Đại dịch cúm lợn từng giết chết hàng chục triệu người năm 1917 - 1918. Những năm 1917 - 1918, đã xảy ra đại dịch cúm ở người, với chủng virus được xác định là do H1N1 gây ra và được truyền từ lợn sang. Đại dịch lan tràn khắp Châu Âu, Châu Mỹ khiến hàng chục triệu người tử vong.
Theo cảnh báo của Tổ chức Y tế thế giới thì virus cúm H1N1 đang gây dịch tại Mexico và Mỹ được truyền từ lợn sang, sau đó có khả năng lan nhanh từ người sang người gần như chính là chủng được xác định từ những năm 1917 - 1918. Đặc điểm của virus này là có khả năng lây lan rất nhanh, hơn cả SARS, song độc lực có biến đổi hay không thì các nhà khoa học trên thế giới đang nghiên cứu, sẽ sớm cho kết quả.
Theo thông báo của Tổ chức y tế thế giới, một dòng virus cúm hoàn toàn mới đã cướp đi sinh mạng của nhiều người và có nguy cơ bùng phát thành một trận đại dịch cúm.
Theo Tuổi trẻ online, ngày 27 tháng 4 năm 2009 cho biết rằng, Bộ Y tế Mexico xác định chắc chắn dòng virus lạ này đã cướp đi sinh mạng của ít nhất 20 người và có thể đã giết chết 48 người khác. Theo Bộ trưởng Y tế Jose Angel Cordova, tổng cộng đã có tới 1.004 người mắc bệnh, phần lớn tập trung trong và quanh Mexico City. Chính phủ các nước trên thế giới đang khẩn trương thực hiện nhiều biện pháp để ngăn ngừa cúm lợn lây lan thành đại dịch toàn cầu.  |
Nguy cơ đại dịch cúm
H1N1 từ lợn sang người |
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), mẫu xét nghiệm từ 12 bệnh nhân Mexico cho thấy đây là một loại virus cúm lợn hoàn toàn mới, có tên H1N1. Điều đáng nói là dòng virus này có nguồn gen tổng hợp từ người, lợn và chim.. CDC Hoa Kỳ cho biết đang theo dõi chặt chẽ tình hình. WHO và CDC sẽ cử các chuyên gia đến Mexico để điều tra loại virus này. Chính quyền Canada cũng đang nghiên cứu các mẫu virus gửi từ Mexico sang.
Cho đến giờ cả WHO và CDC đều cho rằng chưa đến lúc tuyên bố đại dịch và đưa ra cảnh báo đối với khách du lịch tới Mexico, cũng như tới Texas và California. Tuy nhiênWHO sẽ thành lập một ủy ban khẩn cấp trong vòng vài ngày đến để bàn khả năng đưa ra báo động đại dịch và chuẩn bị sẵn “các biện pháp ngăn chặn nhanh chóng”. Theo Tổng thống Felipe Calderon, các nhà khoa học Mexico mới chỉ phát hiện ra bản chất loại virus này từ đêm 23-4 với sự hỗ trợ của các phòng thí nghiệm quốc tế. “Chúng tôi đang làm tất cả những gì cần thiết” - ông Calderon khẳng định.
Nguy cơ đại dịch toàn cầu
WHO cho biết phần lớn bệnh nhân tại Mexico đều có độ tuổi từ 25-45. Đây là một dấu hiệu đáng lo ngại bởi các loại cúm thông thường, xuất hiện theo mùa chỉ có thể gây tử vong người già hoặc trẻ nhỏ. Trong khi đó, khả năng tấn công những người trẻ, khỏe mạnh là dấu hiệu đặc trưng của các đại dịch. Hơn nữa, phần lớn bệnh nhân virus H1N1 không hề có sự tiếp xúc trực tiếp với nhau, khiến việc xác định cơ chế lây lan càng trở nên khó khăn hơn.
Hiện nhiều quốc gia khu vực Mỹ Latin bắt đầu theo dõi hành khách tới trên các chuyến bay từ Mexico. Giám đốc WHO Margaret Chan khẳng định virus H1N1 có “nguy cơ đại dịch” và kêu gọi các nước tăng cường giám sát y tế.
