc.
-Rối loạn đông máu gây xuất huyết.
Ở bệnh nhân SXH Dengue, hai rối loạn trên tác động lẫn nhau dẫn đến các triệu chứng lâm sàng nặng của bệnh là sốc và xuất huyết.
Chẩn đoán SXH Dengue
-Sốt cấp diễn thời gian sốt từ 2- 7 ngày.
-Xuất huyết: Thường xảy ra vào ngày thứ 2, thứ 3 của bệnh dưới nhiều hình thái: Xuất huyết tự nhiên ở da hoặc niêm mạc hoặc dấu hiệu dây thắt (+).
-Gan to.
-Bạch cầu giảm.
-Tiểu cầu giảm nhỏ hơn hoặc bằng 100.000/ mm3.
Hematocrit tăng từ 20% trở lên so với bình thường.
Phân loại mức độ bệnh:
- Độ I: Sốt + dấu hiệu dây thắt (+), không có xuất huyết tự nhiên.
-Độ II: Sốt + xuất huyết tự nhiên dưới da hoặc niêm mạc.
-Độ III: Như độ I, II + mạch nhanh, nhỏ, huyết áp kẹt hoặc tụt, da lạnh, bứt rứt vật vã.
-Độ IV (sốc sâu): huyết áp không đo được, mạch không bắt được.
Nguyên tắc điều trị
-Bổ sung dịch thể sớm tuỳ theo mức độ bệnh.
-Hạ nhiệt khi sốt cao, an thần.
Xử trí tốt mọi xuất huyết, truyền máu tươi khi xuất huyết phủ tạng nặng.
-Phát hiện và xử trí sớm sốc.
-Nuôi dưỡng, săn sóc hộ lý tốt bệnh nhân.
Bổ sung dịch thể
-Độ I: Chủ yếu uống.
-Độ II: Uống kết hợp với truyền.
-Độ III: Chủ yếu truyền.
-Độ IV: Truyền tốc độ nhanh.
Bổ sung dịch thể
-Dịch uống: Oresol (nal3,5g + trisodium xitrat 2,9 g + KCL 1,5g + glucose 20g) pha với 1 lít nước sôi để nguội. Hiện nay, trên thị trường có nhiều loại oresol có hàm lượng khác nhau, có mùi thơm hoa quả dành cho trẻ em, tùy thuộc hàm lượng mỗi loại để pha với số lượng nước tương ứng được hướng dẫn.
-Dịch truyền: Ringerlactat + glucose 5% hoặc natri clorua 0,9% + glucose 5% theo tỷ lệ 2/1; 3/1 hoặc 1/1 khi có nhiễm toan, bổ sung thêm natri bicarbonat đẳng trương (1,4%).
-Lượng dịch bổ sung với độ I và độ II: Lượng dịch bổ sung cần căn cứ vào nhiệt độ, mồ hôi, nôn, lượng nước tiểu và Hematocrit, trung bình 2lít/24 giờ với người lớn và 1lít/ 24 giờ với trẻ em.
-Bổ sung khối lượng dịch đã mất: 10ml/kg khi mất 1% trọng lượng cơ thể.
-Sau đó truyền dịch duy trì lượng dịch tính theo công thức Halliday và Segar.
Bổ sung dịch thể sớm là biện pháp số 1 để ngăn ngừa sốc, mọi bệnh nhân dù nhẹ (độ I) cũng cần uống nước (oresol), nước hoa quả, nước lọc.
Xử trí xuất huyết:
-Xuất huyết dưới da: Không cần xử trí, có thể dùng vitamin C, rutin, thuốc kháng histamin để bảo vệ thành mạch, hạn chế phản ứng dị ứng quá mẫn.
-Xuất huyết niêm mạc: Chảy máu cam, dùng bông thấm antipyrin 20% hoặc thuốc co mạch nhét chặt lỗ mũi hoặc dùng gelaspon. Khi có chảy máu cam nhiều cần phải can thiệp chuyên khoa tai mũi họng
-Xuất huyết phủ tạng: Truyền máu tươi khi Hematocrit thấp. Truyền huyết tương, khối tiểu cầu khi Hematocrit cao.
-Hạ sốt khi có sốt cao, an thần:
-Tốt nhất là hạ nhiệt bằng phương pháp vật lý, nới lỏng quần áo, lau nước mát, không được chườm đá.
-Thuốc hạ nhiệt: Chỉ được dùng paracetamol đơn chất. Không được dùng các thuốc hạ nhiệt khác như aspirin để hạ sốt vì có thể gây xuất huyết và toan máu.
-Thuốc an thần: seduxen, rotunda.
Biện pháp khác:
-Nằm nghỉ tại giường.
-Trợ tim mạch khi cần.
-Nuôi dưỡng : Ăn lỏng, đủ chất, đủ vitamin.
Chú ý:
-Với bệnh SXH có sốc cần bù dịch theo hướng dẫn của Bộ Y tế.
-Theo dõi sát: Mạch, huyết áp, nhịp thở, da, niêm mạc, tìm xuất huyết nội tạng để chỉ định truyền máu kịp thời.
-Hạn chế thủ thuật tại các vị trí khó cầm máu.
-Thời gian truyền dịch: 24- 48 giờ trong giai đoạn thoát huyết tương. Nói chung không nên truyền quá 48 giờ.  |
| Bệnh nhân SXH gia tăng tại các thành phố lớn. |
-Sau khi hết sốc, hết sốt: Có quá trình tái hấp thu huyết tương vào lòng mạch dễ gây phù phổi cấp nếu tiếp tục truyền dịch nên cần chú ý theo dõi sát bệnh nhân trong giai đoạn này
Tóm lại, SXH là bệnh truyền nhiễm nặng thường xuất hiện vào mùa hè thu. Bệnh diễn biến nặng, khó tiên lượng, dễ sốc và xuất huyết, đặc biệt xuất huyết phủ tạng có thể làm bệnh nhân tử vong, vì vậy khi có triệu chứng bệnh SXH, bệnh nhân nên đến khám tại các cơ sở y tế không nên tùy tiện dùng thuốc tại nhà vì có thể làm cho bệnh nặng hơn.