Ngày 8/4/2017. Togo đang nói lời tạm biệt với bệnh phù chân voi (Togo is Saying Goodbye to Elephantiasis). Togo đang trên đường loại trừ bệnh phù chân voi hay còn gọi là giun chỉ bạch huyết (LF) khi sử dụng cách tiếp cận 2 nhánh để ngăn chặn sự lan truyền, điều trị và xử lý bệnh. Togo đang trên ngưỡng cửa lịch sử khi trở thành quốc gia đầu tiên ởvùng hạ Saharan châu Phi loại trừ LF-một căn bệnh do muỗi truyềncác con giun giống như sợi chỉ sống trong hệ bạch huyết.
Không còn xấu hổ (No longer ashamed)
Ông Tchazimon Essohanani, 58 tuổi, là cha của 6 đứa con và là hiệu trưởng của một trường trung học cơ sở ở Bebeda, 35 km về phía đông của Kara, thành phố lớn thứ hai của Togo.Essohanani nhớ lại năm 2009, bìu và tinh hoàn của ông ta không có lý do rõ ràngđột nhiên bắt đầu phát triển ngày càng to hơn khiến ông ta phải chịu đựng sự bối rối, xấu hổ và thất vọng vì sự kỳ thị. "Tôi có 592 học sinh trong trường của tôi, khắp mọi nơi tôi đến, tôi có thể 'cảm thấy' rằng tất cả các cặp mắt đều nhắm vào quần của tôi. Rất thông thường, vợ tôi hỏi tôi những câu hỏi mà tôi không có câu trả lời", ông nói.Vào tháng 3/2012, Essohanani tìm kiếm sự trợ giúp tại Bệnh viện giảng dạy thuộc Đại học Togo, nơi ông được chẩn đoán dái đầy nước, sự phình lớn giống như bao bong bóng của các túi xung quanh tinh hoàn. Dái nước là một trong những triệu chứng của bệnh phù chân voi, cũng được biết đến bởi tên y học của nó, LF-một căn bệnh do muỗi gây ra khi đốt người bị nhiễm bệnh lấy ấu trùng giun và chích chúng vào người nó đốt tiếp theo. Bệnh này do giun giống như sợi chỉ sống trong hệ thống bạch huyết, gây dịch để thu thập và gây ra sưng nề ở cánh tay, chân, vú hoặc bộ phận sinh dục. Essohanani quyết định đi phẫu thuật vào ngày 13/6/2012, ông nhớ lại: "Đây là một thủ thuật không đau, bây giờ tôi khỏe như một người đi câu cảm giác xấu hổ và lúng túng đã biến mất, sự tự tin của tôi đã được phục hồi, tôi hạnh phúc và vẫn tiếp tục công việc của mình".
Trở lại buôn bán nhờchẩn đoán sớmvà điều trị kịp thời mang lại kết quả tốt(Back in business: early diagnosis and treatment key to good outcomes)
Bà Kamazoue Abatan, 55 tuổi, người buôn bán thực phẩm và mẹ của 4 người con rơi vào tình trạng ban đầugiống như cảm lạnh vào tháng 1/2004 tại Dongoyo, vùng ngoại ô Kara. Các triệu chứng nhanh chóng biến mất nhưng ítai ngờ bà ấy đã bị nhiễm ký sinh trùng gây bệnh giun chỉ bạch huyết (LF) còn gọi là phù chân voi. "Thời gian trôi đi, chi dưới của tôi to hơn và lớn hơn nhiều lần so với kích thước bình thường, việc buôn bán của chúng tôi bị ảnh hưởng", bànhớ lại. Một cuộc xét nghiệm được thực hiện tại Bệnh viện đa khoa Kara khẳng định bà Abatan có kết quả dương tính với bệnh phù chân voi, ngay lập tức bà ta tham gia vào một chương trình quốc gia được thành lập để xử lý các bệnh nhân LF. "Hiện nay, hai chân của tôi trở lại kích thước bình thường và tôi quay lạivới buôn bán, bận rộn ", bà nói với một cảm giác nhẹ nhõm, câu chuyện của bà có một kết cục hạnh phúc vì được chẩn đoán và điều trị sớm.
