Trong một chuyến du lịch cùng với gia đình đến Kenya, một người phụ nữ đã mắc bệnh sốt rét mặc dù cô đã uống thuốc phòng ngừa trước đó. Cô nói rằng sẽ là không thừa nếu thực hiện những biện pháp phòng ngừa để có thể giúp bảo vệ bạn.
Nhìn chăm chú vào tôi qua cặp kính xổ trễ xuống sống mũi, ông bác sĩ có vẻ rất ngạc nhiên hỏi tôi: “Và cô đã uống thuốc sốt rét như đã được hướng dẫn không?”, Tôi trả lời:“Có, tôi đã uống thuốc Malarone theo hướng dẫn của bác sĩ gia đình tôi trong chuyến du lịch đến Kenya.” Sau đó ông ta suy nghĩ một lát và tiếp tục viết vào giấy khám bệnh của tôi, tiếng bút kêu sột soạt trên chiếc bàn giấy nghe có vẻ nặng nề.
Tôi không chỉ uống Malarone-một loại thuốc chống sốt rét “cao cấp”, được quảng cáo là có hiệu lực cao và dĩ nhiên là đắt tiền-mà còn ngủ trong màn chống muỗi giống như đứa con gái 4 tuổi cùng đi du lịch với tôi.
Căn phòng tôi ở cũng đã được phun hoá chất phòng chống muỗi sốt rét do Fred, nhân viên thuộc đội phun hóa chất với số người còn đông hơn cả những vị khách trong căn nhà lộng lẫy hướng ra biển ở Lamu, một hòn đảo nằm ở khu bờ biển miền Đông châu Phi. Và mỗi buổi tối tôi đều thoa dầu xua muỗi lên khắp người. Kết quả là tôi chỉ bị muỗi đốt 2 lần.
Trước khi tôi đặt chuyến bay đến Nairobi tôi đã do dự giữa mối nguy hiểm của bệnh tật với chi phí cho kỳ nghỉ. Lúc bấy giờ đi du lịch đến châu Âu thì quá đắt.Do đó, đi du lịch đến một nơi xa phù hợp với khả năng của tôi hơn và chuyến đi cũng thú vị hơn. Hơn nữa, chủ nhà ở Lamu là một người bạn cũ, thích phiêu lưu mạo hiểm, anh ta lớn lên ở châu Phi và London.
Vào những ngày đó chúng tôi đã có những bữa tiệc với trái cây, cá tươi, tôm, cua và xà lách. Vùng đất này không có xe ô tô và con gái tôi rất thích thú vì không cần phải mang giày. Chúng tôi chèo thuyền qua các vùng đầm lầy đến các bãi biển hoang vắng, nơi mà không có gì ngoài các con khỉ hoang dã ngồi trên mỏm đá. Mỗi lúc hoàng hôn chúng tôi cùng ngắm mặt trời lặn trên biển Ấn Độ Dương.
Sau 6 tuần sau khi trở về tôi đã phải vào bệnh viện Y học Nhiệt đới, nằm ở trung tâm London nơi tôi chưa hề đặt chân tới. Triệu chứng ư? Đau đầu liên tục và luôn cảm thấy buồn ngủ. Bác sĩ đã yêu cầu tôi xét nghiệm máu “như là biện pháp phòng ngừa”, và một cô y tá lấy máu tôi và nói rằng “chúng tôi luôn luôn kiểm tra xem có nhiễm sốt rét không. Sẽ không đúng với danh tiếng của viện chúng tôi nếu bỏ sót 1 trường hợp nào đó”.
Phòng đợi đã chật kín người. Mặc dù trời nắng nhưng có một người đàn ông mặc một cái áo khoác len và đang đổ mồ hôi nhễ nhại. Một người phụ nữ người Úc đang nói chuyện với cán bộ y tếbằng giọng mũi khi cô ta đưa ra một xấp giấy khám bệnh dày như quyển danh bạ điện thoại. Sau đó tôi được gọi vào.
Bác sĩ nói với tôi: “Ơn chúa cô đã tới đây. Cô đã bị mắc bệnh sốt rét.”Tôi rất sững sờ bởi vì tôi chỉ bị muỗi đốt 2 lần. “ Không may cho cô rồi”, bác sĩ thừa nhận. Nhưng tôi không bị sốt, không cảm thấy lạnh. Ông giải thích: “triệu chứng có thể không rõ ràng, vì tôi đã từng gặp hàng trăm bệnh nhân mắc sốt rét mỗi tháng. Cô chỉ là số ít người phát hiện bệnh trễ, chỉ xuất hiện vài dấu hiệu. Đây là một căn bệnh nguy hiểm nhưng có thể chữa trị được.”
Khi các ký sinh trùng sốt rét trong máu đã kháng lại thuốc Malarone, tôi sẽ được điều trị bằng quinine, loại thuốc luôn đi kèm với các tác dụng phụ như ù tai, buồn nôn, người run rẩy và giảm đường huyết.
Ông tiếp tục: “Con gái của cô dường như không thể mắc SR vì đã uống thuốc phòng. Còn trường hợp của cô thì thật hiếm vì có lẽ cô là trường hợp đầu tiên mắc SR khi đang uống thuốc. Điều này rất đổi ngạc nhiên.”
Trong 4 loại sốt rét ở người thì sốt rét do Plasmodium falciparum là phổ biến nhất (chiếm 80% trong các trường hợp bị nhiễm) và cũng nguy hiểm nhất. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 250 triệu người mắc phải căn bệnh này và khoảng 1 triệu người chết– cứ mỗi 30 giây thì có 1 trẻ em chết vì SR.
