Tháng 4/2014. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) - Sức khỏe tâm thần (mental health) là một phần không thể thiếu và thiết yếu của sức khỏe, theo WHO "Sức khỏe là một trạng thái thoải mái hoàn toàn về thể chất, tinh thần và phúc lợi xã hội và không chỉ đơn thuần là không có bệnh tật", một hệ quả quan trọng của định nghĩa này là sức khỏe tâm thần nhiều hơn với sự vắng mặt của rối loạn tâm thần (mental disorders) hay khuyết tật (disabilities).
Sức khỏe tâm thần là một trạng thái khỏe mạnh mà một cá nhân nhận ra mình hoặc khả năng của mình có thể đối phó với những căng thẳng của cuộc sống, có thể làm việc hiệu quả và có khả năng đóng góp cho cộng đồng của mình. Sức khỏe tâm thần và hạnh phúc là nền tảng cho khả năng tập thể và cá nhân của chúng ta khi con người suy nghĩ, biểu hiện cảm xúc, tương tác với nhau, kiếm sống và tận hưởng cuộc sống. Trên cơ sở đó, việc thúc đẩy, bảo vệ và phục hồi sức khỏe tâm thần có thể được coi là một mối quan tâm quan trọng của các cá nhân, cộng đồng và xã hội trên toàn thế giới.
Yếu tố quyết định sức khỏe tâm thần (Determinants of mental health)
Nhiều yếu tố xã hội, tâm lý và sinh học xác định mức độ sức khỏe tâm thần của một người tại bất kỳ thời điểm nào, ví dụ áp lực kinh tế-xã hội dai dẳng được công nhận như là các nguy cơ đối với sức khỏe tâm thần cho các cá nhân và cộng đồng, bằng chứng rõ ràng nhất có liên quan đến các chỉ số đói nghèo bao gồm độ học vấn thấp. Sức khỏe tâm thần kém cũng liên quan với sự thay đổ xã hội nhanh chóng, điều kiện làm việc căng thẳng, phân biệt đối xử giới tính, không được hưởng quyền lợi xã hội, lối sống không lành mạnh, nguy cơ bạo lực và sức khỏe bệnh tật liên quan đến thể chất. Ngoài ra còn có yếu tố tâm lý và tính cách cụ thể làm cho mọi người dễ bị rối loạn tâm thần, cuối cùng có một số nguyên nhân sinh học của rối loạn tâm thần bao gồm cả yếu tố di truyền và sự mất cân bằng hóa chất trong não bộ.
Thúc đẩy và bảo vệ sức khỏe tâm thần (Mental health promotion and protection)
Nâng cao sức khỏe tâm thần liên quan đến các hành động tạo điều kiện và môi trường sống nhằm hỗ trợ sức khỏe tâm thần và cho phép mọi người áp dụng và duy trì lối sống lành mạnh bao gồm một loạt các hành động làm tăng cơ hội của nhiều người hơn có sức khỏe tâm thần tốt hơn. Một môi trường tôn trọng và bảo vệ các quyền dân sự cơ bản, các quyền chính trị, kinh tế-xã hội và văn hóa là nền tảng để tăng cường sức khỏe tâm thần, nếu không có sự an ninh và tự do được cung cấp bởi các quyền này thì việc duy trì một mức độ cao về sức khỏe tâm thần là rất khó khăn. Chính sách sức khỏe tâm thần quốc gia không nên chỉ quan tâm đến rối loạn tâm thần mà còn phải nhận ra và giải quyết các vấn đề rộng hơn để thúc đẩy sức khỏe tâm thần bao gồm lồng ghép nâng cao sức khỏe tâm thần vào các chính sách và các chương trình trong các lĩnh vực chính phủ và kinh doanh bao gồm giáo dục, lao động, tư pháp, giao thông, môi trường, nhà ở và phúc lợi cũng như lĩnh vực y tế.
Thúc đẩy sức khỏe tâm thần phụ thuộc phần lớn vào các chiến lược liên ngành, các cách cụ thể để thúc đẩy sức khỏe tâm thần bao gồm các can thiệp sớm ở tuổi mầm non (ví dụ như thăm nhà với phụ nữ mang thai , các hoạt động về tâm lý xã hội trước tuổi học đường, kết hợp giúp đỡ về dinh dưỡng và tâm lý xã hội cho các quần thể khó khăn); hỗ trợ cho trẻ em (ví dụ như chương trình xây dựng kỹ năng, các chương trình phát triển cho trẻ em và thanh niên); trao quyền cho phụ nữ về kinh tế-xã hội (ví dụ như cải thiện tiếp cận giáo dục và các chương trình tín dụng vi mô); hỗ trợ xã hội cho người cao tuổi (ví dụ như sáng kiến kết bạn, trung tâm cộng đồng và trung tâm ngày cho người già); các chương trình mục tiêu cho nhóm dễ bị tổn thương, trong đó có dân tộc thiểu số, người dân bản địa, người di cư và người dân bị ảnh hưởng bởi xung đột và thiên tai (ví dụ các can thiệp tâm lý xã hội sau thiên tai); hoạt động quảng bá sức khỏe tâm thần trong các trường học (ví dụ như chương trình hỗ trợ thay đổi sinh thái trong các trường học và trường học thân thiện với trẻ); can thiệp sức khỏe tâm thần tại nơi làm việc (ví dụ như chương trình phòng chống stress); chính sách nhà ở (ví dụ cải thiện nhà ở); các chương trình phòng chống bạo lực (ví dụ như sáng kiến lập chính sách cộng đồng); các chương trình phát triển cộng đồng (ví dụ như sáng kiến chăm sóc cộng đồng, phát triển nông thôn lồng ghép); bảo trợ xã hội cho người nghèo; các chiến dịch và luật chống phân biệt đối xử; thúc đẩy các quyền, cơ hội và chăm sóc cho các cá nhân có rối loạn tâm thần.
