Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Ebola ở Tây Phi là dịch bệnh gây chết người nguy hiểm nhất đến 13/9/2014 đã có 4.784 ca mắc và hơn 2.400 tử vong được báo cáo. Mặc dù sự kiện người sống sót khỏi Ebola hiến máu cho người Mỹ bị nhiễm bệnh thì các nhà khoa học đang lo ngại về cơn ác mộng nếu Ebola lây lan trong không khí.
Cơn ác mộng về nguy cơ Ebola lây lan trong không khí
Ngày 13/09/2014. CNN - Nguy cơ Ebola lây lan trong không khí? Cơn ác mộng có thể xảy ra (Ebola in the air? A nightmare that could happen). Virus Ebola lây lan do tiếp xúc trực tiếp với chất dịch cơ thể như máu và nôn mửa nhưng một số chuyên gia hàng đầu về bệnh truyền nhiễm lo ngại virus chết người này có thể biến đổi và được lây lan chỉ qua một cơn ho hay hắt hơi.
 |
| Các nhân viên trong nhóm y tế tình nguyện mặc đồ bảo hộ trước khi chôn cất một nạn nhân Ebola ở Conakry, Guinea, vào ngày 13/9/2014 |
Bác sĩ Michael Osterholm, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu bệnh truyền nhiễm và chính sách (Center for Infectious Disease Research and Policy) thuộc Trường Đại học Minnesota cho biết: “Đây thực sự là mối lo lớn nhất mà tôi từng gặp trong suốt 40 năm hoạt động y tế công cộng của mình, tôi không thể tưởng tượng được bất cứ điều gì trong sự nghiệp của tôi, kể cả virus HIV rằng không gì có thể tàn phá khủng khiếp hơn sự truyền nhiễm qua đường hô hấp do virus Ebola gây ra”. Bác sĩ Osterholm và các chuyên gia khác không thể nghĩ đến virus khác gây biến đổi từ không lây truyền trong không khí sang lây truyền trong không khí ở người, họ cho biết khả năng lây lan rất nhỏ nhưng virus Ebola sẽ tạo ra thay đổi đột ngột vì sự lan rộng của nó và cảnh báo khả năng đó cũng gia tăng. Mỗi khi có một bệnh nhân nhiễm Ebola mới, virus sẽ có cơ hội biến đổi và phát triển thêm các đặc tính mới, TS.Oster gọi là hiện tượng “biến đổi gen may rủi” (genetic roulette).
 |
| Người dân châu Phi biểu tình ngăn chặn thảm họa Ebola |
Theo con số thống kê hiện nay với 4.784 ca mắc Ebola, trong đó có trên 2.400 ca tử vong, WHO cho rằng virus này lây lan với tỷ lệ nhanh hơn so với lúc đầu xảy ra dịch bệnh. Ebola là một loại virus RNA, có nghĩa là mỗi lần nó sao chép chính nó sẽ tạo ra một hay 2 biến thể, nhiều loại biến thể có thể không đáng ngại nhưng một số trong đó có thể làm thay đổi cách thức virus hoạt động trong cơ thể người.
“Hãy tưởng tượng mỗi lần bạn copy một bài luận, bạn thay đổi một vài từ, cuối cùng nó sẽ thay đổi ý nghĩa của bài văn”, Bác sĩ C.J. Peter, một trong những nhân vật nổi bật với tác phẩm “The Hot Zone”-Cuốn sách ghi chép lại dịch bệnh Ebola Reston năm 1989, được lây truyền ở khỉ qua hô hấp. Năm 2012, các nhà nghiên cứu Canada phát hiện virus Ebola Zaire, virus liên quan đến dịch bệnh hiện nay, được lây truyền từ lợn sang khỉ trong không khí. Bác sĩ James Le Duc, giám đốc Phòng thí nghiệm quốc gia Galveston của Trường Đại học Texas cho biết vấn đề là không ai theo dõi những biến đổi xảy ra ở khắp châu Phi vì vậy không ai thực sự biết virus sẽ biến đổi thành gì. Một nhóm các nhà nghiên cứu nhìn thấy Ebola thay đổi như thế nào trong khoảng một thời gian ngắn chỉ ở một khu vực ở Sierra Leone lúc đầu của dịch bệnh, trước khi nó lây lan nhanh như hiện nay họ thấy hơn 300 biến đổi gen của virus: “Thật là kinh khủng khi thấy virus này biến đổi chỉ trong 3 tuần”, Bác sĩ Pardis Sabeti-Trường đại học Havard và là thành viên của Viện Broad, nơi nghiên cứu về virus này nói, thậm chí nếu virus này không lây truyền qua không khí, nó cũng gây khó khăn trong các nỗ lực nhằm ngăn chặn dịch bệnh.
