Trong năm 2014, dịch bệnh Ebola giết chết trên 10.000 người, chủ yếu ở 3 nước Tây Phi-một con số quá nhỏ so với trên 600.000 người thiệt mạng do sốt rét mỗi năm trên thế giới. Tuy nhiên, điều làm cộng đồng quốc tế “khiếp đảm” với đại dịch này chính là sự phát tác đáng sợ cùng tốc độ tử vong và lây lan đến chóng mặt của nó.
Thông tin cập nhật và báo cáo của WHO về dịch bệnh Ebola
Cập nhật số ca mắc và tử vong do Ebola
Theo thông tin cập nhật của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đến ngày 15/4/2015 đã ghi nhận 25.892 ca mắc, trong đó 10.753 trường hợp tử vong do Ebola chủ yếu ở 3 nước Tây Phi. Guinea (3.515 ca mắc, 2.333 tử vong), Liberia (9.862 ca mắc, 4.408 tử vong), Sierra Leone (12.138 ca mắc, 3.831 tử vong). Mặc dù tốc độ đại dịch đã được ngăn chặn, tuy nhiên số ca mắc mới vẫn xuất hiện rải rác ở 3 quốc gia này. Chính vì vậy, các nước khu vực Tây Phi tiếp tục phối hợp qua biên giới, chia sẻ kinh nghiệm, điều chỉnh chiến lược, kế hoạch phòng chống Ebola cũng như thực hiện trên thực địa kể cả hỗ trợ nguồn lực xét nghiệm, đặt ra lộ trình 90 ngày khống chế không có trường hợp mắc mới Ebola. WHO cũng cho biết có 503 tử vong trong số 864 nhân viên y tế mắc bệnh đến ngày 12/4/2015, chiếm tỷ lệ 58% (503/864).
Nhân viên y tế là trong số những người có nguy cơ nhiễm virus Ebola cao nhất
Những điểm nhấn trong Báo cáo của WHO về dịch bệnh Ebola
Ngày 09/4/2015. Ủy ban đáp ứng tình trạng khẩn cấp của WHO đã nhóm họp và đưa ra đánh giá dịch bệnh Ebola vẫn là một nguy cơ với y tế công cộng toàn cầu, các quốc gia không bị ảnh hưởng tiếp tục giám sát, sẵn sàng ứng phó. Các quốc gia giáp khu vực 3 nước Tây Phi ưu tiên hoạt động sau: Hỗ trợ kỹ thuật, hậu cần, tăng cường năng lực, thực hiện kế hoạch thực địa; hợp tác, trao đổi, chia sẻ thông tin liên lạc giữa các quốc gia; phối hợp đối tác toàn cầu và nâng cao vai trò các cấp chính quyền; hợp tác quốc tế đánh giá kết quả, phổ biến, chia sẻ bài học kinh nghiệm, thực tiễn hoạt động phòng chống Ebola; tăng cường thực hiện quy định của Điều lệ y tế quốc tế IHR, đảm bảo nâng cao năng lực cốt lõi đáp ứng vấn đề khẩn cấp về y tế công cộng.
Trước đó ngày 8/8/2014. Báo cáo của WHO tại Hội nghị Ủy ban Tình trạng Khẩn cấp theo Điều lệ Y tế Quốc tế về bùng nổ dịch bệnh Ebola 2014 ở khu vực Tây Phi (WHO Statement on the Meeting of the International Health Regulations Emergency Committee được triệu tập bởi Tổng Giám đốc theo Điều lệ Y tế Quốc tế (2005)[(International Health Regulations_IHR (2005)] về bùng nổ dịch bệnh do virus Ebola 2014 ở khu vực Tây Phi được tổ chức trực tuyến vào ngày 7/8/2014 từ 13:00 đến 18:30 theo giờ ở Geneva. Theo Điều lệ Y tế Quốc tế IHR (2005), các quốc gia tham gia vào phiên họp thông tin của hội nghị vào ngày 6/8/2014 gồm Guinea, Liberia, Sierra Leone và Nigeria. Trong suốt phiên họp, Ban thư ký của WHO cung cấp thông tin cập nhật và đánh giá tình hình dịch bệnh Ebola ở khu vực Tây Phi. Các quốc gia được đề cập trong hội nghị đã trình bày những tiến triển gần đây ở quốc gia của họ, bao gồm các biện pháp nhằm thực hiện chiến lược kiểm soát dịch bệnh nhanh chóng, và những tồn tại và thách thức trong đối phó với dịch bệnh.
Sau khi thảo luận về thông tin được cung cấp, Ủy ban đã đưa ra khuyến cáo bùng nổ dịch Ebola ở Tây Phi là một “sự kiện đặc biệt nghiêm trọng” và là một nguy cơ y tế cộng đồng đối với các nước khác; hậu quả có thể lây lan ra các quốc gia khác là đặc biệt nghiêm trọng do độc tính cực mạnh của virus Ebola, sự lây lan trong cộng đồng và các cơ sở y tế và hệ thống y tế yếu kém hiện nay tại các quốc gia bị ảnh hưởng và có nguy cơ lây nhiễm. Một sự phối hợp quốc tế được cho là cần thiết để ngăn chặn và đẩy lùi sự lây lan của virus Ebola. Đó là quan điểm nhất trí của Ủy ban các điều kiện về tình hình khẩn cấp y tế cộng đồng của mối quan tâm quốc tế được đáp ứng.