Hiện tại, thế giới chưa có một loại văcxin đặc trị cúm lợn. Các chuyên gia WHO và CDC cho biết các loại thuốc chống cúm cũ không thể ngăn chặn virus H1N1, song hai loại thuốc mới là Tamiflu và Relenza tỏ ra khá hiệu quả. Hãng dược phẩm Roche, nhà sản xuất thuốc Tamiflu, cho biết sẵn sàng cung cấp khối lượng lớn Tamiflu lập tức khi cần thiết. Chính quyền Mexico cũng có đủ Tamiflu để chữa trị cho 1 triệu người. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả cao nhất, người nhiễm bệnh phải uống hai loại thuốc này càng sớm càng tốt, khi các triệu chứng cúm mới xuất hiện.
Cập nhật thông tin đến ngày 28/4 cho thấy Mỹ ban bố tình trạng khẩn cấp về ytế, Châu Âu kêu gọi họp khẩn cấp, Việt Nam thì đang triển khai các biện pháp phòng chống dịch cúm lợn,
 |
Nguy cơ đại dịch cúm H1N1 |
Thông tin mới nhất cho thấy, chính phủ các nước trên thế giới đang khẩn trương thực hiện nhiều biện pháp để ngăn ngừa cúm lợn lây lan thành đại dịch toàn cầu.
Ngày 27-2, Tây Ban Nha xác nhận trường hợp cúm lợn đầu tiên. Tại Canada, Brazil và New Zealand, nhà chức trách ghi nhận nhiều trường hợp nghi nhiễm cúm lợn. Tại Mỹ, chính quyền ban bố tình trạng khẩn cấp về y tế. Theo Bộ trưởng Y tế Tây Ban Nha Trinidad Jimenez, bệnh nhân là một thanh niên vừa trở về từ Mexico. Đây là trường hợp cúm lợn đầu tiên tại châu Âu và là trường hợp đầu tiên bên ngoài Bắc Mỹ.
Đến cuối ngày26-4, Bộ Y tế Mexico thông báo số người tử vong nghi do nhiễm cúm lợn tại nước này đã lên đến con số 103, và số trường hợp mắc bệnh đã lên hơn 1.600 người. Ngân hàng thế giới (WB) nói sẽ cho Mexico vay 25 triệu USD để hỗ trợ lập tức và 180 triệu USD khác hỗ trợ trong dài hạn nhằm giúp nước này đối phó dịch bệnh.
Tại Mỹ, tính đến nay đã có 20 trường hợp nhiễm cúm lợn được ghi nhận. Với việc ban bố tình trạng khẩn cấp, chính quyền Mỹ có thể chuyển khoảng 12 triệu liều thuốc chống cúm từ kho dự trữ liên bang xuống các bang trong trường hợp cần thiết.
Trước đó, thư ký báo chí Nhà Trắng Robert Gibbs nói cúm lợn rất đáng lo ngại, tuy nhiên người dân không nên hoảng sợ và cho biết Tổng thống Barack Obama được cập nhật tình hình “mỗi giờ”.
Tại thành phố New York, một trường học nơi có 8 học sinh được xác nhận nhiễm cúm lợn đã được ra lệnh đóng cửa hai ngày 27 và 28-4, trong khi 14 trường học khác ở Texas, trong đó có một trường trung học có 2 trường hợp được xác nhận nhiễm bệnh, cũng sẽ đóng cửa ít nhất đến tuần tới.
Tại Canada, các cơ quan y tế đã xác nhận có 6 trường hợp, trong đó có một số sinh viên, mắc bệnh tại Mexico. New Zealand cũng cho biết 10 sinh viên tham gia chuyến học tập tại Mexico có thể đã nhiễm cúm lợn. Ngày 27-4, các quan chức y tế nước này cho hay ba sinh viên trong nhóm sinh viên thứ hai vừa trở về từ Mexico cũng có thể đã nhiễm virus này.
Tại Brazil, một bệnh viện thông báo một bệnh nhân vừa trở về từ Mexico đã nhập viện với các triệu chứng của cúm lợn.
Trung Quốc, Nga, Đài Loan và Bolivia cũng bắt đầu tiến hành cách ly hành khách đến từ các vùng chịu ảnh hưởng của cúm lợn nếu họ có triệu chứng cúm. Ý, Ba Lan và Venezuela khuyến cáo công dân hoãn đến các khu vực bị ảnh hưởng ở Mỹ và Mexico.
