Diễn tiến cúm A/H1N1 tại Việt Nam và trên thế giới
Chiều 16-12, tại cuộc giao ban Ban chỉ đạo quốc gia phòng chống đại dịch cúm ở người, PGS.TS Nguyễn Huy Nga, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng và Môi trường, Bộ Y tế cho biết, trong tuần qua đã tiếp tục ghi nhận thêm 3 trường hợp sản phụ tử vong do nhiễm cúm A/H1N1 (bệnh nhân thứ nhất là nữ 28 tuổi, ở Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. Trường hợp thứ 2 là bệnh nhân Nguyễn Thị Xuyến, 23 tuổi, ở Hải Hậu, tỉnh Nam Định và một ca bệnh nhi). Tới thời điểm này, Việt Nam đã ghi nhận hơn 11.040 trường hợp dương tính với cúm A/H1N1, với 50 ca tử vong. PGS.TS Nguyễn Huy Nga cho biết, hiện nay chưa phát hiện sự biến đổi của virus cúm A/H1N1 và dịch đang có chiều hướng chững lại. Tuy nhiên, dù bệnh nhân nhập viện ít hơn nhưng lại trong tình trạng rất nặng, nhiều trường hợp tới ngày thứ 2 đã có biểu hiện suy đa phủ tạng.
Với ghi nhận 50 ca nhiễm cúm A/H1N1 tử vong tại 21 tỉnh/thành phố trong cả nước, trong đó 13 ca là phụ nữ mang thai. Dù hiện tại không có ổ dịch cúm trong cộng đồng nhưng vẫn có thêm các ca tử vong, có ca bệnh không xác định được nguồn lây nhiễm. Thời gian đến, khi tiếp nhận vaccine phòng cúm A/H1N1, sẽ tiêm thí điểm tại một số địa phương trước khi tổ chức tiêm rộng rãi.
Số trường hợp tử vong vì cúm A/H1N1 vẫn tiếp tục gia tăng trên toàn thế giới, lên 9.596 đến ngày 6/12, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết hôm 11 tháng 12 năm 2009. Trong số những ca tử vong, Châu Mỹ đứng đầu với 6.13, Châu Âu 1.242, Đông Nam Á 814, Tây Thái Bình Dương 848, Đông Địa Trung Hải 452, và Châu Phi 109 người tử vong. Virus cúm A/H1N1 lần đầu tiên được xác định ở Bắc Mỹ hồi tháng 4/2009 và đến tháng 6, WHO tuyên bố thành đại dịch. Đến nay virus đã lây lan ra hơn 208 quốc gia và vùng lãnh thổ.
Theo báo cáo từ Tổ chức Y tế thế giới vào ngày 13 tháng 12 năm 2009, cho biết các con số đáng lưu ý về số ca xác định qua xét nghiệm (lab confirmed case) và số ca tử vong trên toàn châu lục vào thời điểm này. Các quốc gia và vùng lãnh thổ đã báo cáo các số ca đầu tiên trong vụ đại dịch này (H1N1) 2009 kể từ bảng tin cuối web update (No.78) là không có, trong khi đó số ca báo cáo tử vong thể kể từ sau bảng tin cập nhật số 78 của WHO là tại các vùng/quốc gia Bahamas, Bosnia và Herzegovina, Estonia, Montenegro, Libyan Arab Jamahiriya.
Vùng (Region) | Số tử vong** |
WHO Regional Office for Africa (AFRO)* | 109 |
WHO Regional Office for the Americas (AMRO) | ít nhất 6335 |
WHO Regional Office for the Eastern Mediterranean (EMRO) | 572 |
WHO Regional Office for Europe (EURO) | ít nhất 1654 |
WHO Regional Office for South-East Asia (SEARO) | 892 |
WHO Regional Office for the Western Pacific (WPRO) | 1020 |
Tổng số | Ít nhất 10582 |
Tình hình vaccine phòng cúm A/H1N1 và thuốc điều trị
Các thông tin mới nhất, đặc biệt vào ngày 17 tháng 12 năm 2009, Tổ chức Y tế thế giới đã đưa tin rằng để giúp cứu sống cộng đòng tại các quốc gia đang gánh chịu bệnh tật từ đại dịch cúm A/H1N1, WHO đã và đang phối hợp để cung cấp vaccine phòng cúm đến 95 quốc gia, các quốc gia được cung cấp sẽ lựa chọn dựa trên nhiều yếu tố và sẽ ưu tiên. Sắp đến WHO sẽ làm việc với Liên Hiệp quốc và các đối tác quốc gia để hỗ trợ phân phối vaccine.