Bùng nổ dịch bệnh Ebola bắt đầu tại Guinea vào tháng 12/2013. Hiện nay dịch bệnh đã lây lan ở các quốc gia Guinea, Liberia, Nigeria và Sierra Leone. Từ ngày 4/8/2014, các quốc gia báo cáo có 1,711 ca mắc (1,070 được xác nhận, 436 ca có thể nhiễm, 205 ca nghi ngờ), trong đó có 932 ca tử vong. Đây là vụ bùng nổ dịch bệnh Ebola lớn nhất được ghi nhận. Để đối phó với dịch bệnh, các quốc gia không bị ảnh hưởng đã đưa ra các khuyến cáo về đi lại và giao thương quốc tế để người dân chủ động phòng chống lây nhiễm bệnh. Trong phần trình bày của các quốc gia và sau đó là cuộc thảo luận của Ủy ban, những thách thức mà các quốc gia bị ảnh hưởng đang phải đối mặt đó là hệ thống y tế yếu kém, thiếu hụt nguồn nhân lực, tài chính và cơ sở vật chất, kết quả là giảm khả năng đưa ra biện pháp đối phó dịch bệnh Ebola phù hợp. Thiếu kinh nghiệm trong việc đối phó với dịch bệnh; nhận thức sai lầm về căn bệnh, bao gồm thắc mắc như virus lây lan như thế nào, tình trạng này phổ biến và tiếp tục là thách thức lớn ở một số cộng đồng. Sự đi lại của người dân cao và một số trường hợp bị mắc nhiễm virus qua lại biên giới. Sự lây lan của virus xảy ra ở 3 thủ đô: Conakry (Guinea); Monrovia (Liberia) và Freetown (sierra Leone). Tỷ lệ nhiễm cao nhất được xác định trong số nhân viên y tế, nhấn mạnh các biện pháp ngăn ngừa tình trạng lây la không phù hợp ở nhiều cơ sở y tế. Ủy ban đã đưa ra khuyến cáo đến Tổng giám đốc để xem xét và đối phó dịch bệnh Ebola theo Điều lệ y tế quốc tế IHR (2005)
Đối với các quốc gia đang có dịch bệnh Ebola: Người đứng đầu quốc gia nên tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia, cung cấp thông tin về tình hình cho mỗi quốc gia, từng bước thực hiện để xử lý ổ dịch bệnh và đóng vai trò quan trọng trong cộng đồng về đảm bảo sự kiểm soát dịch bệnh nhanh chóng; cung cấp cách tiếp cận trực tiếp về kinh phí khẩn cấp để bắt đầu và duy trì các biện pháp đối phó; và đảm bảo tất cả các biện pháp cần thiết để động viên và khen thưởng lực lượng nhân viên y tế. Bộ trưởng Bộ Y tế và các lãnh đạo ngành y tế nên gánh vác vai trò lãnh đạo của mình trong việc phối hợp và thực hiện các biện pháp đối phó với dịch Ebola, điều cơ bản đó là nên đến xem xét các khu vực bị ảnh hưởng và đi đến các trung tâm điều trị. Các quốc gia nên hoạt động cơ chế quản lý tình trạng khẩn cấp/thảm họa quốc gia và thiết lập trung tâm hoạt động khẩn cấp thuộc thẩm quyền của người lãnh đạo quốc gia, sự hỗ trợ phối hợp từ tất cả các đối tác và từ thông tin, an ninh, tài chính và các lĩnh vực liên quan, để đảm bảo việc thực hiện đạt hiệu quả và giám sát các biện phám phòng chống dịch Ebola. Các biện pháp phải bao gồm ngăn ngừa và kiểm soát dịch bệnh (infection prevention and control_IPC), nhận thức cộng đồng, giám sát, xét nghiệm chẩn đoán tại phòng thí nghiệm chính xác, quản lý ca bệnh và truyền thông giáo dục kịp thời và thông tin chính xác tại các quốc gia. Đối với các khu vực bị nhiễm bệnh và có nguy cơ cao, cơ chế tương tự nên được thiết lập tại địa phương để đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp.Các quốc gia phải đảm bảo rằng có nỗ lực trên phạm vi lớn và được duy trì để tham gia hoàn toàn cộng đồng – thông qua các lãnh đạo địa phương, lãnh đạo tôn giáo và các thầy lang – vì vậy cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong xác định ca bệnh, giáo dục về nguy cơ nhiễm bệnh; người dân nên nhận thức những lợi ích của việc điều trị sớm. Điều cần thiết đó là nguồn cung cấp mạnh mẽ được thiết lập để đảm bảo những tiện nghi y tế đầy đủ, đặc biệt trang thiết bị bảo hộ cá nhân (personal protective equipment_PPE), có sẵn cho những người cần đến chúng, kể cả nhân viên y tế, kỹ thuật viên xét nghiệm, nhân viên vệ sinh, nhân viên mai táng và những thứ khác có thể tiếp xúc với người nhiễm bệnh và các vật dụng bị nhiễm virus. Tại những khu vực lây lan mạnh (ví dụ: khu vực biên giới của Sierra Leone, Guinea, Liberia), việc cung cấp dịch vụ chăm sóc lâm sàng có chất lượng, và sự hỗ trợ về tâm lý xã hội và vật chất cho những khu vực dân cư bị ảnh hưởng nên được sử dụng như là nền tảng cơ sở nhằm giảm các hoạt động di tản của người dân, nhưng các biện pháp bổ sung đặc biệt như là cách ly cũng nên được sử dụng như là điều cần thiết.
