Ngày 2/4/2015. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết thực phẩm không an toàn là 'mối đe dọa ngày càng tăng trên toàn cầu” (Unsafe food is 'growing global threat', says WHO) đồng thời cảnh báo ăn thực phẩm bị ô nhiễm bị nhiễm vi khuẩn dẫn đến hơn nửa tỷ ca bệnh một năm.
WHO cho rằng "mối đe dọa toàn cầu" (global threat) này đóng góp vào khoảng 351.000 ca tử vong trong năm 2010.Thực phẩm không an toàn (unsafe foods) như thịt nấu chưa chín có thể gây ra khoảng 200 loại bệnh từ tiêu chảy đến ung thư nhưng theo các chuyên gia những thay đổi trong sản xuất thực phẩm có nghĩa là có nhiều cơ hội hơn cho các bữa ăn bị ô nhiễm bởi các hóa chất và các vi khuẩn gây hại. Tiến sĩ Margaret Chan, Tổng Giám đốc WHO cho biết một vấn đề thực phẩm ở địa phương có thể nhanh chóng biến thành một tình trạng khẩn cấp quốc tế.
Thực trạng an toàn thực phẩm trên thế giới và Việt Nam
Báo cáo gần đây nhất của WHO cho biết hơn 1/3 dân số các nước phát triển bị ảnh hưởng của các bệnh do thực phẩm gây ra mỗi năm. Đối với các nước đang phát triển, tình trạng lại càng trầm trọng hơn nhiều, hàng năm gây tử vong hơn 2,2 triệu người, trong đó hầu hết là trẻ em. Cuộc khủng hoảng gần đây (2006) ở Châu Âu là 1.500 trang trại sử dụng cỏ khô bị nhiễm Dioxin gây nên tình trạng tồn dư chất độc này trong sản phẩm thịt gia súc được lưu hành ở nhiều lục địa. Việc lan tỏa thịt và bột xương từ những con bò điên (BSE) trên khắp thế giới làm nổi lên nỗi lo ngại của nhiều quốc gia. Cũng theo báo cáo của WHO (2006) dịch cúm gia cầm H5N1 đã xuất hiện ở 44 nước ở Châu Âu, Châu Á, Châu Phi và Trung Đông gây tổn thất nghiêm trọng về kinh tế. Ở Pháp, 40 nước đã từ chối không nhập khẩu sản phẩm thịt gà từ Pháp gây thiệt hại 48 triệu USD/ tháng. Tại Đức, thiệt hại vì cúm gia cầm đã lên tới 140 triệu Euro. Tại Ý đã phải chi 100 triệu Euro cho phòng chống cúm gia cầm. Tại Mỹ phải chi 3,8 tỷ USD để chống bệnh này.
Các vụ ngộ độc thực phẩm có xu hướng ngày càng tăng, tại Hoa Kỳ mỗi năm vẫn có 76 triệu ca ngộ độc thực phẩm với 325.000 người phải vào viện và 5.000 người chết. Trung bình cứ 1.000 dân có 175 người bị ngộ độc thực phẩm mỗi năm và chi phí cho 1 ca ngộ độc thực phẩm mất 1.531 đôla Mỹ (US - FDA 2006). Tại Australia có Luật thực phẩm từ năm 1908 nhưng hiện nay mỗi năm vẫn có khoảng 4,2 triệu ca bị ngộ độc thực phẩm và các bệnh truyền qua thực phẩm, trung bình mỗi ngày có 11.500 ca mắc bệnh cấp tính do ăn uống gây ra và chi phí cho 1 ca ngộ độc thực phẩm mất 1.679 ASD. Ở Anh Quốc (UK) cứ 1.000 dân có 190 ca bị ngộ độc thực phẩm mỗi năm và chi phí cho 1 ca ngộ độc thực phẩm mất 789 bảng Anh. Tại Nhật Bản, vụ ngộ độc thực phẩm do sữa tươi giảm béo bị ô nhiễm tụ cầu trùng vàng tháng 7/2000 đã làm cho 14.000 người ở 6 tỉnh bị ngộ độc thực phẩm. Công ty sữa SNOW BRAND phải bồi thường cho 4.000 nạn nhân mỗi người mỗi ngày 20.000 yên và Tổng giám đốc phải cách chức. Bệnh bò điên (BSE) ở Châu Âu (năm 2001) nước Đức phải chi 1 triệu USD, Pháp chi 6 tỷ France, toàn EU chi 1 tỷ USD cho biện pháp phòng chống bệnh lở mồm long móng (2001), các nước EU chi cho 2 biện pháp “giết bỏ” và “cấm nhập” hết 500 triệu USD. Tại Trung Quốc, gần đây nhất, ngày 7/4/2006 đã xẩy ra vụ ngộ độc thực phẩm ở trường học Thiểm Tây với hơn 500 học sinh bị, ngày 19/9/2006 vụ ngộ độc thực phẩm ở Thượng Hải với 336 người bị do ăn phải thịt lợn bị tồn dư hormone Clenbutanol. Tại Nga, mỗi năm trung bình có 42.000 chết do ngộ độc rượu. Tại Hàn Quốc, tháng 6 năm 2006 có 3.000 học sinh ở 36 trường học bị ngộ độc thực phẩm. Xu hướng ngộ độc thực phẩm, bệnh truyền qua thực phẩm xẩy ra ở quy mô rộng nhiều quốc gia càng trở nên phổ biến, việc phòng ngừa và xử lý vấn đề này càng ngày càng khó khăn với mỗi quốc gia trở thành một thách thức lớn của toàn nhân loại. Hàng loạt các vấn đề liên quan đến an toàn thực phẩm xẩy ra liên tục trong thời gian gần đây đã cho thấy rõ vấn đề này, như là: vấn đề melamine (năm 2008).