Điểm tin thế giới
-Cùng với một số quốc gia đang thử nghiệm tiêm vaccine phòng cúm A/H1N1 trên thế giới thì , đầu tháng 10 vừa qua, nước Anh cũng đã tiến hành thử nghiệm vaccine phòng virus cúm A/H1N1 trên trẻ em;
-Mỹ thu hồi 800.000 liều vaccine phòng cúm A(H1N1) cho trẻ. Do hiệu quả thấp, một lô vaccine phòng cúm A(H1N1) cho trẻ em của hãng Sanofi Pasteur bị Mỹ ban lệnh thu hồi. Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) cho biết, khoảng 800.000 liều vaccine phòng cúm A(H1N1) ở trẻ em do hãng Sanofi Pasteur Inc. sản xuất đã được thu hồi do hiệu quả thấp. Theo CDC, kết quả xét nghiệm cho thấy lô vaccine được lưu hành trên khắp nước Mỹ từ tháng 11 này không còn đủ mạnh để phòng chống virus cúm. Tuy nhiên, bác sĩ Anne Schuchat, chuyên viên về bệnh cúm của CDC, cho rằng các bậc cha mẹ không nên lo lắng, vì vaccine vẫn đảm bảo an toàn và lệnh thu hồi là không bắt buộc. CDC khẳng định vấn đề duy nhất chỉ là hiệu quả của vaccine chứ không phải mức độ an toàn. Các thử nghiệm trước đây cho thấy vaccine đủ mạnh. Nhưng một thời gian sau đó, kết quả xét nghiệm lại khẳng định rằng hiệu quả của nó giảm dưới mức cho phép.
-Trung Quốc: theo người phát ngôn Bộ Y tế Trung Quốc Đặng Hải Hoa (Deng Haihua) ngày 14.11 thông báo có 2 người Trung Quốc đã tử vong sau khi được tiêm vaccine phòng cúm A/H1N1. Tuy ông Đặng không đưa ra bất cứ thông tin cụ thể nào về hai bệnh nhân xấu số này, nhưng bản thông báo đăng trên trang mạng của Bộ Y tế Trung Quốc cho biết kết quả mổ khám nghiệm tử thi một trong hai nạn nhân cho thấy nạn nhân này bị đột tử do các nguyên nhân liên quan tới bệnh tim. Thông báo cho biết các chuyên gia về cơ bản đã loại trừ khả năng bệnh nhân đột tử do sốc dị ứng tức thì với vaccine cúm A/H1N1, song các chuyên gia vẫn chờ đợi kết quả giám định đầy đủ từ phòng thí nghiệm. Bệnh nhân còn lại cũng đã được mổ khám nghiệm tử thi nhưng vẫn chưa có kết quả chính thức. Trước thông tin trên, quan chức phụ trách vấn đề vaccine thuộc Trung Tâm Phòng chống và kiểm soát dịch bệnh Trung Quốc (CCDCP) Lưu Đại Vị (Liu Dawei) khẳng định vaccine cúm A/H1N1 của Trung Quốc nhìn chung vẫn an toàn vì tỷ lệ rủi ro như trên là rất hiếm, chỉ chiếm khoảng 1,3 trong 100.000 trường hợp.