Các quan chức dọc biên giới Mỹ-Mexico đã yêu cầu nhân viên y tế lấy mẫu thử đường hô hấp của các bệnh nhân có dấu hiệu của cúm. Những người đi đến khu vực bị ảnh hưởng của cúm lợn cũng được yêu cầu lấy mẫu thử.
Mỹ hiện chưa đưa ra khuyến cáo không đến Mexico đối với công dân nước mình, song yêu cầu thực hiện các biện pháp phòng ngừa như thường xuyên rửa tay khi ở Mexico và bắt đầu thẩm vấn những người về từ Mexico về các triệu chứng cúm.
Tại Việt Nam, đã kích hoạt hệ thống cảnh giác dịch cúm lợn. Ngày 25-4, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng và môi trường (Bộ Y tế) Nguyễn Huy Nga cho biết ngay ngày chủ nhật 26-4, VN sẽ kích hoạt hệ thống cảnh giác dịch cả nước, nhằm phát hiện sớm nhất những trường hợp nghi ngờ mắc cúm lợn.
Hệ thống báo động toàn cầu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã hoạt động trở lại và sẵn sàng hỗ trợ các quốc gia có đề nghị. Việt Nam đang đề nghị WHO tiếp tục cung cấp thông tin số người mắc, cách phòng chống dịch bệnh... WHO cũng đang dự thảo khuyến cáo về đi lại, phương pháp xét nghiệm, truyền thông giáo dục sức khỏe. TS. Nguyễn Huy Nga dẫn thông báo khẩn cấp của WHO gửi các quốc gia thành viên về dịch cúm lợn tại Mỹ và Mexico. Biểu hiện của bệnh là viêm phổi, sốt cao, đau đầu, chảy nước mũi... Theo TS. Nguyễn Huy Nga, tại Việt Nam chưa từng có dịch bệnh tương tự xuất hiện, nhưng bắt đầu phải cảnh giác đặc biệt vì nhiều lý do: mầm bệnh cúm gia cầm H5N1 còn tồn tại ở nhiều nơi và rải rác gây các ca tử vong; tỉ lệ gia đình có chăn nuôi lợn lớn và vệ sinh môi trường chưa đảm bảo. Chưa kể trong quá trình giao lưu, đi lại, bệnh dịch có thể lây lan do một số bang của Mỹ có nhiều người gốc Việt sinh sống cũng đã xuất hiện người bệnh.
Cục YTDP&MT cũng đã họp với đại diện của WHO và Viện Vệ sinh dịch tễ T.Ư bàn các biện pháp ngăn chặn, không để dịch lây lan vào Việt Nam. Phòng cúm H1N1 khẩn cấp như bất cứ đại dịch nguy hiểm nào, Cục YTDT & MT đã có công điện khẩn đề nghị các sở y tế, trung tâm y tế dự phòng, Trung tâm kiểm dịch y tế quốc tế, các cơ sở điều trị trên cả nước tăng cường giám sát, phát hiện sớm các trường hợp xâm nhập, sẵn sàng các đội cơ động chống dịch, cấp cứu, trực 24/24 giờ, đặc biệt trong dịp lễ 30.4 - 1.5 để đáp ứng kịp thời khi có tình huống. Tăng cường các hoạt động kiểm dịch y tế biên giới, đặc biệt theo dõi những người bị sốt đến từ các nước đang có dịch.
Sáng 27.4, các bệnh viện đã được thông báo theo dõi chặt chẽ các bệnh nhân có triệu chứng cúm như ho, sốt, đau đầu, viêm mũi, phổi..., đặc biệt lưu ý trường hợp có tiền sử đi tới vùng có dịch như Mỹ, Mexico... cách đây 2 tuần. Viện Vệ sinh dịch tễ T.Ư và Viện Pasteur TPHCM có thể test nhanh chẩn đoán cúm A/H1N1. Nhưng do chủng H1N1 đang gây dịch trên thế giới là hoàn toàn mới, nên nếu có mẫu bệnh phẩm nghi ngờ, phải chuyển ra nước ngoài xét nghiệm để khẳng định thêm.
Các giai đoạn cảnh báo trong kế hoạch đối phó với đại dịch cúm toàn cầu của TCYTTG
WHO đề xuất 6 giai đoạn để lập kế hoạch chuẩn bị và đối phó với đại dịch cúm.
