Tình hình diễn tiến cúm A (H1N1) trên thế giới
Với tình hình cúm A(H1N1) lan rộng trên phạm vi rộng như thế, vào lúc 14 giờ (theo giờ GMT), ngày 11/06/2009, Tổng giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)- bà Margaret Chan đã chính thức quyết định công bố nâng mức cảnh báo dịch cúm A/H1N1 từ cấp độ 5 lên cấp độ 6, trở thành đại dịch toàn cầu. WHO đã khuyến cáo các quốc gia, vùng lãnh thổ không hạn chế đi lai; không đóng cửa biên giới; tập trung vào giảm thiểu tác hại và đánh giá mức độ trầm trọng của đại dịch cúmA/H1N1 ở mức độ trung bình. WHO cũng khuyến cáo các nước xem xét lại từng hoàn cảnh cụ thể của mỗi quốc gia kịp thời chuyển từ tập trung khống chế dập dịch sang các phương pháp giảm thiểu tác hại của dịch bao gồm các biện pháp can thiệp không dùng thuốc, như đóng cửa trường học, hạn chế tập trung đông người. Việc thông báo đại dịch toàn cầu là nhằm huy động sự phối hợp chặt chẽ với các quốc gia và nâng mức độ cảnh giác.
Đến ngày 20/6 đã có thêm 6 quốc gia, vùng lãnh thổ ghi nhận có bệnh nhân cúm H1N1, nâng tổng số nước có dịch lên con số 83, với gần 45.000 trường hợp mắc. Các nước vừa phát hiện những trường hợp nhiễm vi-rút cúm A (H1N1) đầu tiên là Sri Lanka, Jordan, Qatar, Yemen và Samoa. Dịch cúm A (H1N1) đã xuất hiện ở tất cả các khu vực trên thế giới, trong đó châu Mỹ, nơi bùng phát dịch bệnh bị ảnh hưởng nặng nhất. Các ca nhiễm vi-rút cúm A (H1N1) mới tăng nhanh ở một số nước châu Á, như Thái Lan thêm 109 trường hợp, Philippines thêm 54 trường hợp. Trong bối cảnh đại dịch cúm A (H1N1) lan nhanh từ Bắc Mỹ đến Trung Mỹ và Nam Mỹ, Bộ trưởng Y tế các nước Trung Mỹ và CH Dominica vừa tiến hành cuộc họp ở Thủ đô Managoa, Nicaragoa để bàn biện pháp đối phó với dịch cúm này. Ở khu vực Trung Mỹ, Panama có số ca nhiễm vi-rút cúm A (H1N1) cao nhất với 300 người.
Mặc dù trước đó không xa, mức cảnh báo chỉ ở mức 5. Song đến ngày 11/6/2009 Tổng Giám đốc Tổ chức Y tế thế giới đã ra tuyên bố và nâng mức cảnh báo đại dịch lên mức 6-mức cao nhất. Năm 2009, Tổ chức y tế thế giới cũng đã xem xét và có chỉnh sửa về các phase cảnh báo dịch, WHO đã vẫn giữ được bảng cũ tiếp cận 6 phase, để dễ dàng lập kế hoạch cũng như có phản ứng đúng. Việc mô tả các phase báo cáo dịch đã tổng hợp lại cho dễ hiểu, chính xác và chi tiết hơn dựa trên các hiện tượng quan sát được. Phases 1–3 liên quan đến sự sẵn sàng chuẩn bị đối phó, bao gồm khả năng nâng cao và các hoạt động có kế hoạch đáp ứng, trong khi Phases 4–6 là các dấu hiệu rõ ràng hơn, đòi hỏi đáp ứng nhanh và cần có những nổ lực làm giảm. Ngoài ra, các giai đoạn sau khi làn sóng dịch đầu tiên cần làm tỉ mỉ, công phu để hỗ trợ cho các hoạt động phục hồi sau dịch.
Về mặt tự nhiên, virus cúm lưu hành liên tục trong số các động vật, đặc biệt là các laòi chim. Về mặc lý thuyết, thậm chí các virus như thế có thể cũng phát triển thành dịch. Trong:
Phase 1: không có virus lưu hành trên động vật đã được báo cáo là gây nhiễm trùng cho người.