Các quốc gia nên đảm bảo việc các nhân viên y tế được nhận: các biện pháp bảo hộ phù hợp cho việc bảo hộ và sự an toàn của họ; thanh toán lương đúng thời hạn và, khi phù hợp, phải trợ cấp độc hại; ngoài ra còn phải giáo dục và đào tạo phù hợp về phòng chống và ngăn ngừa lây nhiễm, bao gồm việc sử dụng hợp lý các trang thiết bị bảo hộ cá nhân. Các quốc gia nên đảm bảo rằng: các trung tâm điều trị và các phòng thí nghiệm chẩn đoán tin cậy được đặt ở vị trí gần nhất với các vùng lây nhiễm có thể; và những cơ sở này cần phải có số lượng nhân viên thích hợp được đào tạo, và trang thiết bị hợp lý và các nguồn cung cấp liên quan đến tập thể những người thuộc phạm vi trách nhiệm của một bác sĩ; và tình trạng an ninh thích hợp được cung cấp nhằm đảm bảo cả an toàn cho tập thể nhân viên và tối thiếu hóa nguy cơ bệnh nhân rời khỏi các trung tâm điều trị khi chưa được cho phép; và tập thể nhân viên thường xuyên được nhắc nhở và giám sát để đảm bảo việc tuân thủ IPC. Các quốc gia nên tiến hành việc giám sát ra vào tất cả mọi người tại các sân bay quốc tế, cảng biển và các nút giao thông chính trên đất liền, nhằm phát hiện những người sốt không rõ nguyên nhân khớp với nguy cơ nhiễm Ebola tiềm tàng. Việc giám sát ra vào nên bao gồm tối thiểu, một bảng câu hỏi, một phép đo thân nhiệt và, nếu có sốt, phải đánh giá nguy cơ có thể do Ebola gây ra. Bất kỳ người nào bị ốm khớp với bệnh Ebola không nên được phép đi tiếp trừ khi việc này nằm trong một đợt sơ tán y tế phù hợp. Không được cho phép di chuyển đi quốc tế với các trường hợp mắc hoặc tiếp xúc Ebola, trừ khi việc này nằm trong một đợt sơ tán y tế phù hợp. Nhằm tối thiểu hóa nguy cơ lây lan Ebola quốc tế. Các ca đã được xác nhận phải được cách ly ngay lập tức để điều trị tại một Trung Tâm Điều Trị Ebola cùng với việc ngừng di chuyển đi quốc tế hoặc trong nước cho tới khi 2 đợt xét nghiệm chẩn đoán Ebola rõ ràng cho kết quả âm tính được tiến hành cách nhau ít nhất 48 giờ. Các trường hợp tiếp xúc (không bao gồm các nhân viên y tế đã mang đồ bảo hộ thích hợp và nhân viên phòng thí nghiệm chưa từng tiếp xúc nguồn bệnh mà không có đồ bảo hộ) phải được theo dõi hàng ngày, và phải được giới hạn di chuyển trong nước và không được di chuyển đi quốc tế trong vòng 21 ngày sau khi tiếp xúc với nguồn bệnh). Các ca có nhiều khả năng và nghi ngờ nhiễm phải được cách ly ngay lập tức và việc di chuyển phải được giới hạn phù hợp với phân loại của họ là ca đã xác nhận hoặc là ca đã tiếp xúc. Các quốc gia nên đảm bảo các lễ tang và an táng phải được tiến hành bởi các nhân viên được đào tạo bài bản, với các hoạt động nhằm giúp tạo điều kiện cho sự có mặt của gia đình và các thông lệ văn hóa, và phải phù hợp với các quy định y tế quốc gia, nhằm giảm nguy cơ lây nhiễm Ebola. Hoạt động di chuyển xác người của người nghi ngờ đã chết qua biên giới, các ca có nhiều khả năng hoặc đã được xác nhận phải bị cấm trừ khi được cho phép trong trường hợp phù hợp với các điều khoản an toàn sinh học quốc tế đã được công nhận. Các quốc gia phải đảm bảo các dịch vụ y tế phù hợp phải đầy đủ cho phi hành đoàn và các nhân viên hãng hàng không hoạt động trong nước, và làm việc với các hãng hàng không nhằm đơn giản hóa và cân đối việc liên lạc và quản lý các hành khách có triệu chứng theo IHR (2005), các cơ chế theo dõi người đã tiếp xúc nguồn bệnh nếu được yêu cầu và việc sử dụng các bản ghi bộ định vị hành khách ở nơi hợp lý. Các Bang có dịch Ebola lây nhiễm nên cân nhắc việc trì hoãn việc tụ tập đông đúc cho tới khi ngăn chặn được dịch Ebola lây nhiễm.
Đối với các quốc gia có ca nhiễm virus Ebola tiềm tàng hoặc đã xác nhận, và các quốc gia chưa bị ảnh hưởng có biên giới chung với các quốc gia bị ảnh hưởng. Các quốc gia có đường biên giới tiếp giáp với các quốc có lây lan Ebola nên khẩn cấp thiết lập việc giám sát những nhóm sốt hoặc tử vong không rõ nguyên nhândo sốt; thành lập khả năng tiếp cận với phòng thí nghiệm chẩn đoán đủ điều kiện đối với bệnh Ebola; đảm bảo rằng các nhân viên y tế có nhận thức về bệnh và được đào tạo trong các quy trình IPC thích hợp; và thành lập các nhóm phản ứng nhanh với khả năng điều tra và quản lý các ca Ebola và những người đã tiếp xúc với họ. Bất kỳ quốc gia nào mới phát hiện một ca Ebola hoặc người tiếp xúc nghi ngờ hoặc đã xác nhận, hoặc các nhóm tử vong không rõ nguyên nhân do bị sốt, nên đối phó với tình hình này như là một tình trạnh khẩn cấp y tế, trong vòng 24 giờ đầu tiên ngay lập tức tiến hành các bước nhằm đánh giá và ngăn chặn dịch ebola tiềm tàng bằng cách bắt đầu quản lý ca bệnh, thành lập một chẩn đoán đáng tin cậy, và tiến hành tìm người tiếp xúc và theo dõi. Nếu xác nhận có sự lây lan Ebola trong nước, các khuyến nghị đầy đủ dành cho Các quốc gia có Lây Lan virus Ebola nên được tiến hành, trên mức độ hoặc cả quốc gia hoặc dưới tầm quốc gia, phụ thuộc vào bối cảnh nguy cơ và dịch tễ học
Tất cả các quốc gia: Không cần thiết phải cấm tất cả hoạt động giao thương và di chuyển quốc tế; các lệnh giới hạn được đưa ra trong những khuyến nghị này liên quan đế sự di chuyển của các ca Ebola và những người tiếp xúc phải được tiến hành. Các quốc gia nên cung cấp cho những người di chuyển đến các khu vực chịu tác động của Ebola và có nguy cơ các thông tin thích hợp về các nguy cơ, các biện pháp nhằm tối thiểu hóa các nguy cơ trên, và các lời khuyên về việc kiểm soát nguy cơ phơi nhiễm tiềm tàng. Các quốc gia nên chuẩn bị việc phát hiện, điều tra, và quản lý các ca Ebola; việc này nên bao gồm việc tiếp cận đảm bảo một phòng thí nghiệm chẩn đoán đủ điều kiện cho Ebola và, tại nơi thích hợp, năng lực quản lý người di chuyển bắt nguồn từ các khu vực bị nhiễm Ebola đã biết đi tới các sân bay quốc tế hoặc các nút giao thông đường bộ chính với triệu chứng bệnh sốt không rõ nguyên nhân. Toàn bộ dân chúng nên được cung cấp thông tinh chính xác và thích hợp về dịch bệnh Ebola và các phương pháp làm giảm nguy cơ phơi nhiễm. Các quốc gia nên được chuẩn bị đảm bảo việc sơ tán và trở về cho các công dân (vd các nhân viên y tế) đã từng phơi nhiễm với virus Ebola.