Sốt rét do P.falciparum còn được gọi là sốt rét ác tính (SRAT) hay sốt rét thể não bởi vì KSTSR có thể gây biến chứng lên não và có thể gây hôn mê. Những biến chứng khác thường gây nên do SRAT như suy thận, phá hủy gan và thiếu máu nghiêm trọng.
Sốt rét do P.falciparum thường lưu hành ở khu vực Tây Phi và một số nơi thuộc bờ biển Kenya. Tôi nhớ đến những người mẹ đã chỉ trích tôi vì đã cho con gái uống thuốc Malarone thay vì các thuốc vi lượng. Tôi đã phản ứng lại và xem lời khuyên đó là không đúng. Ở Anh mỗi năm có khoảng 1.600 người mắc bệnh trong số những người đi du lịchnước ngoài, với khoảng 10-12 người chết. Theo những cảnh báo của WHO, những người đi du lịch như tôi đi từ những nơi không có dịch sốt rét đến vùng điểm nóng của dịch bệnh như vùng biển Kenya, thường có nguy cơ mắc SR rất cao.
Nếu tôi biết đến các yếu tố phức tạp này thì sự cân nhắc của tôi giữa chi phí cho chuyến đi và bệnh tật có thể đã khác rồi. Đúng, tôi sẽ đi nhưng tôi có nên dẫn theo đứa con 4 tuổi của mình đi cùng hay không? Tuy nhiên tôi không thể đi một mình nếu chọn chi phí thay vì sự nguy hiểm. Cơ quan Hàng không Dân dụng gần đây đã thông báo sự đi lại giữa Heathrow và khu vực châu Âu giảm8,7%, trong khi đến những nơi khác lại tăng 1,8%.
Khách du lịch dài ngày hạn là những người thường đến những nơi mới lạ hơn. Du lịch đến Mexico đã giảm nhiều vì dịch bệnh cúm lợn nhưng đến châu Phi, Ấn Độ, Thái Lan và châu Mỹ Latinh vẫn được ưa thích mặc dù các mối nguy hiểm của bệnh sốt rét, sốt xuất huyết, sốt vàng da và các bệnh khác.
“Chúng tôi thấy có sự gia tăng số lượng đặt vé cho các chuyến du lịch dài hạn”, người phát ngôn của công ty du lịch Traifinder nói. Cô cho hay phòng khám di động của công ty du lịch cũng đã cung cấp vắc-xin và thuốc sốt rét, công ty cũng nhận được nhiều lời yêu cầu về các lời khuyên khi đi du lịch, “bao gồm các thông tin về các vùng có sốt rét lưu hành như Châu Phi”.
Ngược lại, TS. Ron Behrens, bác sĩ tư vấn về các loại thuốc khi đi du lịch ở bệnh viện Nhiệt Đới đã không nhắc nhở mang theo thuốc sốt rét khi đến Ấn Độ, Nam Mỹ và Trung Mỹ, nơi có bệnh sốt rét vivax lưu hành.
Ông cho hay: “Tuy mối nguy hiểm rất thấp nhưng tác dụng phụ của thuốc cao. Đó chỉ là sốt rét thể nhẹ, nếu tái phát cũng hiếm khi gây chết người. Tuy nhiên, châu Phi là nơi chính cô đã mắc sốt rét do P.falciparum, loại sốt rét nguy hiểm đến tính mạng. Tôi không tranh luận với những người từ chối mang theo thuốc nhưng tôi nghĩ họ thật nhẹ dạ.”
Tuy nhiên, điều may mắn cho tôi đó là số lượng ký sinh trùng trong máu tôi rất thấp, chỉ dưới 0.01%.
Theo TS. Ron Behrens ở bệnh viện Nhiệt Đới, người du lịch cần phải biết quy tắc“ABCD” để phòng ngừa bệnh sốt rét:
A-Awareness of risk (Nhận thức về mối nguy hiểm): cập nhật với bác sĩ gia đình hay chuyên gia về thông tin hàng ngày ở nơi mà bạn sẽ đến, chẳng hạn Phòng khám khách du lịch Traifinders.
B-Bite prevention (Ngăn chặn muỗi cắn): ngủ nằm màn đã được phun hóa chất diệt muỗi, nếu cần hãy phun cả phòng ngủ. Từ lúc chạng vạng tối cho đến bình minh phải bôi thuốc diệt côn trùng có tác dụng lâu dài và buổi tối phải mặc quần áo che hết người.
C-Chemoprophylaxis (Điều trị dự phòng): mang theo thuốc sốt rét thích hợp với bạn bởi vì khu vực bạn đến có thể xảy ra hiện tượng kháng thuốc, điều này sẽ rất nguy hiểm. Uống thuốc theo đơn của bác sĩ. Đừng bao giờ mua thuốc sốt rét qua internet hay các nơi bán thuốc không rõ nguồn gốc ở nơi mà bạn đến.
D-(Rapid) Diagnosis (Chẩn đoán nhanh): nếu có bất cứ dấu hiệu gì thì phải thông báo với cơ quan cung cấp dịch vụ y tế ngay khi có thể, nếu không bạn có thể bị ốm hoặc chết bởi vì không ai nghĩ tới căn bệnh này. Các triệu chứng của bệnh sốt rét bao gồm: sốt cao, lạnh, đổ mồ hôi, buồn nôn, đau đầu và mệt mỏi nhưng cũng có thể các triệu chứng này không điển hình, chỉ giống như triệu chứng do thay đổi thời tiết. Tùy thuộc vào loài KSTSR bị nhiễm, các triệu chứng có thể xuất hiện từ 7 ngày cho đến 1 năm sau khi bị muỗi đốt.