 |
| Dơi được cho là nguồn gây nhiễm dịch bệnh Ebola |
Tổ chức Bác sĩ không biên giới (MSF) cho rằng tại Monrovia, Liberia cần 1.000 giường bệnh cho bệnh nhân Ebola nhưng chỉ có được 240 chiếc và họ phải đưa bệnh nhân ra ngoài, đưa họ trở lại địa phương, nơi họ có thể lây nhiễm cho nhiều người hơn. Phát ngôn viên của Lầu Năm Góc (Pentagon) cho biết Mỹ đã gửi sang một bệnh viện dã chiến với 25 giường bệnh đến Monrovia: “Một bệnh viện 25 giường có nhân viên y tế nào hỗ trợ không? Đây không phải là lĩnh vực mà chúng ta cần phải suy nghĩ”, ông Le Duc cho biết: “Đây là tình hình hoàn toàn bối rối, khi có một cơn bão xảy ra ở Philippines, lực lượng hải quân đã có 48 giờ và hàng tỉ đô la về nguồn lực.”
Bác sĩ Osterholm khen ngợi các tổ chức như MSF nhưng ông cho biết các nỗ không được phối hợp bởi các tổ chức cá nhân sẽ không đối phó được với sự lây lan nhanh chóng của virus Ebola khắp các thành phố: “Đây là điều bất thường, không ai chỉ huy và không ai chịu trách nhiệm, nó giống như không có sự kiểm soát không lưu tại sân bay và các máy bay sẽ tự do đâm vào nhau”.
Người Mỹ khỏi bệnh Ebola hiến máu cho đồng nghiệp bị nhiễm bệnh
Ngày 12/9/2014. CNN - Người sống sót khỏi Ebola hiến máu cho người Mỹ bị nhiễm bệnh (Ebola survivor donates blood to infected American). TS. Rick Sacra và Ts. Kent Brantly đều mắc Ebola trong khi làm việc tại Liberia với tổ chức cứu trợ Serving in Mission, cả hai người này sau đó đã được sơ tán quay trở lại Hoa Kỳ để chữa trị nhưng hai bác sĩ này cũng có một điểm chung khác nữa: đó là họ có cùng nhóm máu.
 |
| Bác sĩ ‘đã cải thiện’ sau khi được chẩn đoán mắc Ebola |
Tuy nhiên điều nhỏ nhoi đó lại có thể cứu mạng Sacra. Brantly, người đã được xét nghiệm âm tính với vi-rút Ebola sau vài tuần điều trị, gần đây đã bay tới Nebraska nơi Sacra được cách ly và đã hiến máu của mình. Các bác sĩ điều trị cho Sacra với huyết thanh này trong ít nhất hai đợt vì tin rằng Brantly có những kháng thể mà Sacra bị thiếu nhưng hệ miễn dịch của anh cần phải giúp anh đấu tranh chống lại loại vi-rút chết chóc. Vợ của Sacra, Debbie Sacra cho biết: “Họ nhìn khá giống nhau và việc họ có chung nhóm máu không khiến tôi ngạc nhiên mấy”. Các bác sĩ của Sacra tại Trung tâm Y học Đại học Nebraska tại Omaha cho biết bệnh nhân của họ đang chuyển biến tích cực từng ngày. TS. Phil Smith phát biểu tại một cuộc họp báo hôm thứ Năm về việc tìm ra sự trùng hợp nhóm máu này: “Chúng tôi đang hy vọng khởi động gián tiếp hệ miễn dịch của anh ấy”.
 |
| Bác sĩ Mỹ khỏi bệnh Ebola hiến máu để cứu đồng nghiệp bị nhiễm Ebola |
Vào thời điểm này, các bác sĩ không trông mong Sacra sẽ tái phát nhưng họ đã thận trong về việc dự báo thành công. Các bác sĩ ở châu Phi cho họ biết rằng thông thường sẽ có một “giai đoạn hòa thuận” (honeymoon period) cho các bệnh nhân, sau đó họ thường trở nên tệ hơn đột ngột (dramatically worse). Tuy nhiên Sacra đang cải thiện từng ngày, TS. Angela Hewlett cho biết điều kiện sức khỏe của anh đã chuyển biến từ ‘ổn định’ (good) sang ‘tốt’ (stable). Ngoài việc truyền máu, các bác sĩ đang chăm sóc hỗ trợ nhiệt tình cho Sacra nhằm giúp hệ miễn dịch của anh chiến đấu với vi-rút như truyền tĩnh mạch và các chất điện giải. Các bác sĩ Nebraska cũng đã cho Sacra dùng một loại thuốc thử nghiệm mà họ từ chối nêu tên. Anh được dùng thuốc này hàng ngày và các bác sĩ tin rằng nó có tác dụng.