Ủy ban nhấn mạnh tầm quan trọng của sự hỗ trợ không ngừng của WHO và các đối tác quốc gia và quốc tế khác đối với việc tiến hành và giám sát hiệu quả những khuyến nghị này. Dựa vào khuyến cáo này, các báo cáo thực hiện bởi các quốc gia bị ảnh hưởng của dịch bệnh và thông tin có sẵn hiện hành, Tổng Giám Đốc chấp nhận đánh giá tình hìn của Ủy ban và vào ngày 08 tháng 08 năm 2014 đã tuyên bố dịch bệnh Ebola tại Tây Phi là một Tình Trạng Khẩn Cấp Về Các Quan Ngại Quốc Tế Trong Y Tế Công Cộng. Tổng Giám Đốc phê chuẩn khuyến cáo của Ủy ban và phát hành nó thành Các Khuyến cáo Tạm Thời theo IHR (2005) nhằm giảm sự lây lan toàn cầu của virus Ebola, có hiệu lực từ ngày 08 tháng 08 năm 2014. Tổng Giám Đốc cảm ơn các Cố Vấn và Thành Viên Ủy ban về những khuyến cáo của họ và yêu cầu việc đánh giá lại tình hình này trong vòng 3 tháng.
Virus Ebola lây lan như thế nào (How the virus spread)
Ngày 13/04/2015. BBC News. Dịch bệnh Ebola tại Tây Phi được báo cáo lần đầu tiên vào tháng 3/2014 và nhanh chóng trở thành dịch bệnh nguy hiểm nhất từ khi nó được phát hiện vào năm 1976. Thật vậy, dịch bệnh này đã càn quét các quốc gia trong khu vực, giết chết bệnh nhân cao gấp 5 lần tất cả các dịch bệnh Ebola trước đây cộng lại. Các nhà nghiên cứu của tạp chí Y khoa New England phát hiện ổ dịch bệnh từ một đứa bé 2 tuổi, đứa bé đã tử vong vào tháng 12 năm 2013 tại Meliandou, một ngôi làng nhỏ phía đông nam Guinea.
Vào tháng Ba, nhân viên bệnh viện báo động Bộ Y tế Guinea và sau đó tổ chức từ thiện y tế Bác sĩ Không Biên giới (Medecins Sans Frontieres_MSF). Họ báo cáo một căn bệnh nguy hiểm tại các khu vực đông nam của Gueckedou, Macenta, Nzerekore và Kissidougou. Virus dịch bệnh gây sốt, tiêu chảy và ói mửa. Nó gây tỷ lệ tử vong cao. Trong 86 ca mắc đầu tiên, 59 ca đã tử vong. Sau đó WHO xác nhận dịch bệnh là do virus Ebola.
Dịch bệnh lây lan (Disease spreads)
Quận Gueckedou tại Guinea, nơi mà dịch bệnh bắt đầu, là trung tâm thương mại chính trong khu vực và cuối tháng Ba, virus Ebola đã vượt qua biên giới vào Liberia. Nó đã được xác nhận tại Sierra Leone vào tháng 5/2014, Tổ chức Bác sĩ không biên giới (MSF) thông báo dịch bệnh Ebola đã vượt khỏi tầm kiểm soát. Nigeria có ca mắc đầu tiên vào tháng Bảy và cũng trong tháng này, hai bác sĩ hàng đầu đã tử vong do virus Ebola tại Liberia và Sierra Leone. Vào tháng 8/2015, cơ quan y tế Liên Hiệp Quốc (UN) tuyên bố “tình trạng khẩn cấp y tế công cộng quốc tế” cho rằng việc đáp ứng phối hợp rất cần thiết để ngăn chặn sự lây lan của dịch bệnh. Senegal báo cáo ca nhiễm virus Ebola đầu tiên vào ngày 29/8/2014. Một cậu thanh niên đã đi đến Senegal mặc dù anh ta bị nhiễm virus.
Đến tháng 9/2-014, giám đốc WHO, bà Margaret Chan nói rằng số lượng bệnh nhân “tăng nhanh hơn khả năng quản lý chúng”. Giám đốc Trung tâm Kiểm soát và Ngăn ngừa dịch bệnh (CDC) tại Mỹ, ông Thomas Frieden nói rằng trong tháng 10/2014 bùng nổ dịch bệnh Ebola tại Tây Phi không giống với bất kỳ dịch bệnh nào khác kể từ khi xuất hiện dịch HIV/Aids. Nhưng Senegal đã quản lý chấm dứt sự lây lan của dịch bệnh vào giữa tháng 10/2014. Chính quyền tại Mali xác nhận trường hợp tử vong của bệnh nhân nhiễm virus Ebola đầu tiên là bé gái 2 tuổi vào ngày25/10/2014. Cô bé đã đi xe buýt vượt hàng trăm dặm từ Guinea đến Mali cho thấy các biểu hiện của bệnh. Một nhà truyền giáo bị nhiễm virus từ Guinea, lúc đầu được chẩn đoán có vấn đề ở thận, đã được điều trị tại phòng khám chuyên khoa ở Bamako. Nhà truyền giáo đã tử vong vài ngày sau khi vào quốc gia này. Hai nhân viên y tế chăm sóc cho bệnh nhân là nhà truyền giáo cũng đã tử vong sau khi nhiễm virus. Tổng số ca bệnh được ghi nhận tại Mali là 6 ca. Tuy nhiên vào tháng 1/2015, quốc gia này tuyên bố không còn virus Ebola.
Dịch bệnh Ebola bên ngoài Tây Phi (Ebola outside West Africa)
Trong số tất cả các ca bệnh có 3 bệnh nhân bị nhiễm Ebola tại Tây Phi. Nhiễm virus bên ngoài châu Phi được hạn chế đối với các nhân viên y tế tại Madrid và Dallas, Cộng hòa dân chủ Congo cũng báo cáo một vụ dịch riêng lẻ của chủng Ebola không liên quan.
