Ngày 10/10/2014. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) - Ngày Sức khỏe tâm thần thế giới (World Mental Health Day)được quan sát vào ngày 10 tháng 10 hàng năm với mục tiêu tổng thể là nâng cao nhận thức về các vấn đề sức khỏe tâm thần trên toàn thế giới và huy động các nỗ lực để hỗ trợ cho sức khỏe tâm thần.
Theo WHO, ngày này tạo cơ hội cho tất cả các bên liên quan hoạt động về các vấn đề sức khỏe tâm thần để nói về công việc của họ, và những nhu cầu của nhiều việc phải làm để thực hiện chăm sóc sức khỏe tâm thần là một thực tế cho người dân trên toàn thế giới.Chủ đề của năm 2014 là "Sống với tâm thần phân liệt" (Living with schizophrenia) với trọng tâm sống một cuộc sống khỏe mạnh với tâm thần phân liệt (living a healthy life with schizophrenia).
Sống một cuộc sống khỏe mạnh hơn với tâm thần phân liệt (Living a healthier life with schizophrenia)
Tâm thần phân liệt là một rối loạn sức khỏe tâm thần nghiêm trọng ảnh hưởng đến hơn 21 triệu người trên toàn thế giới, người sống với tâm thần phân liệt hoặc một rối loạn tâm thần trầm trọng khác trung bình chết sớm hơn từ 10-25 so với dân số nói chung. Ngày Sức khỏe tâm thần thế giới được quan sát vào ngày 10 tháng 10, WHO đang kêu gọi sự chú ý đến các bước có thể được thực hiện để giúp những người bị tâm thần phân liệt và rối loạn tâm thần nặng khác sống lâu hơn, sống khỏe mạnh hơn.
Tử vong sớm ở những người bị các rối loạn tâm thần nặng (Premature death among people with severe mental disorders)
Các thông tin chính (key facts): những người bị rối loạn tâm thần nặng trung bình có xu hướng chết sớm hơn so với quần thể chung, điều này được đề cập là tỷ lệ tử vongsớm, có một sự giảm tuổi thọ từ 10-25 năm ở những bệnh nhân bị các rối loạn tâm thần nặng. Phần lớn các ca tử vong này là do các tình trạng bệnh lý thể chất mãn tính như bệnhtim mạch, bệnh hô hấp và các bệnh truyền nhiễm, bệnh tiểu đường và cao huyết áp, tự tử là một nguyên nhân quan trọng của tử vong. Tỷ lệ tử vong ở những người bị tâm thần phân liệt cao gấp 2-2,5 lần so với quần thể chung, những người bị rối loạn tâm trạng lưỡng cực có tỷ lệ tử vong cao khác nhau cao hơn từ 35% đến cao gấp đôiso với dân số chung. Có một nguy cơ tử vong cao hơn 1,8 lần liên quan đến trầm cảm, những người bị bệnh tâm thần nặng không nhận được cùng một chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe thể chất như quần thể chung. Đa số các trường hợp tử vong của bệnh nhân bị bệnh tâm thần nghiêm trọng mà là do các tình trạng bệnh lý về mặt thể chất có thể phòng ngừa với sự kiểm tra chu đáo hơn về bệnh lý, tác dụng phụ của thuốc và các khuynh hướng tự tử. Các can thiệp hiện có thúc đẩy sức khỏe tâm thần và thể chất của các cá nhân bị các rối loạn tâm thần nghiêm trọng, có một nhu cầu gia tăng việc tiếp cận dịch vụ chăm sóc chất lượng cho bệnh nhân bị các rối loạn tâm thần nghiêm trọng và cải thiện việc chẩn đoán và điều trị các bệnh lý cùng tồn tại, việc lồng ghép các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần và thể chất có thể thúc đẩy vấn đề này.
Tổng quan (Overview)
Tuổi thọ của người bị các rối loạn tâm thần nặng là ngắn hơn so với dân số chung (The lifespan of people with severe mental disorders is shorter compared to the general population).