Tình trạng hiện nay của ông Essohanani và bà Abatan là những minh chứng cho câu chuyện thành công khác về y tế châu Phi: Togo đang tạo ra cột mốc lịch sử như là quốc gia đầu tiên ở vùng cận Saharan châu Phi loại trừ LF. Từ năm 2000, 7 trong số 35 huyện của Togo lưu hành LF đến nay quốc gia này đang đứng trước cơ hội được WHO xác nhận không còn LF sau khi số liệu về tỷ lệ hiện mắc cho thấy lan truyền LF đã bị làm gián đoạn từ năm 2010.
Bà Kamazoue Abatan, người bán rong thực phẩm được hưởng lợi từ chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời.
Làm thế nào để đạt được sự thành công đáng chú ý này?(How was this remarkable feat achieved?)
TS. Ameyo Dorkenoo-Giám đốc Chương trình quốc gia về giun chỉ bạch huyết (NPELF) của Togo cho rằng quốc gia của bà đã thông qua chiến lược 2nhánh: (a) Làm gián đoạn sự lan truyền và ngăn ngừa sự xuất hiện của sự lan truyền mới; (b) điều trị hoặc xử lý ca bệnh do LF, sau đó đơn giản tuân thủ các quy tắc, sử dụng cách tiếp cận theo từng bước của WHO để loại trừ LF.Bà nói: "Năm 2000, Togo thành lập NPELF tiến hành điều tra xác định nơi lây truyền mạnh đang xảy ra bao gồm cả dân số có nguy cơdo đó các khu vực cần sử dụng thuốc hàng loạt (MDA) [1]. Các cuộc điều tra này được theo sau ít nhất là 5 năm sử dụng MDA và một giai đoạn giám sát sau MDA, hiện nay chúng tôi đang chờ đợi sự xác nhận của WHOvào năm 2015 về sự cắt đứtlan truyền trongnước". Theo TS. Dorkenoo, các cuộc điều tra ban đầu cho thấy 7 huyện với dân số 1,2 triệu người có nguy cơ. MDA lần đầu tiên được thực hiện vào năm 2000 tại huyện Binah và trong vòng 3 năm việc phân phối rộng rãi các loại thuốc đã được thực hiện cho tất cả 7 huyện lưu hành. Từ 2000-2009, cả nước tiến hành từ 6 đến 9 vòng MDA tại mỗi huyện lưu hành LF. Hiện nay, các báo cáo cho thấy từ năm 2007, kết quả kiểm tra độ bao phủ của thuốc đã vượt quá 80% tổng dân số (trong khi khuyến cáo của WHO là 70%). Việc phân phối và tiếp nhận các loại thuốc đã thành công trong việc làm giảm mức độ ký sinh trùng gây bệnh đến một điểm mà chúng không còn được phát hiện ở những người được xét nghiệm đang sống trong tất cả các huyện có lưu hành LF vào năm 2000. TS. Dorkenoo giải thích chiến dịch loại trừ LF ở Togo không dựa trên việc chữa trị cho những người đã bị nhiễm thay vì cho mọi người dùng các thuốc diệt ấu trùngdo đó ngăn ngừa lây truyền từ những người bị nhiễmtới những người không bị nhiễm. Một yếu tố 'quan trọng’(star) trong thành công của Togo là sử dụng chương trình điều trị hai loại thuốc (two-drug treatment programme)-Albendazole và Ivermectin tiêu diệt trên 99% ký sinh trùng gây bệnh trong vài tiếng đồng hồ phá vỡ chuỗi lây truyền,chương trình thuốc kép này cũng có lợi ích về sức khoẻ:trong khi thuốc albendazole giết chết 5 con giun đường ruột thì thuốc Ivermectin sẽ ngăn chặn ghẻ và giết chết chuột.