Trường hợp đầu tiên nhiễm virus chết người này tại Mỹ được công bố vào ngày 1/10/2014. Thomas Eric duncan, 42 tuổi, bị nhiễm virus tại Liberia trước khi đến Mỹ, đã tử vong vào ngày 8/10/2015. Ông không có biểu hiện các triệu chứng bệnh cho đến ngày 24/9/2014, 5 ngày sau khi ông đến, những người có tiếp xúc với ông đã được theo dõi các triệu chứng của bệnh. Hai nhân viên y tế tại Dallas, Texas đã điều trị cho Duncan xét nghiệm dương tính với Ebola khi ông tử vong nhưng cả hai đã được hồi phục. Ca tử vong thứ hai tại Mỹ là bác sĩ Martin Salia, từ Sierra Leone. Ông được đưa lại Mỹ vào tháng 11/2014 và điều trị Ebola tại bệnh viện ở Nebraska nhưng bác sĩ Salia dã tử vong trong một thời gian ngắn sau đó. Y tá Teresa Romero, Tây Ban Nha là người đầu tiên nhiễm virus bên ngoài Tây Phi. Cô là một thành viên của nhóm khoảng 30 nhân viên tại bệnh viện Carlos II ở Madrid đã chăm sóc cho 2 bệnh nhân là nhà truyền giáo, họ đã trở về từ Liberia và Sierra Leone sau khi bị nhiễm virus. Đức, Na Uy, Pháp, Ý, Thụy Sĩ và Anh đã điều trị tất cả bệnh nhân bị nhiễm virus tại Tây Phi.
Số ca bệnh đang chững lại? (Are cases levelling off?)
Các nỗ lực nhằm giải quyết dịch bệnh Ebola bị cản trở do sự phản kháng dữ dội của cộng đồng địa phương với sự nghi ngờ bên ngoài sự can thiệp, điều này có thể có những chủng lan truyền mới gia tăng. Có sự gia tăng nhẹ số ca mắc vào đầu tháng 2/2015, sau khi số ca mắc bắt đầu giảm vào tháng 1/2015. Guinea ghi nhận khoảng 100 ca mắc mới trong tuần ngày 15/3/2015 nhưng con số này giảm xuống 21 ca trong tuần vào ngày 5//4/2015. WHO cho biết số ca mắc được ghi nhận hiện nay là thấp nhất từ tháng 5/2014. Các cơ quan y tế lo lắng chấm dứt dịch bệnh trong phạm vi rộng có thể, đặc biệt tại các vùng sâu vùng xa, nơi sẽ rất khó khăn để tiếp cận khi mùa mưa bắt đầu.
Bối cảnh dịch bệnh 2014 (2014 outbreak in context)
Ebola được xác nhận đầu tiên vào năm 1976 và xảy ra tại các khu vực của châu Phi cận Sahara. Bình thường có 500 ca mắc được bào cáo mỗi năm, và kh6ong có ca bệnh nào được bào cáo từ năm 1979-1994. Vào tháng 8/2014, WHO xác nhận dịch bệnh Ebola riêng biệt tại Cộng hòa Dân chủ Congo đến cuối tháng 10/2014 có 70 ca mắc được báo cáo và 43 ca tử vong. Tuy nhiên, dịch bệnh tại Congo là một loại chủng khác của virus và không liên quan đến vụ dịch tại Tây Phi, hiện nay tất cả các vụ dịch đang nhỏ lại.
Tại sao virus Ebola rất nguy hiểm (Why Ebola is so dangerous)
Ngày 08/10/2014. BBC News. Dịch bệnh Ebola tại Tây Phi là dịch gây chết người cao nhất trên thế giới cho đến nay và Tổ chức Y tế Thế giới tuyên bố tình trạng y tế khẩn cấp khi có hơn 3.850 người tử vong do virus này tại Guinea, Liberia, Sierra Leone và Nigeria.
Virus Ebola là gì? (What is Ebola?)
Ebola là một bệnh do virus gây ra với các triệu chứng ban đầu bao gồm sốt, suy nhược, đau mỏi cơ và đau họng, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Và đó chỉ là mới bắt đầu: các giai đoạn tiếp theo là nôn mửa, tiêu chảy và một số trường hợp thì xuất huyết bên trong và bên ngoài. Virus lây lan sang người qua đường tiếp xúc với động vật bị nhiễm virus như loài tinh tinh, dơi và linh dương. Sau đó nó lây lan giữa người với người khi tiếp xúc trực tiếp với máu bị nhiễm virus, chất dịch cơ thể hay các bộ phận hoặc lây gián tiếp khi tiếp xúc với môi trường nhiễm khuẩn. Thậm chí tại đám tang của các nạn nhân Ebola có thể có nguy cơ, nếu những người đưa tang tiếp xúc trực tiếp với cơ thể của người chết. Thời gian ủ bệnh có thể kéo dài từ 2 ngày đến 3 tuần, và việc chẩn đoán rất khó khăn. Bệnh ở người chủ yếu giới hạn tại châu Phi, mặc dù một chủng được phát hiện tại Philippines. Nhân viên y tế có nguy cơ nhiễm virus nếu họ điều trị bệnh nhân mà không sử dụng các biện pháp đề phòng để tránh bị lây nhiễm. Mọi người có thể lây nhiễm từ máu và chất dịch có chứa virus – trong một vài trường hợp chúng vẫn còn lây truyền lên đến 7 tuần sau khi đã hồi phục
Virus bùng nổ ở đâu? (Where does it strike?)
Dịch bệnh Ebola xảy ra lúc đầu tại các làng xa xôi ở Trung và Tây Phi, gần rừng nhiệt đới, WHO cho biết. Thịt rừng – từ động vật như dơi, linh dương, nhím và khỉ - là món ăn ngon tại nhiều vùng ở khu vực Tây Phi nhưng đó cũng có thể là nguồn lây truyền virus Ebola.
Ebola deaths since 1976 (Số ca tử vong do Ebola từ năm 1976)
Bùng nổ dịch bệnh Ebola rất bất thường bởi vì nó bắt đầu tại Guinea, nơi mà trước đây chưa bao giờ bị ảnh hường và nhanh chóng lây lan đến các khu vực thành thị. Từ Nzerekore, khu vực xa xôi của đông nam Guinea, virus lây lan đến thủ đô Conakry, và các quốc gia láng giềng Liberia và Sierra Leone. Có 20 ca mắc nhập khẩu do một số người đi từ quốc gia có dịch bệnh lây lan đến Nigeria, quốc gia này có 8 ca bệnh được ghi nhận. Mỹ và Senegal, mỗi quốc gia ghi nhận 1 ca bệnh. Trung tâm Kiểm sota1 và Ngăn ngừa dịch bệnh (CDC) cho biết trong tháng 9 virus này có thể được ngăn chặn tại Nigeria và Senegal. Trong tháng 10/2014, một y tá người Tây Ban Nha trở thành người đầu tiên bị nhiễm virus Ebola ngoài Tây Phi sau khi cô điều trị cho 2 nhà truyền giáo người Tây Ban Nha đã tử vong do Ebola tại Madrid. Tổ chức MSF cho rằng dịch bệnh này “chưa từng có”với một số ca rải rác tại nhiều nơi tại Guinea, cách nhau khoảng hàng trăm kilomet và đó là “một cuộc đua với thời gian” để kiểm tra những người đi vào có tiếp xúc với người bệnh tại quốc gia láng giềng Sierra Leone.