Bệnh tim mạch (Cardiovascular disease) bao gồm bệnh tim mạch vành (coronary heart disease), xơ vữa động mạch (atherosclerosis), tăng huyết áp và đột quỵ (hypertension and Stroke) là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong số những người bị rối loạn tâm thần nặng. Người bị rối loạn tâm thần nặng cũng có nguy cơ cao hơnbị bệnh tiểu đường typ II, các bệnh đường hô hấp và bệnh truyền nhiễm như HIV, viêm gan và bệnh lao. Các rối loạn tâm thần nghiêm trọng mà tờ thông tin này đề cập là rối loạn tâm thần (psychosis), rối loạn tâm thái lưỡng cực (bipolar mood disorder) và trầm cảm từ trung bình đến nặng (moderate-severe depression). Các tình trạng bệnh lý xảy ra ở nhóm đối tương này có liên quan với các yếu tố nguy cơ có thể phòng ngừa như hút thuốc lá, ít vận động, béo phì và tác dụng phụ của thuốc tâm thần. Những người bị rối loạn tâm thần nghiêm trọng cũng có nhiều khả năng nhận được sự chăm sóc xã hội và sức khỏe thấp hơn so với dân số chung, một trong những vấn đề trọng tâm xung quanh việc tiếp cận vớichăm sóc sức khỏe cho những người có một rối loạn tâm thần nghiêm trọng là sự kỳ thị và sự phân biệt đối xử liên quan đến bệnh tâm thần.Các chiến lược cải thiện sức khỏe và tuổi thọ phải tập trung không chỉ vào sửa đổi các yếu tố nguy cơ cá nhân mà còn vào việc cải thiện tiếp cận với chăm sóc sức khỏe chất lượng và loại bỏ sự kỳ thị liên quan đến các rối loạn tâm thần nghiêm trọng.
Các yếu tố góp phần vào tử vong sớm (Factors contributing to premature death)
Các tình trạng bệnh lý thể chất mãn tính (Chronic physical conditions)
Những người rối loạn tâm thần nghiêm trọng có tỷ lệ bị các bệnh mãn tính cao hơn và có nguy cơ cao tử vong sớm liên quan với các bệnh lý này hơn so với dân số chung, tử vong quá mức trong nhóm này phần lớn liên quan đến bệnh tim mạch, bệnh hô hấp và bệnh chuyển hóa. Bệnh chuyển hóa là một thuật ngữ chung đề cập đến bệnh tiểu đường, tăng huyết áp và tăng cân. Tỷ lệ hiện mắc bệnh tiểu đường ở những người bị tâm thần phân liệt cao hơn 2-3 lần so với dân số chung, đây là một phần do lối sống và các yếu tố nguy cơ sức khỏe nhưng nó một phần cũng là do các thuốc điều trị chống loạn thần không được giám sát, có thể dẫn đến tăng cân. Tăng cân đáng kể là một trong những lý do chính mà bệnh nhân không muốn uống thuốc theo toa, tăng cân trong nhóm này cũng đặt ra một nguy cơ đáng kể của sự bất thường lipid máu và các biến chứng tim mạch.
Các bệnh truyền nhiễm (Infectious diseases)
Những người bị rối loạn tâm thần nghiêm trọng cũng có tỷ lệ cao hơn bị các bệnh truyền nhiễm như HIV và nhiễm viêm gan, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người bị rối loạn tâm thần nặng thường bị bất lợi kinh tế xã hội và có một tỷ lệ lớn hơn về các hành vi nguy cơ như lạm dụng ma túy qua đường tiêm tĩnh mạch và các hành vi tình dục nguy hiểm. Bệnh nhân tâm thần phân liệt đã được tìm thấy là có nguy cơ cao bị bệnh lao hơn so với dân số chung do các yếu tố như có một tiền sử lạm dụng chất, chế độ dinh dưỡng nghèo, vô gia cư hoặc thời gian trước đó đã trải qua trong một nơi giam giữ hay nhà tù.
Tự tử (Suicide)
Các rối loạn tâm thần nghiêm trọng có liên quan đến tỷ lệ tự tử cao như tỷ lệ tử vong do tự tử được ước tính là 12 lần lớn hơn ở những người bị tâm thần phân liệt so dân số chung. Một tiền sử cố tự tử, trầm cảm, không dùng thuốc như đơn thuốc, lạm dụng ma túy và lạm dụng rượu là những yếu tố nguy cơ cho việc tự tử ở bệnh nhân tâm thần phân liệt và rối loạn lưỡng cực.
