Trước tình hình dịch cúm A (H1N1) ngày càng lan rộng và phát triển thành đại dịch toàn cầu, Bộ trưởng Bộ Y tế đã có Quyết định số 1846/QĐ-BYT ngày 27/5/2009 ban hành Quyết định hướng dẫn giám sát và phòng chống dịch cúm A (H1N1).
Đặc điểm chung của bệnh
Bệnh cúm A (H1N1) là bệnh truyền nhiễm đặc biệt nguy hiểm thuộc nhóm A do một vi rút cúm A (H1N1) mới chưa từng được ghi nhận trước đây, vi rút cúm mới này có các vật liệu di truyền do sự tái tổ hợp của vi rút cúm lợn, vi rút cúm gia cầm (không phải H5) và vi rút cúm ở người.
Triệu chứng của người mắc bệnh do vi rút cúm mới giống với hội chứng cúm mùa diễn biến cấp tính từ nhẹ đến nặng như sốt, ho, đau họng, chảy nước mắt, nước mũi, đau người, đau đầu, rét run, mệt mỏi; một số trường hợp có tiêu chảy, nôn đến viêm phổi nặng và tử vong. Thời kỳ ủ bệnh từ 1 đến 7 ngày, thời kỳ lây truyền của bệnh từ 1 ngày trước cho tới 7 ngày sau khi khởi phát.
Bệnh có khả năng lây nhiễm rất cao, lây truyền nhanh và có thể gây đại dịch; bệnh lây truyền từ người sang người qua đường hô hấp, qua các giọt nhỏ nước bọt hay dịch tiết mũi họng qua ho, hắt hơi của người bệnh; ngoài ra có thể lây qua tiếp xúc với một số đồ vật có chứa vi rút và từ đó qua tay đưa lên mắt, mũi, miệng. Tỷ lệ lây lan càng mạnh khi tiếp xúc trực tiếp và gần, đặc biệt ở nơi tập trung đông người như trường học, nhà trẻ. Trong điều kiện thời tiết lạnh và ẩm, tế bào đường hô hấp của người dễ bị tổn thương làm tăng tính cảm nhiễm với bệnh, văc xin cúm mùa hiện nay không chưa thành phần của vi rút cúm mới này. Hiện nay chưa có bằng chứng liệu vac xin cúm mùa có tác dụng bảo vệ chéo chống lại vi rút cúm A (H1N1) này hay không, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đang nghiên cứu để bổ sung thành phần của vac xin cúm để có thể dự phòng được vi rút cúm mới này. Vi rút mới này đã kháng với thuốc kháng vi rút Rimantadine và Amantadine nhưng còn nhậy cảm với Oseltamivir và Zanamivir, nếu được điều trị sớm có thể giảm biến chứng và tử vong.
 |
Virut cúm A (H1N1) |
Vi rút cúm có sức đề kháng yếu, dễ bị bất hoạt bởi bức xạ mặt trời, tia cực tím, dễ bị tiêu diệt ở nhiệt độ 700C và các chất tẩy rửa thông thường; tuy nhiên, vi rút cúm có thể tồn tại hàng giời ở ngoại cảnh, đặc biệt khi thời tiết lạnh.
Hướng dẫn giám sát bệnh cúm A (H1N1)
Giám sát ca bệnh
Đối tượng giám sát:
Các ca bệnh nghi ngờ nhiễm cúm A (H1N1) và người tiếp xúc, các trường hợp hô hấp cấp tính nặng nghi do vi rút,các ca hội chứng cúm tại các điểm giám sát của chương trình giám sát trọng điểm cúm quốc gia.
Định nghĩa và phân loại ca bệnh trong giám sát:
Ca bệnh nghi ngờ: là ca bệnh có biểu hiện sốt (> 380C) và một trong các triệu chứng về hô hấp như viêm long đường hô hấp, đau họng, ho và có yếu tố dịch tễ liên quan, khởi bệnh trong vòng 7 ngày có tiếp xúc gần với ca bệnh xác định hoặc đã đến hoặc sống tại vùng có một hay nhiều trường hợp bệnh đã được xác định nhiễm vi rút cúm A (H1N1).