Tại Việt Nam
-Tổng giám đốc Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã có công văn chính thức khẳng định sẽ viện trợ cho Việt Nam 1.2 triệu liều vaccine cúm A/H1N1 do công ty GSK sản xuất; chỉ còn chờ Bộ trưởng Bộ Y tế hồi đáp cam kết tuân theo các yêu cầu kỹ thuật, tổ chức tiêm phòng đạt hiệu quả tiêm cao nhất, số vaccine này sẽ cập cảng ngay. Theo WHO cho biết vaccine đến thời điểm này cơ bản là an toàn và không có phản ứng nặng. WHO khuyến cáo nên tiêm vaccine cho phụ nữ mang thai vì khi mắc cúm, nguy cơ tử vong ở họ cao gấp 10 lần người bình thường.
-PGS.TS Nguyễn Trần Hiển, Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ T.Ư cho biết vaccine phòng đại dịch cúm A/H1N1 đã được tiêm tại 40 quốc gia. 80 triệu liều đã được phân phối và 65 triệu người đã được tiêm, Việt Nam là 1/16 quốc gia đầu tiên được chọn;
-PGS.TS Nguyễn Huy Nga, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng và môi trường (Bộ Y tế) cho biết vaccine phòng cúm A/H1N1 sẽ được thí điểm tiêm tại một số tỉnh/thành phố trước khi tổ chức tiêm đại trà cho phụ nữ mang thai và cán bộ y tế.
Kháng thuốc Oseltamivir và …thuốc điều trị sản xuất tại Việt Nam
Kể từ ca kháng thuốc Tamiflu đầu tiên trên thế giới, ngày 29-6, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) xác nhận xuất hiện ca kháng thuốc Tamiflu đầu tiên ở bệnh nhân cúm A/H1N1 người Đan Mạch. Theo hãng tin AP thì bệnh nhân đã có phản ứng khá tốt và hồi phục. Viện Nghiên cứu huyết thanh Đan Mạch cho biết thuốc Tamiflu đã không phát huy tác dụng đối với một nam bệnh nhân bị lây nhiễm virus cúm A/H1N1. Tuy xác nhận ca kháng thuốc trên nhưng các chuyên gia Đan Mạch tuyên bố vẫn tiếp tục giữ nguyên phác đồ điều trị bệnh cúm A/H1N1 bằng Tamiflu với các bệnh nhân mắc bệnh này. Hiện tại, bệnh nhân trên được điều trị bằng thuốc kháng virus Zanamivir (Relenza) do Hãng dược phẩm GlaxoSmithKline của Anh sản xuất.
Trong khi đó, Hãng dược phẩm Roche - nơi sản xuất Tamiflu nhận định ca bệnh kháng thuốc ở Đan Mạch trên chỉ là trường hợp "riêng lẻ". Theo David Reddy, người phát ngôn của Roche, có 0,5% ca kháng thuốc Tamiflu trong các cuộc thử nghiệm lâm sàng trước đây, nên ca kháng thuốc trên không có nghĩa là virus gây bệnh cúm A/H1N1 hiện tại đã kháng thuốc Tamiflu. Nhưng theo các chuyên viên y tế, dù sớm hay muộn virus cúm A/H1N1 cũng sẽ kháng các loại thuốc điều trị hiện tại. Vì vậy, việc sản xuất một loại văcxin có khả năng chống virus cúm A/H1N1 hiệu quả đang là điều tiên quyết để chống lại căn bệnh này trong cộng đồng. Trong một diễn biến liên quan, ngày 29-6, Bộ trưởng Y tế Argentina Graciela Ocana đã đệ đơn từ chức trong bối cảnh dịch cúm A/H1N1 đang lan rộng ở nước này, với 1.587 trường hợp mắc bệnh, trong đó có 26 ca tử vong. Những tuần gần đây, đã có nhiều đồn đoán về việc bà Ocana sẽ từ chức do khác biệt quan điểm với chính phủ trong việc xử lý dịch cúm A/H1N1 và trước đó là dịch sốt xuất huyết. Sau khi bà Graciela Ocana từ chức, Tổng thống Cristina Fernandez đã bổ nhiệm ông Juan Manzur, cựu bộ trưởng y tế, lên thay.