Lốisống và các hành vi nguy cơ sức khỏe (Lifestyle and health risk behaviors)
Hành vi dẫn đến việc tự chăm sóc nghèo nàn như sử dụng thuốc lá và thiếu tập thể dục có liên quan với trầm cảm, tâm thần phân liệt và rối loạn lưỡng cực có thể dẫn đến các bệnh mãn tính như bệnh tim động mạch vành và bệnh tiểu đường typ 2. Bệnh nhân tâm thần phân liệt có nhiều khả năng hút thuốc, tỷ lệ hút thuốc trong những người này là cao hơn khoảng ba lần so với dân số chung. Một khi bệnh mãn tính đã phát triển, các rối loạn tâm thần nghiêm trọng liên quan đến sự tự chăm sóc nghèo nàn có thể dẫn đến kết quả sức khỏe tồi tệ hơn và tỷ lệ tử vong cao hơn. Các triệu chứng của rối loạn tâm thần có thể tự nó gây ra các rào cản trong tìm kiếm chăm sóc cũng như khó khăn làm theo lời khuyêncủa thầy thuốc bao gồm thái độ của nhân viên y tế chăm sóc, coi thường cho các vấn đề sức khỏe thể chất bởi người chăm sóc, và thiếu thông tin liên lạc giữa các chuyên gia chăm sóc sức khỏe cung cấp chăm sóc sức khỏe thể chất và tinh thần. Hậu quả xã hội và kinh tế của các rối loạn tâm thần nghiêm trọng như tăng nguy cơ đói nghèo, thất nghiệp, cô lập về mặt xã hội và sự kỳ thị xã hội; những yếu tố này có thể làm tăng căng thẳng tâm lý và các hành vi không lành mạnh (như hút thuốc lá), do đó làm tăng nguy cơ bệnh mãn tính. Hoạt động thể chất có thể có tác dụng bảo vệ chống lại các tác động của trầm cảm nặng và tâm lý căng thẳng về bệnh tim mạch.
Các yếu tố có liên quan đến dịch vụ khác (Other service-related factors)
Có một số bằng chứng cho thấy những người bị rối loạn tâm thần nghiêm trọng không nhận được các mức độ chăm sóc và điều trị cho sức khỏe thể chất của họ, trong phần lớn các trường hợp những người bị rối loạn tâm thần thường ở thế bất lợi so với dân sốchung do tỷ lệ thất nghiệp, sống trong các cơ sở,bị cách ly và loại trừ, cũng như tình trạng kinh tế xã hội - Tất cả các yếu tố nguy cơ có thể ngăn chặn sự phục hồi cũng như dẫn đến sức khỏe kém và tỷ lệ tử vong sớm.
Các hành động chính yếu (Key actions): Các hành động có thể được thực hiện để cải thiện cả sức khỏe thể chất và tinh thần của những người có cácrối loạn tâm thần trầm trọng: 1) Tạo ra các đề án cho cả nhu cầu sức khỏe thể chất và tinh thần ở những bệnh nhân bị các rối loạn tâm thần trầm trọng trong các lĩnh vực sau: phòng ngừa, xác định, đánh giá và điều trị. 2) Cải thiện tiếp cận với dịch vụ y tế nói chung thông qua việc việc lồng ghép các dịch vụ sức khỏe thểchất và tâm thần. 3) Nghiên cứu để vượt qua sự kỳ thị thường liên quan đến bệnh tâm thần và kết thúc sự phân biệt đối xử với những người bị bệnh thường xuyên chịu đựng.
Đáp ứng của WHO (WHO response)
WHO khuyến cáo các nước thành viên của mình vào việc phát triển và thực hiện các kế hoạch, chiến lược và chính sách hiệu quả nhằm cải thiện sức khỏe cả về thể chất và tinh thần của những người sống với các rối loạn tâm thần nghiêm trọng. Kế hoạch hành động toàn diện về sức khỏe tâm thần (Comprehensive Mental Health Action Plan) của WHO được thông quabởi Đại Hội đồng Y tế Thế giới(World Health Assembly) vào năm 2013 vạch ra sự cần thiết phải cải thiệnviệc tiếp cận và chất lượng chăm sóc cho những người bị rối loạn tâm thần nặng, với sự bao gồm sự chăm sóc sức khỏe thể chất nói chung. Kế hoạch hành động thúc đẩy cung cấp chăm sóc sức khỏe lồng ghép nhằm thúc đẩy sức khỏe tâm thần cùng với sức khỏe thể chất ở tất cả các cấp độ chăm sóc, Chương trình hành động GAP vềsức khỏe tâm thần (mhGAP) nhằm mục đích mở rộng quy mô dịch vụ cho các rối loạn tâm thần, rối loạn thần kinh và sử dụng chất đối với các nước, đặc biệt ở các quốc gia có mức thu nhập thấp và thu nhập trung bình đề cập đến tầm quan trọng của giám sát sức khỏe thể chất với người dân bị bệnh tâm thần.
Dự án quyền về chất lượng (Quality Rights Project) của WHOnhằm nâng cao chất lượng chăm sóc và quyền con người tại các cơ sở chăm sóc xã hội và sức khỏe tâm thần nhằm trao quyền cho các tổ chức để ủng hộ cho sức khỏe của những người bị rối loạn tâm thần. Bộ công cụ về Quyền chăm sóc có chất lượng của WHO bao gồm một khung tiêu chuẩn (standard framework) cho việc đảm bảo rằng các cơ sở y tế tâm thần được trang bị đầy đủ với các dịch vụ cho sức khỏe sinh sản và sức khỏe nói chung .