Cúm gia cầm là một bệnh truyền nhiễm gây ra bởi các virus thường chỉ gây bệnh cho gia cầm (kể cả chim). Song, virus cúm gia cầm cũng có thể gây bệnh cho người, thậm chí gây tử vong. Virus H5N1 là một loại virus đặc biệt đã lan truyền rộng rãi xuyên quốc gia.
Trên thế giới, tình hình bệnh cúm A do virus H5N1 xảy ra khoảng trung tuần tháng 4 năm 2004, những trường hợp nhiễm virus H5N1 ở người đầu tiên được phát hiện, song song nước ta thì Thái Lan cũng phát hiện một số ca nhiễm cũng vào khoảng đầu năm 2004 và đến năm 2005, những ca bệnh cúm virus H5N1 này ở người cũng được ghi nhận tại Cambodia, Indonesia, Trung Quốc và vàođầu năm 2006, các ca tử vong đầu tiên viêm phổi cúm A do virus H5N1 được báo cáo tại Thổ Nhĩ Kỳ và Iraq. Trước tình hình đó, hàng triệu gia cầm đã bị tiêu huỷ vàvụ dịch cúm gia cầm đã gây ra những đình trệ và thiệt hại lớn về kinh tế, đặc biệt là tại một số nước Ðông Nam Á.
Tại Việt Nam, vụ dịch cúm gia cầm đầu tiên xuất hiện ngày 6.12.2006, thông tin về các bênh nhân, vụ dịch và số tỉnh thành, địa phương, vùng địa lý có cúm gia cầm được cập nhật hàng ngày. Hiện nay, virus cúm gia cầm lan truyền rộng khắp các quốc gia và ít có khả năng virus này sẽ bị loại trừ trong vài năm tới. Chừng nào virus cúm gia cầm còn dai dẳng trong quần thể gia cầm, thì vẫn còn những hiểm hoạ cho loài người.
Từ những thông tin các động vật như cầy vằn, hổ, lợn bị nhiễm cúm gia cầm, rồi máu của ruồi, muỗi có nhiễm virus H5N1, vâng vâng và vâng vâng, trong khi dư luận đang lo lắng về nhiều khả năng lây truyền bệnh từ các động vật này sang người, đặc biệt có thông tin từ muỗi, nếu quả vậy thì thật là nguy hiểm, không thể dùng từ nào khác hơn thuật ngữ “đại dịch”. Theo ông Tô Long Thành, Phó giám đốc Trung tâm chẩn đoán thú y Trung ương khi đề cầp về vấn đề dự luận đang rất quan tâm cho biết vật chủ tàng trữ virus H5N1 là các gia cầm như ngan, vịt, chim trời (hiện đã xác định được 17/41 loài chim đã nhiễm và có thể chết vì H5N1 như cò, diệc, chim sẻ,...). Tại một số nơi đã có những trường hợp thú hoang như chồn, cầy vằn... bị nhiễm H5N1 nhưng chưa xác định được chính xác tại sao và cơ thế lan truyền thấu đáo.
Thời gian qua, các nhà khoa học trên thế giới đã phát hiện hổ (tại Thái Lan), báo (tại Hà Lan) và mèo nhà bị nhiễm virus H5N1 tự nhiên do ăn thịt gia cầm. Mô hình gây nhiễm trong phòng thí nghiệm cũng cho kết quả: khi cấy virus H5N1 vào lợn thì lợn bị nhiễm ở thể nhẹ và không lây truyền bệnh sang các con lợn khỏe mạnh khác, gây bệnh cho chuột thì chuột mắc bệnh và chết, gây bệnh cho khỉ thì khỉ cũng bị nhiễm H5N1 và gần đây nhất, tháng 2.2008, các nhà khoa học Thái Lan và Pháp đã công bố đã phát hiện virus H5N1 trong máu của muỗi và khi phân tích máu của những con muỗi ở gần các trang trại gà bị nhiễm H5N1 ở Thái Lan trong năm 2005 đã cho kết quả như trên. Trước đó, các nhà khoa học Nhật Bản công bố kết quả một công trình nghiên cứu rằng trong máu của ruồi hút máu đang sống xung quanh trại gà bị nhiễm cúm gia cầm có chứa virus H5N1.