Phase 2: một virus cúm trên động vật lưu hành trong các động vật nuôi hoặc hoang dại được biết là chúng gây ra nhiễm trùng ở người, vì vậy chúng được quan tâm rằng có khả năng đe dọa một đại dịch tiềm tàng;
Phase 3: một loại virus cúm động vật hoặc động vật truyền sang người đã gây ra các ca bệnh rải rác hoặc chùm bệnh quy mô nhỏ ở người, nhưng không đưa đến kết quả là lan truyền từ người sang người đủ để duy trì các vụ dịch mức cộng đồng. Sự lan truyền giữa người với người hạn chế có thể xảy ra dưới một vài điều kiện hoặc hoàn cảnh, chẳng hạn, khi tiếp xúc thân mật giữa người bị nhiễm với người lành hoặc người chăm sóc mà không được bảo vệ.
Tuy nhiên, sự lan truyền dưới các điều kiện nghiêm ngặt như vậy không chỉ ra rằng các virus có khả năng lan truyền giữa người với người cần thiết gây ra đại dịch.
Phase 4: được đặc trưng bởi sự lan truyền từ người sang người của các virus cúm của đọng vật hoặc virus cúm truyền động vật sang người, có thể các vụ dịch quy mô cộng đồng. Khả năng gây ra các vụ dịch trong cộng đồng sẽ có ý nghĩa lớn có thể có nguy cơ gây thành đại dịch. Bất kỳ quốc gia nào mà có nghi ngờ hoặc xác định có các dữ kiện như vậy khẩn trương tư vấn với WHO để được cùng đánh giá và đề ra quyết định cho quốc gia bị ảnh hưởng, nếu có thể thực hiện một quy trình phản ứng với đại dịch nhanh chóng. Phase 4 còn chỉ ra có gia tăng nguy cơ một đại dịch nhưng không có nghĩa là đại dịch đókết luận bỏ qua.
Phase 5: đặc trưng bởi một sự lan truyền virus từ người sang người, ít nhất 2 quốc gia trong một vùng theo phân vùng của WHO. Trong khi hầu hết các quốc gia không bị ảnh hưởng vào lúc này, cần thiết thông báo Phase 5 như một tín hiệu mạnh sắp có đại dịch xảy ra và đã đến lúc phải có sự tổ chức, công việc truyền thông và lên kế hoạch cùng với các biện pháp.
Phase 6: đây là phase đại dịch, đặc trưng bởi các vụ dịch xuất hiện trong cộng đồng ít nhất trong một quốc gia khác ngoài vùng WHO phân định và bổ sung thêm tiêu chuẩn phase 5.
Tuy nhiên, sự phân loại cũng như xác định các giai đoạn bệnh lan truyền cùng với diễn biến cũng có thay đổi khác giữa phân loại mức cảnh báo theo WHO (WHO phase), theo giai đoạn của USG (USG stage_United States Government) và của Trung tâm phòng chống bệnh tật của Mỹ (CDC intervals). Mỗi cánh phân loại đều có một ý nghĩa và tính chi tiết riêng, hoặc trong mỗi giai đoạn sẽ có định hướng, lên chương trình kế hoạch hành động rõ ràng.
Nói chung, các phân mức này đều có thể bổ sung cho nhau để làm thế nào luôn luôn trong tư thế sẵn sàng đáp ứng với dịch bệnh. Để biết thêm chi tiết, có thể tham khảo thêm từ trang website http://www.futurehs.com/PandemicStage.htm
Trong giai đoạn sau đỉnh dịch, các mức độ bệnh dịch ở hầu hết các quốc gia với sự giám sát đầy đủ phải giảm đi. Giai đoạn sau đỉnh dịch chủ yếu làm giảm và làm nhẹ. Tuy nhiên không chắc chắn là không có làn sóng dịch thứ 2 xảy ra ở các quốc gia, khi đó đòi hỏi công việc phải chuẩn bị cho đợt dịch thứ 2 này.
Tình hình cúm A/H1N1 tại Việt Nam
Sau khi có tuyên bố của Tổ chức y tế thế giới nâng mức cảnh báo lên mức độ 6.Đây là lần đầu tiên sau 41 năm WHO lại phải tuyên bố một dịch cúm thành đại dịch. Tiến sĩ Nguyễn Huy Nga, Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng Việt Nam cho biết, tuyên bố quan trọng của WHO được đưa ra trong bối cảnh cúm A/H1N1 đã lan ra khắp các nước, từ châu Mỹ, châu Âu, châu Phi, châu Á tới châu Đại Dương. Tiến sĩ Nguyễn Huy Nga-Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng và Môi trường Việt Nam cũng cho biết WHO tiếp tục thảo luận với các nhà sản xuất vaccine cúm tập trung vào nghiêncứu sản xuất cúm A/H1N1. Điều này có nghĩa rằng, sản xuất vaccine chống cúm mùa sẽ nhanh chóng kết thúc và dành toàn bộ năng lực tập trung sản xuất vaccin cúm đại dịch trong những tháng tới. Hiện nay WHO và các tổ chức quốc tế đã bắt tay vào nghiên cứu và sản xuất vaccin phòng chống cúm A (H1N1) và dự kiến đến tháng 9 này sẽ có vaccin thành phẩm. Tuy nhiên, hiện việc cung cấp loại vaccin này cho các nước vẫn còn đang là vấn đề tranh cãi vì chỉ có khoảng 1-1.5 tỷ liều vaccin được sản xuất.