Ca bệnh có thể: là ca bệnh có hội chứng cúm, có xét nghiệm dương tính với cúm A nhưng không xác định được phân típ bằng các xét nghiệm phát hiện nhiễm các vi rút cúm thường.
Ca bệnh xác định: là ca bệnh dương tính với cúm A (H1N1) bằng một trong các xét nghiệm Real-time RT-PCR, nuôi cấy vi rút.
Chùm ca bệnh: được định nghĩa là khi có ít nhất 2 trường hợp nghi ngờ hoặc xác định là cúm A (H1N1) mới trong vòng 14 ngày và ở trong cùng một địa điểm (thôn, xóm, tổ dân phố, đơn vị...) hoặc có liên quan dịch tễ học.
Thu thập, vận chuyển và bảo quản bệnh phẩm:
Theo quy định của Bộ trưởng Bộ Y tế về hướng dẫn thu thập, vận chuyển và bảo quản bệnh phẩm cúm A (H1N1).
 |
Diễn tập đưa bệnh nhân mắc cúm A/H1N1 đến bệnh viện, tổ chức tại
quận Thanh Xuân, TP Hà Nội ngày 13-6. |
Thông tin, báo cáo:
Thực hiện việc giám sát, thông tin, báo cáo theo quy định của Luật phòng chống bệnh truyền nhiễm số 03/2007?QH12 ban hành ngày 26/11/2007; Quy chế thông tin, báo cáo bệnh truyền nhiễm gây dịch kèm theo quyết định số 4880/2002/QĐ-BYT ngày 06/12/2002 của Bộ trưởng Bộ Y tế và các văn bản khác về thông tin, báo cáo dịch; báo cáo ca bệnh theo mẫu 1 và báo cáo tổng hợp theo mẫu 2, mẫu 3.
Các biện pháp phòng chống dịch
Phòng bệnh cúm A (H1N1)
Giáo dục sức khỏe về vệ sinh cá nhân và phòng lây truyền bệnh qua đường hô hấp:
Giữ vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, tránh đưa tay lên mắt, mũi, miệng; che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, tốt nhất bằng khăn vải hoặc khăn giấy để làm giảm phát tán các dịch tiết đường hô hấp sau đó hủy hoặc giặt sạch khăn ngay.
Tăng cường thông khí trong cơ sở y tế hoặc nhà ở bằng cách mở các cửa ra vào và cửa sổ, hạn chế sử dụng điều hòa; tăng cường sức khỏe bằng ăn uống, nghỉ ngơi, sinh hoạt hợp lý, luyện tập thể thao.
Súc miệng bằng nước sát khuẩn miệng, tránh tiếp xúc với người bị bệnh đường hô hấp cấp tính, khi cần thiết phải tiếp xúc với người bệnh phải đeo khẩu trang y tế và giữ khoảng cách trên 1 mét; nếu thấy có biểu hiện hội chứng cúm, thông báo ngay cho cơ sở y tế gần nhất để được tư vấn, cách ly và điều trị kịp thời.
Biện pháp dự phòng đặc hiệu:
Tiêm phòng vac xin (nếu có) là biện pháp quan trọng để phòng bệnh cúm và giảm ảnh hưởng của dịch cúm, đặc biệt cho những đối tượng có nguy cơ cao.
Kiểm dịch y tế biên giới:
Theo quy định của Bộ trưởng Bộ Y tế về quy trình giám sát, cách ly và xử lý y tế tại cửa khẩu đối với bệnh nhân cúm A (H1N1).
Các biện pháp xử lý ổ dịch: một nơi được gọi là ổ dịch khi ghi nhận ít nhất 1 ca có thể hoặc ca xác định.