Đứng trước tình hình tình trạng virus cúm A/H1N1 kháng thuốc đang lan rộng. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đang tìm hiểu các báo cáo từ Anh và Mỹ về việc cúm A/H1N1 có thể đã đề kháng với Tamiflu ở những người có hệ thống miễn dịch bị suy yếu trầm trọng, phát ngôn viên WHO hôm 24/11 cho hay. Cơ quan bảo vệ sức khỏe Anh (HPA) thông báo 5 trường hợp được xác nhận nhiễm cúm A/H1N1 tại Wales đã kháng thuốc oseltamivir (Tamiflu) của hãng Roche và Gilead Sciences Inc. Các bệnh nhân trong tình trạng nguy kịch, có hệ thống miễn dịch bị suy yếu có thể giúp virus có cơ hội tốt hơn bình thường để kháng lại thuốc, HPA cho biết. Theo cơ quan này, loại virus kháng thuốc này có thể lây từ người này sang người kia. "Chúng tôi đã đọc các báo cáo và cần tìm hiểu về việc này", phát ngôn viên WHO Thomas Abraham cho biết tại Geneva.
Trung tâm kiểm soát và ngăn ngừa dịch bệnh Mỹ tuần trước cũng thông báo 4 trường hợp nhiễm cúm A/H1N1 kháng thuốc Tamiflu tại bệnh viện trường đại học Duke ở Bắc Carolina. Tất cả các bệnh nhân này đều ốm nặng, hệ thống miễn dịch bị suy yếu và nhiều vấn đề sức khỏe phức tạp khác. Phát ngôn viên WHO nói, cả 2 báo cáo liên quan tới tình trạng kháng thuốc Tamiflu ở những người có hệ thống miễn dịch suy yếu. "Chúng tôi sẽ xem liệu có cần áp dụng những biện pháp bổ sung để bảo vệ những nhóm bệnh nhân dễ gặp nguy hiểm hay không. Điều này có nghĩa là các đối tượng này có nguy cơ cao hơn những người khác". Những người có hệ thống miễn dịch suy yếu, ví dụ nhóm đang trải qua hóa học trị liệu hoặc nhiễm HIV sẽ có nhiều khả năng ngã bệnh do lây nhiễm. WHO trước đó cũng thông báo có những trường hợp virus kháng thuốc nhưng khẳng định là rất hiếm. WHO cũng cho biết, đang điều tra xem liệu một biến thể của cúm A/H1N1 được tìm thấy ở Na Uy hồi tuần trước có phải đã gây ra những triệu chứng trầm trọng nhất ở người bệnh hay không. Viện Y tế Công cộng Na Uy thứ sáu tuần trước cho biết, biến thể có thể xâm nhập sâu hơn vào hệ thống hô hấp của con người, gây bệnh nghiêm trọng hơn.
Về thuốc điều trị cúm A/H1N1 do Việt Nam sản xuất: gần đây có nhiều thông tin về việc tại Việt Nam có một dự án nghiên cứu sản phẩm có chứa hoạt chất Arbidol dùng để điều trị cúm A/H1N1 mang tên Fludon H1 đã thành công. TS Nguyễn Hải Nam, trưởng khoa hoá dược, Đại học dược Hà Nội, phụ trách dự án cho biết đôi nét về vấn đề này:
§Sau một thời gian tìm kiếm, phân tích và so sánh, nhóm nghiên cứu đã quyết định lựa chọn tập trung nghiên cứu sản phẩm có chứa hoạt chất Arbidol. Đây là một hoạt chất có khả năng ức chế sự hợp nhất giữa màng lipid virus với màng tế bào, ngăn ngừa sự xâm nhập của virus vào tế bào. Hoạt chất này đã được chứng minh trên lâm sàng có tác dụng trong dự phòng và điều trị SARS, viêm gan B và C, Herpes, virus sốt xuất huyết, RSV, đặc biệt là các chủng virus cúm bao gồm cả cúm A/H1N1 và H5N1;