Tại Việt Nam theo Bộ Y tế thực trạng an toàn vệ sinh trong sản xuất rau quả, trong nuôi trồng, khai thác, chế biến thủy sản, trong chăn nuôi, giết mổ gia súc, gia cầm cho thấy tình trạng mua bán, sử dụng các chất phụ gia, chất bảo quản, chất hỗ trợ chế biến thực phẩm không rõ nguồn gốc, ngoài danh mục cho phép sử dụng còn phổ biến ở các cơ sở sản xuất kinh doanh nhỏ lẻ, chế biến thủ công, nhiều loại phụ gia thực phẩm không bảo đảm chất lượng ATTP vẫn lưu thông trên thị trường; nhiều cơ sở sản xuất rượu, bia, nước giải khát, nước uống đóng chai quy mô nhỏ, thủ công chưa thực hiện đầy đủ các quy định về chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm, sản xuất rượu thủ công vẫn chiếm tỷ lệ khá lớn 250-300 triệu lít/năm và có tới trên 90% người uống rượu sử dụng loại rượu này. Thực phẩm chức năng xuất hiện trên thị trường ngày càng nhiều, chủ yếu là nhập khẩu nên quản lý loại thực phẩm này gặp nhiều khó khăn. Tình trạng ô nhiễm vi sinh vật và hóa chất trong thịt còn phổ biến tại nơi giết mổ cũng như nơi kinh doanh, đặc biệt là tư thương sử dụng các hóa chất bảo quản thực phẩm không rõ nguồn gốc, đặc biệt là với hoa quả, nội tạng động vật không qua kiểm tra vẫn đóng dấu vệ sinh thú y, bán vé kiểm dịch tại chợ... Tỷ lệ các cơ sở dịch vụ ăn uống, thức ăn đường phố được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện ATTP vẫn còn thấp dưới 20%.
Trong những năm qua, việc đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm đã có những bước tiến đáng kể như Quốc hội đã thông qua Luật an toàn thực phẩm (năm 2010); Chính phủ đã phê duyệt chiến Chiến lược quốc gia An toàn thực phẩm giai đoạn 2011-2020 và tầm nhìn 2030; Việt Nam cũng tham dự vào các bài tập mô phỏng của khu vực để thử nghiệm những ứng phó khẩn cấp của quốc gia và quy trình thông báo đối với các sự kiện an toàn thực phẩm trong nước (năm 2014) cùng nhiều văn bản quy định quản lý chất lượng ATTP đã được ban hành nhưng việc quản lý hàng chục ngàn loại thực phẩm trôi nổi trên thị trường là rất khó khăn. Theo Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), trong năm 2014 cả nước có 194 vụ ngộ độc thực phẩm được báo cáo với hơn 5.000 người bị ngộ độc, 80% trong số này phải nhập viện, 43 trường hợp bị tử vong…có giảm so với năm 2013 tuy nhiên những con số này mới chỉ là “phần nổi của tảng băng chìm”.
Thận trọng trong việc nấu nướng (Culinary caution)
Thực phẩm không an toàn có thể chứa nhiều loại hóa chất, ký sinh trùng, vi rus và vi khuẩn có hại như thịt chưa nấu chín, trái cây và rau quả bị nhiễm phân và các động vật có vỏ có chứa độc tố biển nhưng WHO cho biết việc điều tra các vụ dịch này đã trở nên ngày càng khó khăn bởi vì một đĩa thực phẩm đơn lẻ thường có thành phần từ nhiều quốc gia. Lần đầu tiên, WHO báo cáo về vấn đề này, Tổng giám đốc của WHO-Tiến sĩ Margaret Chan cảnh báo: "Một vấn đề thực phẩm ở địa phương có thể nhanh chóng biến thành một tình trạng khẩn cấp quốc tế, sản xuất thực phẩm đã được công nghiệp hóa và việc buôn bán và phân phối thực phẩm đã được toàn cầu hóa, những thay đổi này tạo ra nhiều cơ hội cho thực phẩm trở nên bị ô nhiễm với các hóa chất, ký sinh trùng, virus, vi khuẩn có hại".