Chăm sóc sức khỏe tâm thần và điều trị (Mental health care and treatment)
Trong bối cảnh các nỗ lực quốc gia nhằm phát triển và thực hiện các chính sách sức khỏe tâm thần thì điều quan trọng không chỉ bảo vệ và phát huy hạnh phúc của người dân mà còn giải quyết các nhu cầu của những người có rối loạn tâm thần được xác định. Sự hiểu biết phải làm gì về gánh nặng leo thang do rối loạn tâm thần đã cải thiện đáng kể trong thập kỷ qu, có một sự gia tăng về bằng chứng chứng minh cả tính hiệu quả và chi phí - hiệu quả của các biện pháp can thiệp quan trọng đối với rối loạn tâm thần ưu tiên trong các nước ở các cấp độ phát triển kinh tế khác nhau, ví dụ về các biện pháp can thiệp có hiệu quả, mang tính khả thi và giá cả phải chăng bao gồm điều trị động kinh bằng các thuốc chống động kinh; điều trị trầm cảm với các thuốc chống trầm cảm và tâm lý trị liệu ngắn gọn; điều trị rối loạn tâm thần với các thuốc chống loạn thần cũ cộng thêm hỗ trợ tâm lý xã hội; thuế với đồ uống có cồn và hạn chế sự sẵn có và tiếp thị các chất này. Một loạt các biện pháp hữu hiệu hiện có cũng có tác dụng cho công tác phòng chống tự tử, phòng chống và điều trị các rối loạn tâm thần ở trẻ em, phòng và điều trị bệnh mất trí nhớ và điều trị các rối loạn sử dụng chất gây nghiện.
Đáp ứng của Tổ chức y tế thế giới(WHO response)
WHO hỗ trợ các chính phủ với mục tiêu củng cố và thúc đẩy sức khỏe tâm thần, đánh giá bằng chứng trong việc thúc đẩy sức khỏe tâm thần và đang làm việc với các chính phủ để phổ biến thông tin này và lồng ghép các chiến lược hiệu quả vào các chính sách và kế hoạch. Năm 2013, Đại Hội đồng y tế thế giới (World Health Assembly) đã thông qua một kế hoạch hành động sức khỏe tâm thần toàn diện (Mental Health Action Plan) giai đoạn 2013-2020. Kế hoạch là một cam kết của tất cả các nước thành viên của WHO nhằm có những hành động cụ thể để cải thiện sức khỏe tâm thần và đóng góp vào việc đạt được một loạt các mục tiêu toàn cầu.
Kế hoạch hành động có mục tiêu tổng thể là thúc đẩy khỏe mạnh về tâm thần, ngăn ngừa rối loạn tâm thần, cung cấp sự chăm sóc, nâng cao phục hồi, thúc đẩy quyền con người và giảm tỷ lệ tử vong, tỷ lệ mắc bệnh và khuyết tật cho người bị rối loạn tâm thần. Đồng thời đặt ra một tầm nhìn mang tínhnguyên tắc cho tương lai tập trung vào 4 mục tiêu chính (i) Tăng cường lãnh đạo và quản lý sức khỏe tâm thần có hiệu quả (ii) Cung cấp sự chăm sóc toàn diện, lồng ghép và đáp ứng với sức khỏe tâm thần và các dịch vụ chăm sóc xã hội tại các nơi dựa vào cộng đồng, (iii) Thực hiện chiến lược để thúc đẩy và phòng ngừa về sức khỏe tâm thần (iv) Tăng cường hệ thống thông tin, chứng cứ và nghiên cứu về sức khỏe tâm thần. Đặc biệt nhấn mạnh được đưa ra trong kế hoạch hành động này là bảo vệ và thúc đẩy các quyền của con người, tăng cường và nâng cao vị thế của xã hội dân sự và các vị trí trung tâm trong chăm sóc dựa vào cộng đồng.
Để đạt được mục tiêu, kế hoạch hành động đề xuất và đòi hỏi các hành động rõ ràng từ các chính phủ, các đối tác quốc tế và WHO. Các Bộ y tế cần phải có một vai trò lãnh đạo và WHO sẽ làm việc với họ và với các đối tác quốc tế và quốc gia bao gồm cả xã hội dân sự để thực hiện kế hoạch bởi vì không có hành động phù hợp với tất cả các quốc gia vì thế mỗi chính phủ sẽ cần phải thích ứng với các kế hoạch hành động tới từng hoàn cảnh cụ thể.
Thực hiện Kế hoạch hành động sẽ cho phép người bị rối loạn tâm thần tìm thấy dễ dàng hơn để tiếp cận đến các dịch vụ sức khỏe tâm thần và chăm sóc xã hội; được cung cấp điều trị bởi các nhân viên y tế có kỹ năng phù hợp trong các nơi chăm sóc sức khỏe nói chung; tham gia vào việc táitổ chức, phân phối và đánh giá các dịch vụ để mà các dịch vụ chăm sóc và điều trị trở nên đáp ứng tốt hơn tới nhu cầu của họ; đạt được lớn hơn việc tiếp cận các lợi ích của người tàn tật bởi chính phủ, nhà ở và các chương trình sinh kế, và tham gia tốt hơn vào công việc và đời sống cộng đồng và vấn đề dân sự.