Phases 1–3 liên quan đến sự chuẩn bị, bao gồm phát triển khả năng và các hoạt động lập kế hoạch đối phó với đại dịch cúm, trong khiPhases 4–6 với những dấu hiệu rõ ràng cần có những đáp ứng chống dịch và những nổ lực để giảm thiệt hại. Các giai đoạn sau giai đoạn đầu tiên là những sự phối hợp để thức đẩy các hoạt động phục hồi sau đại dịch.
Cảnh báo của WHO hiện nay là Phase 4.
Trong tự nhiên, virus cúm lưu hành liên tục trong động vật, đặc biệt ở chim. Trên lý thuyết, ngay cả dù cho khi đại dịch xảy ra, thì trong Phase 1 cũng không có virus lưu hành trong động vật được báo cáo gây nhiễm cho người.
Trong Phase 2 virus cúm lưu hành trong động vật nuôi hoặc hoang dã được xác nhận gây nhiễm cho người và nguy cơ tiềm tàng đại dịch có thể xảy ra.
Trong Phase 3, virus cúm động vât hoặc virus tổ hợp người-động vật (human-animal influenza reassortant virus) đã gây ra những ca tản phát hoặc các ổ bệnh nhỏ ở người nhưng chưa dẫn đến quá trình lan truyền giữa người và người đủ để duy trì dịch ở mức cộng đồng người.Lan truyền người-người bị giới hạn và chỉ có thể xảy ra trong một vài tình huống, ví dụ khi có sự tiếp xúc gần gũi giữa một người nhiễm bệnh và một người không được bảo vệ. Tuy nhiên, lan truyền hạn chế dưới những tình huống giới hạn như vậy không cho thấy virus có thể có khả năng lan truyền trong cộng đồng người để gây đại dịch.
Phase 4 với đặc trưng là sự lan truyền người-người của một virus cúm động vật hoặc virus tổ hợp người-động vật có thể gây ra dịch ở mức cộng đồng “community-level outbreaks.”Khả năng gây ra sự bùng phát dịch duy trì trong cộng đồng có nguy cơ chuyển hướng thành đại dịch. Bất kỳ nước nào có tình trạng này nên thông báo và cần sự tham vấn của WHO để lượng giá và quyết định triển khai các đáp ứng nhanh với đại dịch. Phase 4 cho thấy nguy cơ xảy ra đại dịch nhưng không có nghĩa là đại dịch đã xảy ra.
Phase 5 với đặc trưng có sự lan truyền người-người xuyên qua ít nhất 2 quốc gia (Vùng WHO quản lý-WHO region), trong khi phần lớn các quốc gia khác không bị ảnh hưởng ở giai đoạn này. Công bố Phase 5 là dấu hiệu mạnh mẽ cho thấy đại dịch sắp xảy ra .
Phase 6, phase đại dịch, được đặc trưng bởi dịch ở mức cộng đồngtrong ít nhất trong một quốc gia khác trong vùng khác của WHO cùng với tiêu chuẩn Phase 5..
Trong thời gian sau đỉnh dịch(post-peak period), khi đại dịch xảy ra trong hầu hết các nước (có giám sát đầy đủ) thì dịch sẽ giảm xuống. Tuy nhiên cần cảnh giác rằng nếu có nguy cơ bổ sung, các quốc gia cần chuẩn bị đối phó với làn sóng dịch thứ 2 (second wave.
Trong giai đoạn sau dịch (post-pandemic period), bệnh cúm có xu hướng diễn biến theo mùa. như cúm A. Ở giá đoạn này, điều quan trong nhất là duy trì các hoạt động giám sát và cập nhật các kế hoạch chuẩn bị và đối phó với bệnh tùy theo tình hình. Một giai đoạn tăng cường để củng cố và đánh giá cũng rất cần thiết để lượng giá các nguy cơ của bệnh trong thời gian tiếp theo .
Tài liệu tham khảo:
1. Current WHO phase of pandemic alert .
http://www.who.int/csr/disease/avian_influenza/avian_influenza/phase/en/
2. Statement by WHO Director-General, Dr Margaret Chan,27 April 2009
http://www.who.int/mediacentre/news/statements/2009/h1n1_20090427/en/
3.Influenza-like illness in the United States and Mexico
http://www.who.int/csr/don/2009_04_24/en/index.html
4.Swine flu illness in the United States and Mexico - update 2
http://www.who.int/csr/don/2009_04_26/en/index.html
6. Tuổi trẻ online, ngày 27-28 tháng 4 năm 2009