Những tập tục văn hóa có thể lây lan Ebola? (Can cultural practices spread Ebola?)
Ebola lây lan thông qua tiếp xúc gần gũi với người nhiễm bệnh. Đây là một vấn đề đối với nhiều quốc gia tại Tây Phi bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh, bởi vì tập tục về tôn giáo và người chết liên quan đến tiếp xúc gần gũi với vơ thể. Việc ôm là một phần nghi thức tôn giáo tại Liberia và Sierra Leone, và trong khu vực chuẩn bị nghi lễ để chôn cất gồm có rửa thi thể, chạm và hôn. Những người với địa vị cao nhất thường được rửa và chuẩn bị cho thi thể. Đối với phụ nữ điều này có thể bao gồm tết tóc, và đối với đàn ông là cạo đầu.
Sự phòng ngừa nghiêm ngặt phải được theo dõi khi chôn cất những nạn nhân tử vong vì Ebola
Nếu một người tử vong do Ebola, cơ thể họ sẽ chứa virus. Chảy máu là một triệu chứng bình thường của người bệnh trước khi chết, những người xử lý thi thể tiếp xúc với máu hay chất dịch cơ thể khác có nguy cơ cao nhiễm virus. Tổ chức MSF đang cố gắng giúp người dân nhận thức việc đối xử của họ với người thân đã tử vong có thể đặt ra nguy cơ cho chính họ như thế nào, thật khó đưa ra thông điệp để họ vượt qua. Các vụ dịch bệnh trước đây nhỏ hơn và xảy ta tại một số nơi mà virus Ebola đã được biết đếnn hư tại Uganda và Cộng hòa dân chủ Congo nhưng nơi thông điệp giáo dục về tránh tiếp xúc đã có trong nhiều năm để đi vào nhận thức tập thể. Tại Tây Phi, đơn giản không có thời gian cho sự cần thiết thay đổi văn hóa.
Tôi nên dùng biện pháp phòng ngừa nào? (What precautions should I take?)
Tránh tiếp xúc với bệnh nhân Ebola và chất dịch cơ thể của họ, WHO khuyến cáo. Không chạm vào bất cứ thứ gì như khăn lau được sử dụng lại-vật dùng này có thể nhiễm khuẩn tại một nơi công cộng. Người chăm sóc bệnh nhân nên mang găng tay và dụng cụ bảo hộ, như mặt nạ, và rửa tay thường xuyên. WHO cũng cảnh báo đối với việc tiêu thụ thịt rừng sống và tiếp xúc với những con dơi bị nhiễm bệnh hay khỉ, đặc biệt dơi được xem là một đặc sản tại một vùng của Guinea nơi mà dịch bệnh bắt đầu. Trong tháng 3/2015, Bộ trưởng Bộ Y tế Liberia khuyên người dân nên ngừng quan hệ tình dục, ngoài ra lời khuyên hiện nay đó là không nên bắt tay hay hôn nhau. WHO nói rằng đàn ông có thể truyền virus thông qua tinh dịch trong thời gian lên đến 7 tuần sau khi hồi phục khỏi virus Ebola. Tuy nhiên, các nhân viên y tế trở nên hoảng sợ trong việc điều trị bệnh nhân và yêu cầu đồ bảo hộ tốt hơn khi phơi nhiễm với bệnh nhân. Ebola đe dọa mạng sống của hàng chục bác sĩ và y tá tại khu vực dịch bệnh lưu hành, trong đó chuyên gia nhà virus học và chuyên gia về bệnh Ebola của Sierra Leone, Sheik Umar Khan.
Rửa tay và cải thiện vệ sinh là một trong những cách tốt nhất để chiến đấu với virus này.
Tôi phải làm gì khi gặp phải virus? (What can be done if I catch it?)
Bạn phải giữ cho mình cách ly và tìm đến sự hỗ trợ chuyên nghiệp. Các bệnh nhân có cơ hội sống nhiều hơn nếu họ nhận được điệu trị sớm hơn. Dịch bệnh hiện nay đã giết chết khoàng 50%-60% người nhiễm bệnh, chưa có văc-xin mặc dù một số người được thử nghiệm, cùng với các liệu pháp điều trị thuốc mới. WHO đưa ra quy định những thuốc chưa được thử nghiệm có thể được sử dụng để điều trị bệnh nhân trong phạm vi dịch bệnh hiện nay. Thuốc điều trị thử nghiệm ZMapp được sử dụng để điều trị một vài bệnh nhân nhiễm virus Ebola: hai nhân viên viện trợ Mỹ và một người Anh đã hòi phục sau khi dùng thuốc nhưng một bác sĩ người Liberia và một linh mục người Tây Ban Nha đã tử vong nhưng công ty dược phẩm của Mỹ sản xuất ra thuốc này cho biết rằng nó đã hết. Bệnh nhân Ebola thường xuyên bị mất nước vì vậy họ nên uống các dung dịch có chứa điện phân hay truyền nước. Tổ chức MSF cho biết dịch bệnh xảy ra do chủng virus nguy hiểm nhất và gây chết người nhất.
Khử khuẩn môi trường cũng là giải pháp ngăn chặn dịch bệnh lây lan
Những người sống sót khỏi Ebola đang đối mặt với các nguy cơ bệnh mắt và khớp
Ngày 11/04/2015. BBC News. WHO: Những người sống sót khỏi Ebola đang đối mặt với các nguy cơ bệnh mắt và khớp (WHO: Ebola survivors at risk of eye and joint problems). WHO cho biết nguy cơ của vi-rút Ebola lây lan từ nước này sang nước khác đang giảm Nhiều người sống sót khỏi Ebola dường như phải đối mặt với các vấn đề sức khỏe khác bao gồm các vấn đề về mắt và khớp. Và các chuyên gia cho biết, một ca bệnh gần đây có thể đã mắc Ebola qua quan hệ tình dục với một người đã hồi phục khỏi Ebola. WHO đã quyết định khủng hoảng này vẫn còn là một tình trạng khẩn cấp y tế công cộng gây lo ngại toàn cầu. Nhưng họ cũng cho biết đã có những “tiến triển to lớn, thực sự” trong cuộc chạy đua nhằm chấm dứt dịch bệnh trong vài tuần vừa qua.