Trước đó các bệnh nhân Hoa Kỳ tại Bệnh viện Đại học Emory tại Atlanta-Brantly và Nancy Writebol đã được cho dùng thuốc thử nghiệm có tên ZMapp, được phát triển bởi hãng công nghệ sinh học Mapp Biopharmaceutical Inc. Loại thuốc này đã mang lại hứa hẹn trong các thử nghiệm nhỏ với khỉ nhưng chưa được điều trị cho người cho tới khi các bác sĩ thử nghiệm nó trên những bệnh nhân ở Emory. Các bác sĩ tại đó tin rằng loại thuốc đóng vai trò quan trọng trong sự hồi phục thành công của các bệnh nhân của họ nhưng công ty sản xuất lại cho biết không còn liều thuốc nào nữa.
Có thể Sacra đã được dùng một loại thuốc thử nghiệm khác đang được sản xuất có tên TKM-Ebola, các bác sĩ Nebraska nghĩ rằng biện pháp điều trị hiện tại đã giúp điều kiện sức khỏe của Sacra đáng kể. Theo TS. Phil Smith trong ngày đầu tiên tình hình “khá mong manh” (pretty rocky), vợ của Sacra cho biết anh ấy đã được cho dùng thuốc an thần sau chuyến bay, vào ngày điều trị thứ hai anh ấy có những dấu hiệu cải thiện, mặc dù với một số “điều bất thường của các cơ quan nội tạng” (abnormalities in his organ systems). Vào ngày thứ ba Smith nói với các đồng nghiệp rằng ông thích “cách mọi việc đang diễn ra” (the way this is going). Các bác sĩ của anh vẫn muốn Sacra ăn nhiều hơn, Debbie Sacra cho biết chồng bà vẫn còn yếu. Vào ngày thứ Tư bệnh viện đặt một xe đạp thể dục trong phòng anh và anh ta đã tập với nó khoảng 10 phút trước khi mệt đứt hơi”. Trước đó Sacra từng đạp xe 15 đến 35 dặm một ngày, ít nhất vài lần một tuần. Vì các bác sĩ vẫn biết quá ít về cách thức đánh bại vi-rút Ebola, Smith cho biết Sacra cũng là một bác sĩ, đã là một bệnh nhân đặc biệt hữu ích vì anh có thể đưa ra báo cáo chi tiết về các triệu chứng của mình.
Debbie Sacra cho biết CDC đã nói với bà rằng họ vẫn cố gắng tìm hiểu tại sao chồng bà lại bị mắc bệnh như vậy. Anh ta đã ở Liberia điều trị cho các bệnh nhân trong một phòng khám sản khoa tại Monrovia, không làm việc trực tiếp với các bệnh nhân Ebola. Sacra cho biết CDC tin rằng chuyện đó đã xảy ra trong một ca cấp cứu trong bệnh viện, cho tới hiện tại chưa có ai khác tại phòng khám của Sacra bị ốm. Sacra đã làm công việc trong ngành y tế truyền giáo trong 25 năm qua, anh đã bay tới Monrovia vào tháng 8/2014 sau khi biết các đồng nghiệp của anh từ SIM đã bị ốm. Sacra lo ngại Ebola sẽ tạo ra một “hiệu ứng domino” (domino effect) về hệ thống y tế yếu kém của Liberia vừa qua và rằng những người bị ốm đau thông thường sẽ không được giúp đỡ.
Khi Sacra tới Monrovia, đó là điều chính xác mà anh ta phát hiện ra, vợ anh cho biết trong thành phố không có nổi một đôi găng tay cao su để mua. Khi không có trang thiết bị bảo hộ, các phòng khám y tế đóng cửa, bà cho biết Sacra đã lái xe từ cửa hàng vật liệu xây dựng này qua cửa hàng khác để tìm mua ủng để bảo vệ nhân viên của ông. Khi anh cuối cùng cũng có thể mở cửa phòng khám, mặc dù quá muộn đối với một số người, bà cho biết hàng chục phụ nữ mang bầu cần phẫu thuật sinh mổ có mặt tại phòng khám sau khi không thể tìm sự trợ giúp tại nơi nào khác trong thành phố. Chỉ khi những người phụ nữ tới phòng khám của Sacra thì mới “giữ được mạng sống cho họ khi sinh con”. Sacra và vợ kêu gọi rằng những người Mỹ ghi nhận những người đang đấu tranh với Ebola tại châu Phi, cảm ơn sự hỗ trợ này nhưng vẫn còn hơi bối rối vì sự quan tâm của tất cả mọi người.
Debbie Sacra cho biết: “Anh ấy muốn các bạn chia sẻ gánh nặng của anh ấy chung với những người ở Liberia và Tây Phi, từng ngày và từng tuần trôi qua nếu chúng ta không làm điều gì đó để ngăn chặn Ebola tại Tây Phi thì chúng ta đang đe dọa chính mình vì nó sẽ không chỉ dừng lại ở Tây Phi”.