Một nhóm các nhà khoa học quốc tế đã tạo ra một dạng virus cúm trong phòng thí nghiệm có độc lực rất cao được kết hợp giữa virus cúm gia cầm H5N1 và virus cúm mùa của người chỉ bằng trao đổi qua lại của một gen. Với việc lai tạo này, các nhà nghiên cứu đã đưa ra một nhận định rằng rất có thể một sự tương tác như vậy trong di truyền ở ngoài tự nhiên giữa virus cúm gây dịch hiện nay H1N1 và virus cúm gia cầm H5N1. Từ đây cho thấy công tác giám sát cần phải được chú trọng và phải được tiến hành liên tục.
Một báo cáo từ nghiên cứu được thực hiện bởi Tiến sĩ Yoshihiro Kawaoka, chuyên gia cao cấp về bệnh học thuộc Khoa Thú y, trường Đại học Wisconsin-Madison, Hoa Kỳ, đã được đăng trên tạp chíProceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), số 22 tháng 2/2010.
Dựa trên các số liệu thống kê về tình hình nhiễm bệnh trên người đã được báo cáo cho thấy, tỷ lệ tử vong ở người do virus cúm gia cầm H5N1 gây ra cao nhiều hơn so với virus cúm A/H1N1 được lưu hành tại thời điểm dịch hiện nay trên toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tính đến thời điểm ngày 21/12/2009, virus H5N1 đã lan rộng khắp các quần thể chim trên toàn cầu và 447 người được xác định đã nhiễm virus, 263 trường hợp đã tử vong.
Khi hai chủng virus cúm khác nhau cùng lây bệnh trên một cơ thể vật chủ, chúng thường trao đổi qua lại các gen với nhau. Tiến trình này đã được biết đến như là một cơ chế “tái cơ cấu” hoặc cũng có thể hiểu đây là sự “tương thích lại” (reassortment) của 2 loại virus khi lây nhiễm chung một tế bào và đồng thời chúng sẽ tạo ra các virus khác với các mảnh là của 2 virus nguyên thủy. Nhiều chuyên gia y tế đang lo ngại rằng với sự lan truyền rộng rãi và việc nhiều người nhiễm với virus H5N1, nó sẽ có cơ hội lây qua nhiều người mà những người đó cũng có thể đang mang trong mình các chủng virus cúm theo mùa. Điều này làm tăng khả năng tạo ra một chủng virus mới mà rất có thể sẽ nguy hiểm hơn cả 2 loại virus đang nổi hiện nay là H1N1 và H5N1, dẫn đến một đại dịch mới trên toàn cầu với kết quả là nhiều người tử vong hơn nữa.
 |
Minh họa sự kết hợp giữa virus cúm gia cầm và người
để tạo ra chủng virus cúm mới |
Để đánh giá sự có thể của một tương lai như vậy, bằng cách sử dụng những con chuột trong phòng thí nghiệm và sự di truyền ngược (reverse genetics), Kawaoka và cộng sự đã thử nghiệm với việc tạo ra 254 loại virus lai giữa virus cúm gia cầm H5N1 và virus cúm ở người H3N2, cả hai loại virus này đều đang lưu hành trong cùng những quần thể dân cư giống nhau.
Không giống với những nghiên cứu trước đây đã tạo ra chủng lai trong phòng thí nghiệm ít độc lực hơn so với chủng gốc của chúng, các nhà khoa học trong nghiên cứu này đã lai tạo được một số chủng có khả năng gây bệnh cao hơn virus H5N1 nguyên bản.
Trong một trường hợp đặc biệt, họ đã đưa một phân đoạn gen từ virus cúm mùa ở người H3N2 vào trong virus cúm gia cầm H5N1, từ đây nó sẽ tạo ra một mẫu cúm gia cầm mới với độc lực và khả năng gây bệnh cao hơn.
 |
Virus cúm ở người H3N2 với màu xanh là Haemagglutinin,
màu vàng là các Neuraminidase |
Kawaoka nói rằng nghiên cứu đã làm tăng lên những mối quan ngại về sự nổi lên của một chủng virus cúm gia cầm nguy hiểm:
”Virus H5N1 chưa bao giờ có được khả năng làm lây nhiễm từ người sang người, điều này lý giải tại sao chúng ta chưa có một trận đại dịch. Sự lo lắng là trận dịch cúm với virus H1N1 có thể đã cung cấp một điều rất tự nhiên đó là sự kết hợp giữa virus H1N1 và virus H5N1 để tạo ra một chủng H5N1 mới có độc lực cao hơn”, ông nói.
Kawaoka cho rằng bởi vì dịch cúm A/H1N1 trên người xảy ra khá “ồn ào” nên đã quên đi dịch cúm gia cầm H5N1. “Nhưng sự thật là virus H5N1 vẫn còn hiện hữu ngay trước mắt chúng ta”, ông nói. “Các dữ liệu mà chúng tôi có được cho thấy rằng rất có thể một chủng được “tái cấu trúc” giữa dòng virus cúm H5 và virus gây dịch cúm A/H1N hiện nay đã tạo ra một chủng H5N1 mới với độc lực cao hơn”, Kawaoka nói thêm.
Ông cùng các cộng sự đã kiểm nghiệm khả năng gây bệnh của 75 chủng lai tạo của dòng virus H5 trên chuột và ông đã nhận thấy rằng có đến 22 chủng lai tạo có tính gây bệnh cao hơn những virus nguyên thủy dùng để tạo ra chúng và đây là những chủng “cực kỳ độc”.
 |
Dự báo của các nhà khoa học về những trận dịch “tiềm năng”
rất có thể sẽ xảy ra trong tương lai. |
Sự tăng độc tính của virus có nguồn gốc từ một phân đoạn gen có tên gọi PB2. PB2 được biết đến như một đoạn gen có ảnh hưởng lớn đến sự tăng trưởng của virus trong cơ thể con người và các động vật có vú khác. Tác giả của nghiên cứu viết trong báo cáo rằng: “Chúng tôi nhận thấy rằng sự có mặt của protein Tok07 PB2 trong phức hợp RNP (ribonucleo-protein) cho phép tạo phiên bản RNA trong virus một cách hiệu quả và rằng hoạt động của RNP đóng vai trò quan trọng trong khả năng sống sót và nhân lên của các virus lai tạo”
Với các kết quả có được, nhóm nghiên cứu kết luận:
”Các chủng lai tạo giữa virus cúm gia cầm H5N1 với virus có tính gây bệnh thấp ở người và chuột có thể làm xuất hiện những loại virus mới với độc lực cao và rằng những chức năng trong phân đoạn gen PB2 của virus ở người trong nền tảng của virus H5N1 có thể làm tăng thêm độc tố của nó.”
 |
Luôn cảnh giác với các dịch bệnh ở hiện tại và trong tương lai! |
Các nhà nghiên cứu cho rằng việc tiếp tục theo dõi và giám sát tất cả các diễn biến của dịch bệnh nơi mà rất có thể xảy ra sự tương tác giữa virus cúm ở người và virus cúm gia cầm để tạo ra một loại virus gây bệnh mới. Việc phát hiện ra phân đoạn gen PB2 như là một yếu tố làm tăng độc tính của virus sẽ giúp cho chúng ta cảnh báo được sự xuất hiện của những trận dịch có thể xảy ra trong tương lai.
Nghiên cứu này được Viện Nghiên cứu Sức khỏe Hoa Kỳ, Ủy ban Khoa học và Công nghệ Nhật Bản, Bộ Văn hóa - Thể thao và Giáo dục Nhật Bản tài trợ.