!important; |
-Ngày 14/6, trao đổi với phóng viên báo Sức khỏe & Đời sống, Thiếu tướng Chu Tiến Cường, Cục trưởng Cục Quân y, Bộ Quốc phòng cho biết Bộ trưởng Bộ Quốc phòng đã phê duyệt kế hoạch hành động phòng chống dịch cúm A (H1N1) cho toàn quân thực hiện, vừa làm nhiệm vụ giúp dân, vừa đảm bảo nhiệm vụ phòng chống dịch bệnh trong toàn quân. Bộ Quốc phòng đã thành lập 25 tổ cơ động phòng chống dịch, 5 đội cơ động phòng chống dịch, 7 bệnh viện dã chiến truyền nhiễm với tổng số 3.000 giường và có thể nâng lên 4.500 giường tùy theo tình hình. Bên cạnh đó, Bộ Quốc phòng cũng giao nhiệm vụ cho ngành quân y sẵn sàng thực hiện các nhiệm vụ khi có yêu cầu của Bộ Y tế. Thiếu tướng Chu Tiến Cường cũng cho biết, ngành quân y đã chuẩn bị đầy đủ về cơ số, quân số với tinh thần cao nhất phòng chống dịch trong các trường hợp khẩn cấp có thể xảy ra;
-Tính đến ngày 15/6, Việt Nam đã có 25 trường hợp dương tính với cúm A (H1N1), bao gồm 22 trường hợp về từ các nước đang có dịch, 3 trường hợp nhiễm bệnh tại Việt Nam, cả 3 trường hợp này đều có tiếp xúc gần với người nhà về từ nước đang có dịch. Tất cả các trường hợp này đã được cách ly, điều trị tại bệnh viện, hiện chưa có ca tử vong;
!important;
Diễn tập cấp cứu bệnh cúm A (H1N1). Ảnh: TM |
-Dưới góc độ một chuyên gia dịch tễ hàng đầu, PGS.TS. Nguyễn Trần Hiển, Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ TƯ cho biết, virus H1N1 dù lây lan mạnh nhưng tỷ lệ tử vong thấp, mới chỉ có 5/74 nước và vùng lãnh thổ có ca tử vong do cúm A (H1N1). Hơn nữa hiện virus H1N1 chưa có sự thay đổi kháng nguyên và không có gen độc lực. Việc thông báo đại dịch toàn cầu là nhằm huy động sự phối hợp chặt chẽ với các quốc gia và nâng mức độ cảnh giác. PGS.TS. Nguyễn Trần Hiển cho rằng, hiện Việt Nam đang nằm trong giai đoạn dịch chủ yếu là do xâm nhập từ bên ngoài vào nên biện pháp phòng chống dịch cần tập trung phát hiện sớm các ca bệnh xâm nhập từ bên ngoài cùng với ngăn chặn sự lây lan dịch trong cộng đồng, đẩy mạnh giám sát, xét nghiệm và theo dõi chặt các ca nghi ngờ. Còn trong trường hợp dịch chuyển sang giai đoạn chủ yếu lây lan trong cộng đồng thì mọi biện pháp phòng chống trên sẽ không đạt hiệu quả cao mà cần phải tập trung vào công tác điều trị nhằm giảm thấp nhất số ca tử vong;
-Về diễn biến tình hình dịch trong giai đoạn tới, theo PGS.TS. Hiển là rất khó dự báo. Ngay cả tình huống lạc quan nhất là dịch sẽ giữ nguyên như hiện nay và trở thành cúm mùa thông thường thì hậu quả của nó cũng không phải là nhỏ. "Khi virut mới xâm nhập vào cộng đồng thì nó có thể gây nhiễm 1/3 dân số và với tỉ lệ tử vong nhỏ như ở Hoa Kỳ hiện nay là 0,2% thì số ca tử vong trên toàn thế giới cũng không phải là con số quá nhỏ. Ngay cả cúm mùa hiện nay cũng đã gây ra cái chết của hơn nửa triệu người do những biến chứng của cúm dẫn đến viêm phổi, đặc biệt là người già và những người mắc bệnh mãn tính (theo thống kê của WHO)", PGS.TS. Hiển cảnh báo.