§Được phát minh bởi nhà khoa học Nga Robert Nikolaevich Glushkov từ năm 1973, Arbidol sau đó đã được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu và đã được cấp số đăng ký lưu hành dược phẩm ở nhiều quốc gia. Năm 2009, khi dịch cúm A/H1N1 bùng phát ở Nga, Bộ Y tế và Phát triển xã hội Nga đã lựa chọn Arbidol cho phác đồ chính thức phòng và điều trị cúm A/H1N1 trên toàn quốc;
§Hiện nay ở Việt Nam sử dụng chủ yếu dựa vào Oseltamivir (Tamiflu) trong điều trị cúm A/H1N1. Theo số liệu của WHO công bố tại website: http://www.who.int/csr/disease/influenza/H1N1ivrusresistance_table_15Jan09.pdf, từ 1.4 - 30.9.2008 virus H1N1 kháng Oseltamivir (Tamiflu) đã có ở 44 quốc gia và vùng lãnh thổ. Số liệu cùng kỳ của WHO cũng cho thấy ở Việt Nam trong 31 mẫu H1N1 được kiểm tra, có tới 21 mẫu, chiếm tới 68% kháng Oseltamivir (Tamiflu). Ngoài ra, Zanamivir được khuyến cáo sử dụng cũng cùng dòng ức chế Neuraminidase với Oseltamivir;
§Hoạt chất Arbidol của Fludon H1 thuộc dòng ức chế Hemaglutilin có tỉ lệ virus kháng thuốc thấp hơn dòng trên. Nếu Fludon H1 được cấp phép lưu hành sẽ giúp cho ngành y tế có thêm lựa chọn điều trị cho các trường hợp virus kháng Tamiflu. Quan trọng hơn nữa là sẽ tăng tính chủ động trong cung ứng thuốc điều trị cúm A/H1N1 vì nguồn cung Fludon H1 dồi dào sẽ giúp Việt Nam chủ động hơn trong việc dự trữ thuốc phòng và điều trị cúm A/H1N1;
§Các nghiên cứu cho thấy sản phẩm Arbodon là rất ít tác dụng phụ, độc tính thấp, ngoài ra chi phí điều trị cũng thấp hơn vì 1 đợt điều trị cúm A/H1N1 (theo phác đồ điều trị của Bộ Y tế Nga) dự kiến khoảng 140.000 đồng/đợt điều trị cho người lớn, so với điều trị chuẩn bằng Tamiflu hiện là 630.000 đồng.
§Chế phẩm là thuốc kháng virus, có hoạt tính điều chỉnh miễn dịch và kháng cúm, đặc biệt là kháng cúm nhóm A và B và hội chứng suy hô hấp cấp (SARS). Thuốc ngăn chặn virus tiếp xúc và xâm nhập vào tế bào người bằng cách ngăn cản sự kết hợp màng lipid của virus vào màng của tế bào;
§Thuốc có tác dụng như một interferon, kích thích tính miễn dịch thể dịch và liên gian bào, trợ giúp hoạt động thực bào của các đại thực bào, giúp cơ thể tăng cường khả năng chống lại các lây nhiễm. Thuốc làm giảm tần số biến chứng có liên quan đến các bệnh lây nhiễm virus và giảm bớt các hậu quả của bệnh nhiễm khuẩn mạn tính;
§Với các bệnh lây nhiễm virus, tính hiệu quả điều trị được thấy ở mức độc tính thấp, giảm bớt các triệu chứng lâm sàng, và rút ngắn thời gian điều trị. Arbidol được xếp vào nhóm thuốc ít độc nhất (LD50 > 4g/kg). Thuốc không cho thấy các phản ứng phụ trên người khi uống hàng ngày với liều đã khuyến cáo;
§Arbidol được hấp thu nhanh và phân bố rộng khắp cơ thể. Nồng độ đỉnh trong máu đạt sau 1,2 giờ khi uống liều 50mg; 1,5 giờ khi uống liều 100mg. Arbidol được chuyển hóa tại gan. Nửa đời của thuốc trong cơ thể khoảng 17 - 21 giờ. Có khoảng 40% liều được bài thải ở dạng không đổi, phần lớn qua mật (38,9%) và một lượng không đáng kể được bài thải thông qua thận (0,12%). Trong vòng 24 giờ đầu dùng thuốc, có khoảng 90%.