Liệu các cầy vằn, lợn, muỗi, …có nhiễm H5N1 có khả năng truyền bệnh sang con người hay không? các kết quả nghiên cứu trên mới chỉ có thể khẳng định về mức độ phong phú của vật tàng trữ (ổ chứa) virus H5N1. Hiện các nhà khoa học đang trong quá trình tìm câu trả lời chính xác cho câu hỏi liệu virus H5N1 có khả năng từ vật tàng trữ (ổ chứa) lây sang các động vật cảm thụ (từ cầy vằn lây sang cầy vằn và các động vật khác; từ muỗi lây sang chó, mèo,... và lây sang người hay không; và nếu có lây truyền thì cơ chế và mức độ lây truyền như thế nào). Hiện tại Việt Nam, viêm phổi do vi rút cúm AH5N1 không ghi nhận trường hợp mắc mới, tích lũy số mắc/chết từ đầu năm đến nay là 5/5, tích lũy số mắc/chết từ trường hợp mắc đầu tiên (tháng 12/2003) đến nay là 106/52 trường hợp tại 36 tỉnh/thành phố.Tình hình virus H5N1 có biến đổi gen hay không? kết quả của một loạt các thí nghiệm độc tính trên gà, vịt đã tiêm vaccine cho thấy virus H5N1 chưa có sự biến đổi. Mới đây nhất, tiến hành công cường độc trên gia cầm tại Thái Nguyên vào tháng 2.2008 cũng cho kết quả tương tự. Đúng là thời gian qua, dịch cúm gia cầm tái phát lẻ tẻ, quy mô nhỏ. Nhưng qua điều tra cho thấy, dịch xảy ra đa phần là do mầm bệnh đã có tại chỗ, khả năng do virus H5N1 chuyển từ nơi này sang nơi khác là không nhiều. Ở nước ta, người dân vẫn chăn nuôi theo phương thức nhỏ lẻ, mỗi gia đình nuôi vài con ngan, vài chục con gà. Thêm vào đó, hiện đã xác định có nhiều vật tàng trữ virus H5N1 và virus H5N1 có mặt ở khắp nơi ngoài môi trường. Vì vậy, con người ngày càng có “cơ hội” tiếp xúc nhiều hơn với virus H5N1 khiến nguy cơ lây nhiễm ngày càng cao.
Virus H5N1 có mặt khắp nơi và hiện đã có nhiều vật tàng trữ virus này trong khi chúng ta chưa thể xác định được cúm gia cầm có lây từ các ổ chứa này sang người hay không, do đó khuyến cáo và truyền thông giáo dục sức khỏe là khâu vô cùng quan trọng, người chăn nuôi cố gắng chăn nuôi theo lối an toàn, xa nơi ở, không nuôi chung gia cầm với các động vật khác trong một không gian hẹp để tránh lây từ gia cầm sang vật nuôi khác rồi lây sang người (nếu có nguy cơ). Người dân cũng cần phải tiếp xúc an toàn với gia cầm bằng cách vệ sinh sạch sẽ, sử dụng bảo hộ lao động, thực hiện ăn chín uống sôi, khi có biểu hiện bệnh phải đi bệnh viện khám và điều trị kịp thời. Bạn có thể bảo vệ bản thân, gia đình và cộng đồng khỏi sự đe doạ đáng sợ này bằng các biện pháp sau:
-Tránh tiếp xúc trực tiếp với gia cầm bệnh hoặc chết
-Báo ngay cho cơ quan chức năng nếu có gia cầm ốm hoặc chết
-Xử lý và giết mổ gia cầm một cách an toàn (đeo khẩu trang, đi găng, sử dụng chất diệt trùng)
-Nấu chín kỹ gia cầm (không ăn thịt còn đỏ, trứng sống hoặc tiết canh ngan vịt)
-Rửa tay xà phòng trước và sau khi xử lý gia cầm và khi chuẩn bị nấu
Hãy nhớ:
-Cúm gia cầm gây tử vong nhưng có thể phòng tránh được
-Cúm gia cầm có thể truyền từ gia cầm sang người
-Không phải mọi gia cầm nhiễm bệnh đều có biểu hiện cúm gia cầm - Gia cầm nhà bạn có thể mắc bệnh mà bạn không biết
Tài liệu tham khảo chính
Trang website của Bộ y tế Việt Nam: http://www.moh.gov.vn
Trang website của Tổ chức y tế thế giới tại Việt Nam: http://www.un.org.vn
Trang website của Tổ chức lương nông thế giới (FAO): http://www.fao.org.vn
Trang website của Tổ chức Thú y thế giới (OIE): http://www.oie.int