!important; |
Diễn tập cấp cứu phòng chống đại dịch cúm tại quận Thanh Xuân, Hà Nội. |
-Mặc dù dịch cúm A (H1N1) đã được Tổ chức Y tế Thế giới nâng lên cấp 6 - đại dịch toàn cầu, nhưng không có bất kỳ một sự hạn chế nào về quá trình giao lưu giữa các quốc gia, vùng lãnh thổ. Các chuyên gia dịch tễ nhận định đây là thách thức lớn để kiểm soát đại dịch. Để tìm hiểu về hoạt động giám sát dịch cúm tại Việt Nam, phóng viên (PV) báo Sức khỏe & Đời sống đã có cuộc trao đổi với TS. Trần Như Dương - Phó Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương. TiếnNhư Dương cho biết (tóm lược từ bài phỏng vấn):
+Hội chứng cúm (HCC) là 1 trong 26 nhóm bệnh truyền nhiễm bắt buộc phải giám sát của Việt Nam. Trước đây, giám sát HCC thường không có xét nghiệm bệnh phẩm mà chỉ được tổng hợp lại từ báo cáo hệ thống y tế từ thôn bản qua các cấp tới Trung ương (ghi nhận những ca bệnh trong cộng đồng có các biểu hiện chung của HCC như ho, xuất tiết mũi họng, sốt nhẹ, đau họng...) và số mắc, chết tại các cơ sở điều trị;
+Để có kết quả điều tra dịch tễ chính xác hơn, từ năm 2004, Việt Nam thiết lập hệ thống giám sát cúm quốc gia với 15 điểm giám sát trên toàn quốc. Hoạt động của các điểm giám sát này dựa vào các bệnh viện lớn có thu dung những bệnh nhân có HCC và một số phòng khám đa khoa ở cộng đồng, lấy bệnh phẩm của những bệnh nhân có biểu hiện HCC gửi về Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương làm xét nghiệm xem đó là cúm gì. Cùng với những giám sát bệnh ở cộng đồng sẽ giúp hệ thống giám sát cúm toàn quốc có được kết quả chính xác nhất về sự lưu hành của bệnh cúm tại Việt Nam;
+Khi thế giới xác định dịch cúm A (H1N1) mới, Bộ Y tế, Cục Y tế dự phòng, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương đã xây dựng kế hoạch và mục đích giám sát cụ thể cho từng giai đoạn. Giai đoạn 1 (dịch chưa vào Việt Nam): mục đích của giám sát dịch là ngăn chặn đến mức tối đa dịch xâm nhập vào Việt Nam. Tuyến đầu là cửa khẩu ở đường không, đường bộ, đường thuỷ. Giai đoạn 2 (dịch xuất hiện tại Việt Nam): Khi dịch mới bắt đầu có những ca bệnh xâm nhập (thời điểm hiện nay), các ca bệnh còn mang tính tản phát, lẻ tẻ, chưa lây lan rộng trong cộng đồng thì vẫn phải giám sát chặt chẽ dịch bệnh ở các cửa khẩu, đồng thời phải kiểm soát triệt để, phát hiện sớm và điều trị kịp thời những ca bệnh; khoanh vùng và cách ly ổ dịch, không cho dịch lây lan trong cộng đồng. Phát hiện nhanh những ổ dịch nhỏ, dù đó chỉ là những ca bệnh có HCC tại các xí nghiệp, trường học, cơ quan... vẫn lấy mẫu xét nghiệm để kịp thời phát hiện những virus cúm A (H1N1) bị lọt ra ngoài tầm giám sát ở cửa khẩu, bệnh viện... để xử trí kịp thời. Nhưng nếu sang giai đoạn dịch xuất hiện lan tràn trong cộng đồng, giám sát cúm chuyển trọng tâm từ cửa khẩu vào giám sát tại cộng đồng để phát hiện sớm và tập trung mọi nguồn lực để dập tắt từng ổ dịch nhỏ, tránh lây lan rộng. Một nhiệm vụ rất quan trọng khác lúc này là tăng cường thu dung bệnh nhân vào điều trị tại các cơ sở y tế, đặc biệt là người già, người mắc bệnh mạn tính, trẻ em... nhằm hạn chế tối đa những biến chứng và tử vong. Trong mọi giai đoạn của dịch, những người làm công tác giám sát luôn coi trọng nhiệm vụ tuyên truyền cho người dân cách phòng ngừa, phát hiện và hợp tác với ngành y tế nhằm giảm thiểu tối đa tác hại của đại dịch;
+Công tác dự phòng nói chung cũng như những người giám sát dịch đã lường trước được những diễn biến phức tạp của đại dịch và chủ động công tác phòng chống ngay khi dịch đang ở ngoài Việt Nam. Việc giám sát chặt chẽ các ca bệnh xâm nhập thời kỳ này để kéo dài thời gian cho chúng ta chuẩn bị mọi mặt đối phó với dịch bệnh. Chính công tác giám sát chặt chẽ và tuyên truyền sâu rộng cho cộng đồng mà những người bệnh đầu tiên đã chủ động tìm đến các cơ sở y tế điều trị, những người có tiếp xúc biết cách ly tại cộng đồng.