Đối với ca bệnh (bao gồm ca nghi ngờ, ca có thể và ca xác định):
Cách ly tại nhà hoặc tại cơ sở điều trị tùy theo tình trạng bệnh, thời gian cách ly là 7 ngày sau khi khởi phát; áp dụng các biện pháp phòng bệnh đường hô hấp như đeo khẩu trang, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt là sau khi ho, hắt hơi; che miệng và mũi bằng khăn vải hoặc khăn giấy khi ho hoặc hắt hơi để làm giảm phát tán các dịch tiết đường hô hấp sau đó hủy hoặc giặt sạch khăn ngay.
 |
Thứ trưởng Bộ Y tế Trịnh Quân Huấn thăm
bệnh nhân cúm A (H1N1) tại Bệnh viện
Nhiệt đới TP. HCM. Ảnh: Tuân Nguyễn |
Tăng cường thông khí trong khu vực điều trị và nhà có bệnh nhân bằng cách mở cửa ra vào và cửa sổ, hạn chế sử dụng điều hòa; điều trị bệnh nhân và phòng lây nhiễm theo quyết định số 1440/QĐ-BYT ngày 29/4/2009 của bộ trưởng Bộ Y tế về chẩn đoán, điều trị và phòng lây nhiễm cúm A (H1N1) ở người; người bệnh tử vong phải được khâm liệm, mai táng theo quy định đối với bệnh truyền nhiễm.
Đối với môi trường:
Thường xuyên lau nền nhà, tay nắm cửa và bề mặt các đồ vật trong nhà bằng các chất tẩy rửa thông thường như xà phòng, nước Javel, cồn Ethanol 700.
Đối với cán bộ y tế sử dụng phương tiện phòng hộ đúng cách và khi cần thiết nư khẩu trang ngoại khoa, khẩu trang N95, kính bảo hộ, mặt nạ che mặt, áo choàng giấy dụng 1 lần, găngtay, mũ, bao giầy hoặc ủng; rửa tay thường xuyên trước và sau khi thăm khám người bệnh bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn như cồn Ethanol 700. Theo dõi thân nhiệt và các biểu hiện lâm sàng hàng ngày của nhân viên y tế trực tiếp chăm sóc, điều trị cho người bệnh, nhân viên làm việc tại khoa có người bệnh và nhân viên phòng xét nghiệm;những nhân viên y tế mang thai, mắc bệnh tim phổi mạn tính tránh tiếp xúc với người bệnh. Dự phòng bằng thuốc kháng vi rút cho nhân viên y tế và những người trực tiếp chăm sóc người bệnh nhiễm cúm A (H1N1) theo quy định.
Đối với người tiếp xúc như người nhà chăm sóc người bệnh hoặc tiếp xúc với người bệnh phải được hướng dẫn áp dụng các biện pháp phòng lây nhiễm như nhân viên y tế, theo dõi những người sống ở vùng có dịch hay đã từng đến vùng có dịch hay tiếp xúc với ca bệnh từ vùng có dịch trong vòng 7 ngày; áp dụng các biện pháp phòng bệnh đường hô hấp như đeo khẩu trang, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng. Khi có các triệu chứng đường hô hấp cấp tính thì nghỉ tại nhà, hạn chế tiếp xúc với người khác, thông báo cho cán bộ y tế để được tư vấn, điều trị kịp thời.
 |
Chăm sóc bệnh nhân cúm A (H1N1) (nguồn ảnh: tuoitre.com.vn) |
Đối với hộ gia đình có ca bệnh thì người bệnh phải cách ly tại nhà hoặc tại cơ sở điều trị tùy theo tình trạng bệnh trong vòng 7 ngày kể từ khi có biểu hiện bệnh, tránh tiếp xúc với các thành viên khác trong gia đình, trong trường hợp cần thiết phải tiếp xúc thì phải đeo khẩu trang và giữ khoảng cách ít nhất là 1 mét. Những người trong gia đình phải thực hiện phòng lây nhiễm bệnh đường hô hấp như đeo khẩu trang, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, che miệng và mũi bằng khăn vải hoặc khăn giấy khi ho hoặc hắt hơi để làm giảm phát tán các dịch tiết đường hô hấp sau đó hủy hoặc giặt sạch khăn ngay, hạn chế tiếp xúc với cộng đồng.
Đối với cộng đồng thực hiện tốt vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường, tăng cường sức khỏe, hạn chế tập trung đông người nơi công cộng khi có dịch xảy ra.