WHO quan ngại về những hậu quả do dịch bệnh Ebola sau khi khỏi bệnh
Hậu quả đối với sức khỏe (Health aftermath)
Các quan chức đã công bố họ đang cố gắng thành lập các phòng khám tại Sierra Leone, Liberia và Guine để giám sát hậu quả đối với sức khỏe mà những người sống sót khỏi Ebola đang đối mặt. Các bệnh nhân đã báo cáo các vấn đề về thị lực, khớp và mệt mỏi liên tục ở hiện tại. Tuy nhiên, Bs Bruce Avlward, phó tổng giám đốc của WHO, đã nhận định rằng tác động lâu dài của vi-rút đã không được biết đến nhiều. Ông cho biết những thông tin thu thập được tại các phòng khám này sẽ có ích cho sự cần thiết về sức khỏe tinh thần và thế chất của những người hồi phục khỏi bệnh. Các chuyên gia từ tổ chúc này cũng cho biết một bệnh nhân Ebola gần đây đã “dường như mắc bệnh do quan hệ tình dục với một người hồi phục khỏi bệnh vài tháng sau khi anh ta hồi phục”. Trong khi đó các báo cáo chỉ ra rằng các bác sĩ Liberia đã và đang điều tra liệu một bệnh nhân có thể mắc bệnh qua đường này hay không. Các nhà khoa học của WHO hiện đang xem xét liệu có khả thi khi đề nghị giám sát nhằm kiểm tra xem vi-rút có còn hiện diện trong tinh dịch 90 ngày sau khi người nam giới hồi phục đã được tuyên bố khỏi bệnh Ebola. Lời khuyên hiện tại của WHO cho biết những người sống sót nên kiềm chế hoặc tiến hành quan hệ tình dục an toàn trong ít nhất 3 tháng sau khi hồi phục vì vi-rút có thể vẫn tồn tại trong những chất dịch cơ thể này.
Lây lan trên thế giới (International spread)
Tại một cuộc họp nhằm đánh giá liệu WHO có nên tiếp tục miêu tả dịch bệnh này là một tình trạng khẩn cấp toàn cầu hay không, BS Aylward cho biết đã có những chuyển biến tốt thực sự. Ông cho biết những nước bị ảnh hưởng nặng nề nhất đang trên đường quét sạch dịch bệnh, dù mùa mưa đang đến gần đe dọa làm cho công tác hậu cần trở nên khó khăn hơn. Và WHO cho biết những nguy cơ lây lan vi-rút trên toàn cầu cũng đang giảm bớt nhưng Bs Aylward đã cảnh báo những con số “chưa về mức không dù đã dùng mọi biện pháp”. Những thách thức vẫn tiếp tục, bao gồm những ca bệnh mới không nằm trong những danh sách những người đã tiếp xúc với Ebola đã biết đã được đăng ký. Chỉ có 30 ca được xác nhận đã được ghi nhận tại Guinea, Liberia và Sierra Leone trong tuần trước. Nhưng WHO cảnh báo rằng, sự giảm số ca bệnh lại đưa ra một thách thức cho với những loại vắc-xin và những liệu pháp đang được phát triển.
Những người thợ săn đang phá vỡ lệnh cấm thịt thú rừng liên quan tới Ebola (The hunters breaking an Ebola ban on bushmeat)
Ngày 23/03/2015. BBC News. Người đàn ông già khom người trong bụi cây thấp và bắt đầu khóc thút thít. Âm thanh đó là tiếng khóc của sự đau đớn. Nhưng người đàn ông này không phải bị thương. Ông ta đang giả tiếng khóc của một con linh dương con đang gọi mẹ của nó. Sau đó người thợ săn già chĩa một cây gậy với tư thế như đang chĩa súng và hướng mà ông đang gửi đi tiếng kêu đau đớn. Ông quay sang tôi và nói khẽ: “Tiếng kêu mà tôi bắt chước con linh dương con sẽ khiến con mẹ đi về phía chúng ta”.
Các nhà khoa học tin rằng thịt thú rừng là nguồn gốc gây ra dịch bệnh Ebola hiện tại. Một năm trước, Sierra Leone đã đặt lệnh cấm lên thịt thú rừng – nhưng liệu nó còn có tác dụng?
Sau đó ông nói, với một giọng nói nhẹ nhàng: “Khi nó tới gần chỗ tôi, tôi sẽ giết nó”.
Tôi đã lái xe hai tiếng bên ngoài phía bắc thị trấn Kabala của Sierra Leona, tại khu vực dãy núi Wara Wara đẹp hoang dại Tôi đã tham gia vào một nhóm các thợ săn truyền thống đang cho thấy lệnh cấm săn bắt thịt thú rừng vì Ebola ở Sierra Leone đang không có tác dụng như thế nào. Lệnh cấm bắt đầu có hiệu lực từ năm ngoái. Các nhà khoa học đã cảnh báo rằng thịt rừng-những động vật sống trong rừng không được thuần hóa được con người săn bắt lấy thịt có lẽ chính là nguồn chứa tự nhiên của vi-rút Ebola. Các nhà khoa học cho biết, thỉnh thoảng, vi-rút nhảy từ động vậy sang người, cú nhảy đó có thể là sự tiếp xúc của con người với máu thịt rừng tươi.
Dãy núi Wara Wara
Bala Amarasakaran, một chuyên gia tại Sierra Leone về bảo tồn và các động vật linh trưởng trong rừng cho biết: “Tôi thực sự tin rằng có một nền tảng khoa học để tin rằng vi-rút Ebola trú ngụ trong thịt thú rừng, đó là lý do tại sao chính phủ đưa ra lệnh cấm săn bắt thịt thú rừng, và tôi ủng hộ lệnh cấm này”.