 !important; |
+Tuy nhiên, có quá nhiều khó khăn cho công tác giám sát dịch hiện nay. WHO đã nâng mức cảnh báo dịch lên cấp 6 nhưng không khuyến nghị đóng cửa biên giới, không hạn chế giao lưu toàn cầu, trong khi mỗi ngày ở nước ta có đến vài chục nghìn người đến từ vùng có dịch. Thời gian ủ bệnh của virut cúm A (H1N1) thường là 7 ngày, thời gian này người bệnh hầu như không có biểu hiện gì, các biện pháp đo thân nhiệt không phát hiện được. Có trường hợp mắc bệnh nhưng không có dấu hiệu lâm sàng. Hơn nữa đây là bệnh lây qua đường hô hấp, tiếp xúc. Những yếu tố này rất dễ dẫn đến những ca bệnh lọt lưới giám sát, đặc biệt là trong tình hình dịch hiện nay;
+Dự đoán về diễn biến của đại dịch cúm hiện nay là rất khó, các quốc gia đều phải cảnh giác nguy cơ tại đất nước mình và đưa ra chiến lược phù hợp, phải luôn sẵn sàng với mọi tình huống phức tạp nhất xảy ra. Nếu dịch xảy ra lan tràn thì phải cố gắng hết sức giảm thiểu tác hại của đại dịch đối với xã hội. Mọi kế hoạch chống dịch của ngành y tế phải có sự hợp tác của người dân và toàn xã hội mới có thể đạt được mục tiêu đề ra. Người dân cần chủ động thông báo HCC với đơn vị y tế nếu có biểu hiện bệnh, đặc biệt là những người trở về từ vùng dịch hoặc có tiếp xúc với người bệnh; chủ động cách ly, có ý thức bảo vệ mình và bảo vệ cộng đồng.
-Đến ngày 20/6/2009, Bộ Y tế cho biết có thêm 3 ca dương tính với cúm H1N1, trong đó có một nữ lưu học sinh Việt Nam tại Anh, về nước tại sân bay Nội Bài. Cô gái đi trên chuyến bay TG 684 ngày 15/6 của hãng hàng không Thái Lan. Đây là bệnh nhân cúm H1N1 thứ hai được phát hiện tại Hà Nội (trước đó, ngày 10/6 ca đầu tiên được xác nhận là nam thanh niên 27 tuổi, ở Mỹ Đình II, Hà Nội, đi về từ Mỹ). Như thế, đến ngày 20/6, cả nước đã có 38 trường hợp dương tính với cúm H1N1, trong đó 25 trường hợp quốc tịch Mỹ, 9 trường hợp quốc tịch Việt Nam, 3 trường hợp quốc tịch Australia, 1 trường hợp quốc tịch Canada;
-Các ca bệnh này lưu trú tại 8 tỉnh, thành phố gồm: thành phố Hồ Chí Minh: 20, Đồng Nai: 5, Tiền Giang: 3, Bến Tre: 4, Vũng Tàu: 2, Cần Thơ: 1, Khánh Hòa: 1 và Hà Nội: 2 trường hợp. Trong đó có 20 trường hợp đã được xuất viện;
!important; |
Người dân đeo khẩu trang phòng chống cúm H1N1 tại Kobe, Nhật Bản. Ảnh: Reuters. |
-Hiện tại, Bộ Y tế khuyến cáo, những người đi trên chuyến bay có người dương tính với cúm H1N1 vừa được thông báo trên phải tự chủ động cách ly, theo dõi sức khỏe, thực hiện các biện pháp phòng hộ cá nhân. Nếu thấy có biểu hiện bệnh thì đến ngay cơ sở y tế hoặc gọi điện thoại theo đường dây nóng trên địa bàn để được hướng dẫn, xử trí kịp thời.
Biện pháp phòng bệnh
Các biện pháp phòng bệnh hiện nay, cần thiết phải thực hiện theo quy định (như rửa tay xà phòng, mang khẩu trang,...) và các cách phòng bệnh của Hướng dẫn từ Bộ Y tế.