Việc phân tích từ báo cáo của các nhà khoa học khắp nơi trên thế giới cho thấy hầu hết các trường hợp tử vong được gây ra bởi các mầm bệnh như Salmonella, E. coli và norovirus, đa số người thiệt mạng nằm ở châu Phi và Đông Nam Á; 40% số ca tử vong nằm ở những trẻ dưới 5 tuổi và là nhóm dễ bị tổn thương nhất
Mối rủi ro còn nguyên (Raw hazards)
Các chuyên gia cho rằng các bệnh do thực phẩm cũng mang đến những rủi ro kinh tế lớn, họ ước tính vụ dịch E. coli ở Đức vào năm 2011 gây tổn thất chi phí khoảng 1,3 tỷ đô la (876 triệu bảng Anh) thiệt hại cho nông dân và các ngành công nghiệp. WHO kêu gọi các nhà lãnh đạo chính phủ phải khẩn trương tăng cường các hệ thống an toàn thực phẩm. Vào ngày sức khỏe thế giới 07/4/2015, WHO phát động chiến dịch an toàn thực phẩm “từ nông trại đến đĩa cơm” nhằm mục đích nhắc nhở công chúng và các chính phủ xem xét, nơi xuất xứ của các thành phần riêng lẻ trong các bữa ăn và đặt câu hỏi liệu chúng được xử lý đúng cách và an toàn ở mọi giai đoạn.
Làm thế nào để có thực phẩm an toàn (How to be food-safe:)
Nhân Ngày sức khỏe thế giới 7/4 với chủ đề “từ nông trại đến đĩa cơm” (From farm to plate), WHO hoan nghênh Chính phủ Việt Nam đã cam kết cải thiện tình trạng an toàn thực phẩm; đồng thời hối thúc gười tiêu dùng và các nhà sản xuất phải tuân thủ an toàn thực phẩm để bảo vệ sinh mạng và nâng cao sức khỏe của người dân. Theo WHO đảm bảo an toàn thực phẩm là trách nhiệm của tất cả người tiêu dùng và nhà sản xuất trong chuỗi liên tục của thực phẩm từ nông trại đến đĩa cơm. Các nhà sản xuất, các nhà chế biến và người kinh doanh thực phẩm ở Việt Nam cần phải chịu trách nhiệm đối với sự an toàn của thực phẩm mà họ sản xuất và kinh doanh trong khi người tiêu dùng cần phải thực hiện các biện pháp dự phòng và tuân thủ các thực hành tốt về an toàn thực phẩm. Thực phẩm không an toàn có chứa các vi khuẩn, vi rút, ký sinh trùng hoặc hóa chất có hại, là nguyên nhân của hơn 200 bệnh-từ tiêu chảy đến các bệnh mãn tính như ung thư. Thực phẩm không an toàn tạo ra một vòng luẩn quẩn của bệnh tật và suy dinh dưỡng, đặc biệt là ảnh hưởng đến trẻ em và người già. Những căn bệnh do thực phẩm không an toàn gây ra đã cản trở sự phát triển kinh tế-xã hội, đặt gánh nặng lên hệ thống chăm sóc sức khỏe, và gây tổn hại cho nền kinh tế, lĩnh vực du lịch và thương mại quốc gia.
Hưởng ứng chủ đề này nhân Ngày sức khỏe thế giới, WHO đã đưa ra 5 thông điệp giúp thực phẩm an toàn hơn đó làrửa tay, bề mặt và thiết bị trước khi chế biến thức ăn (Wash hands, surfaces and equipment before preparing food). Để thực phẩm sống và chín riêng biệt - sử dụng đồ dùng riêng cho việc xử lý thực phẩm tươi sống (Separate raw and cooked food - use separate utensils for handling raw foods). Nhiệt độ an toàn - không giữ thực phẩm nấu chín ở nhiệt độ phòng trong hơn hai giờ. Giữ thực phẩm nóng (trên 60C) trước khi phục vụ (Safe temperatures - do not keep cooked food at room temperature for more than two hours. Keep food piping hot (above 60C) before serving). Sử dụng nước sạch để rửa trái cây và rau (Use safe water to wash raw fruit and vegetables).