Giám sát là một yếu tố thành công quan trọng trong việc làm gián đoạn sự lan truyền LF ở Togo được coi là quốc gia đầu tiên thực hiện hệ thống giám sát LF toàn quốc. TS. Dorkenoo giải thíchviệc thành lập một hệ thống để xác định và theo dõi các ca nhiễm chủ động đã mang lại kết quả đáng kinh ngạc. Thật vậy, do giám sát sau MDA là yếu tố quan trọng để theo dõi sự hồi sinh của các ca nhiễm mới hay ca nhập khẩu. NPELF tiếp tục theo dõi dữ liệu từ 46 phòng xét nghiệm và 18 điểm phân phối phân bố theo địa lý trên toàn quốc, bao gồm các huyện được coi là không lưu hành LF sau khi lập bản đồ năm 2000.Bà tóm tắt các yếu tố thành công khác trong sự kiện mang tính lịch sử ở Togo: "Dân số của chúng tôi rất ít (khoảng 6,1 triệu người), Chính phủ đã chứng tỏ cam kết chính trị phi thường, các nhân viên y tế cộng đồng cam kết và tận tụy cho thấy sự nhiệt tình tuyệt vời và sự hợp tác với các đối tác chiến lược và hào phóng làm việc tốt ". Điểm cuối cùng là sự hỗ trợ kỹ thuật của WHO và Trung tâm kiểm soát và phòng chống dịch bệnh Hoa Kỳ (US CDC), sự hỗ trợ tài chính của Tổ chức quốc tế và phát triển Na Uy(Norway’s Health & Development International) cùng các tổ chức khác. Khả năng nhận biết và nắm bắt các cơ hội tài chính của nước này được thể hiện qua việc Togo vẫn là chương trình LF duy nhất trên thế giới nhận được tài trợ từ Quỹ Toàn cầu phòng chống AIDS, Lao và Sốt rét.Thành công trong thực hiện trụ cột thứ hai của chiến lược loại trừ LF của Togo là điều trị và xử lý ca bệnh do LF được chứng minh bằng đào tạo hơn 20 bác sĩ phẫu thuật dái nước, đến nay thực tế hơn 350 cuộc phẫu thuật được thực hiện là những người dân bị ảnh hưởng bởi LF đang được tiếp cận thông qua chương trình quản lý người tàn tật do LF như một phần hoạt động chăm sóc tại nhà và thay đổi thái độ của cộng đồng. Với kiến thức và việc tự chăm sóc bản thân thích hợp, nhiều bệnh nhân người Togo bị LF đang trải qua những cải thiện mạnh mẽ về chất lượng cuộc sống và năng suất.
Bale Essonani-bệnh nhân LF 46 tuổi Bale, một giáo viên và một người cha của 5 người con đang sống tại Lama Kpedah thuộcngoại ô Kara vẫn còn bị sưng chân nhưng là một ví dụ sống động về tuân thủ các phương pháp được khuyến nghị để xử lý khuyết tật do LF có thể dẫn đến sự 'ổn định' (stability) và có một cuộc sống bình thường. "Tôi chưa bao giờ cảm thấy tốt hơn trong cuộc sống này", anh ta ca ngợi: “Tôi sống một cuộc sống bình thường, được sự tôn trọng và hỗ trợ từ các học sinh, gia đình và bạn bè của tôi, những người bây giờ biết tình trạng bệnh tật của tôi là do muỗi đốt, các chuyến viếng thăm và tư vấn từ quan chức của WHO là nguồn cảm hứng tuyệt vời. Tôi có thể bị bệnh kinh niên nhưng thực sự được an ủi vì con cái của tôi cũng như các gia đình khác sẽ sống một cuộc sống không có‘chân lớn’ (big foot) như voi được gọi tên tại nhiều vùng của Tây Phi.Về mặt này phát biểu của TS. Lucile Imbouađại diện WHO tại Togolàm chúng ta cảm thấy yên tâm hơn: "Chúng tôi rất vui mừng khi đến thời điểm này WHO và các đối tác khác sẽ tiếp tục cung cấp cho Togo sự hỗ trợ cần thiết để củng cố những thành quả đạt được cho đến nay và đảm bảo xử lý tốt các bệnh nhân LF mãn tính, thường kéo dài ngay cả sau khi sự lây truyền LF đã bị làm gián đoạn”.
Nguồn tài liệu trích dẫn:
[1] Mass drug administration is the administration of drugs or medicines to entire populations, irrespective of disease status, in order to control, prevent or eliminate common or widespread disease.
[2] Sử dụng thuốc đại trà là việc sử dụng các loại thuốc cho toàn bộ quần thể, không phân biệt tình trạng bệnh tật để phòng chống hay loại trừ căn bệnh phổ biến hoặc lan rộng.