Dơi cũng được biết đến như là động vật mang mầm bệnh vi-rút Ebola-Người thợ săn này được chụp hình vào năm ngoái
Bộ Trưởng Bộ Nông Nghiệp, Joseph Sam Sesay, đã xác nhận với tôi rằng lệnh cấm này vẫn còn hợp lý và nó đang có tác dụng rộng rãi. Nhưng tại dãy núi Wara Wara, những người thợ săn thịt rừng tôi đã gặp thì lại hoạt động tích cực rõ ràng. Người Sierra Leone có thể có khuynh hướng nguôi giận dù thực sự hoặc giả vờ vào cùng một lúc. Họ dường như nói dối về một số chủ đề gây tranh cãi. Nhưng họ cũng mỉm cười với bạn một cách có ngụ ý khi họ nói chuyện. Và bất luận thế nào sau đó họ tìm ra một cách để nói cho bạn biết sự thật. Một trong số những người thợ săn mà tôi đã gặp nói cho tôi khá rõ ràng rằng ông đã không còn tìm kiếm thịt thú rừng nữa vì chính phủ đã ra lệnh cấm săn bắt.
Bên ngoài một phòng khám Ebola tại Sierra Leone
Tuy nhiên, tôi đã dụ anh ta nói ra sự thật bằng cách hứa sẽ không tiết lộ danh tính anh ta, hay địa điểm mà chúng tôi đã tới. Vì vậy khi đó anh ta tiếp tục chỉ cho tôi thấy những cái bẫy mới được giăng trong rừng và một vài miếng thịt linh dương mới bị giết và thịt “dê rừng”. Những người thợ săn truyền thống là một nhóm người tinh túy trong xã hội nông thôn của Sierra Leone. Thật đúng với tầm vóc của tất cả những người đàn ông chiến đấu và săn bắt, họ mang trong mình đầy rẫy những câu chuyện ấn tượng. Họ kiêu hãnh về một chiến tích giết được một con trâu rừng cực kỳ lớn. Họ giải thích họ có được sức mạnh siêu nhiên như thế nào; họ có thể xuất hiện hoặc biến mất theo ý thích trong khu rừng. Nói ngắn gọn, họ nói về sự rắn rỏi và mạnh mẽ của chính họ. Họ không phải chỉ có trong những câu chuyện hoang đường. Những người thợ săn truyền thống của Sierra Leone là những người đàn ông thực sự có tài xoay sở và điêu luyện. Nhóm thợ săn đi cùng tôi đã cho tôi thấy năm loại bẫy khác nhau. Một số dùng để bắt tinh tinh (babu trong tiếng Krio, ngôn ngữ chung của Sierra Leone; một số dùng để giết những động vậy lớn hơn như là trâu, hươu hoặc “bò rừng”.
Những người thợ săn đang thực hiện đặt bẫy
Tất cả những cái bẫy là những sự sắp xếp phức tạp các cành cây gỗ đàn hồi và một cuộn dây thòng lọng sẽ thắt vào chân hoặc cổ động vật. Một chiếc bẫy là một lối vào hấp dẫn bằng tre được thiết kế để nhử một con thú không may vào. Một người thợ săn bò qua lối vào nhỏ này để biểu diễn cho tôi thấy quy trình hoạt động của bẫy. Anh ta giả làm con thú bị sập vào sợi dây đã đợi sẵn. Người thợ săn sau đó nằm sõng soài trên mặt đất, la hét giống như một con thú sẽ làm khi nó cố gắng trốn thoát vô ích. Tôi nghĩ rằng đó là một màn trình diễn man rợ. Nhưng tất cả chúng tôi đều phải cười ầm ĩ lên khi người đàn ông giả thú đột ngột “chết” và rơi phịch xuống vào bụi cây thấp. Những người thợ săn cho biết họ chỉ cho tôi thấy cái bẫy như là một “màn trình diễn” nhưng tôi đã nhận ra rằng đây không phải là tất cả trong số những màn trình diễn trung thực/giả dối khôi hài của người Sierra Leone. Điều khá rõ ràng với tôi đó là con đường rừng chúng tôi đã đi dọc theo để đi tới chỗ những cái bẫy là một con đường có nhiều người qua lại. Rõ ràng những người thợ săn thường xuyên ở đây. Đã có những gốc cây mới bị cắt và những người đàn ông đi cùng tôi cẩn thận gài lại những chiếc bẫy “trình diễn” khi chúng tôi rời đi. Rõ ràng họ không thấy phí một chuyến đi tới khu vực bẫy dù rằng đó là một chuyến đi cùng với một nhà báo.
Sự thật là những người dân nông thôn ở Sierra Leone phụ thuộc vào thịt rừng để có protein. Đó cũng là một loại đồ ăn rất ngon. Sự khác nhau về mặt nấu nướng giữa thịt rừng và thịt gia súc ở Sierra Leone giống như sự khác nhau giữa thịt thăn bò chế biến thủ công, đắt đỏ so với thịt gà công nghiệp đông lạnh vô vị ở châu Âu. Linh cảm của tôi rút ra từ giữa hai con đường trung thực/giả dối-đó lànhững người thợ săn trình diễn những chiếc bẫy (thực tế đó là điều chân thực) vì họ hết sức tự hào về những truyền thống của họ và muốn làm tôi ấn tượng. Họ đã thành công. Tôi ngưỡng mộ kỹ năng của những người đàn ông này. Tôi cũng khâm phục những người ủng hộ công cuộc bảo vệ thiên nhiên như ông Amarasakaran đã chống lại các săn bắt thịt thú rừng nhưng tôi nghi ngờ rằng liệu có phải những người thợ săn truyền thống là nguyên nhân chính của việc lây lan Ebola. Nhóm thợ săn mà tôi đã tham gia chỉ bắt một hoặc hai con thú mỗi ngày. Nguyên nhân thực sự của việc lây lan Ebgola là một hệ thống chăm sóc y tế không bình thường và sự tổ chức yếu kém của chính phủ. Tôi rời dãy núi Wara Wara và tin rằng việc săn bắt thịt thú rừng sẽ có lẽ không bao giờ bị dẹp bỏ được.nVà tôi vẫn còn tự hỏi rằng liệu chính phủ Sierra Leone có đang nhắm đúng vào những mục tiêu.
Một nhân viên y tế ở Sierra Leone
Bản đồ dịch bệnh (Ebola: Mapping the outbreak)