Cập nhật tháng 3/2014. WHO - Phá thai không an toàn (unsafe abortion) xảy ra khi mang thai được chấm dứt bởi người thiếu các kỹ năng cần thiết hoặc trong một môi trường không phù hợp với tiêu chuẩn y tế tối thiểu hoặc cả hai.
Con người, kỹ năng và tiêu chuẩn y tế xem là an toàn trong việc cung cấp sự phá thai khác nhau là phá thai nội khoa (được thực hiện chỉ riêng với các loại thuốc) và phá thai ngoại khoa (được thực hiện với một cái ống hút bằng tay hoặc bằng điện). Kỹ năng và tiêu chuẩn y tế cần thiết cho phá thai an toàn cũng thay đổi tùy thuộc vào thời gian mang thai và phát triển các tiến bộ khoa học và kỹ thuật. Phụ nữ bao gồm cả thanh thiếu niên có thai ngoài ý muốn phương kế thông thường là phá thai không an toàn khi họ không thể tiếp cận với phá thai an toàn. Các rào cản đối với việc tiếp cận phá thai an toàn bao gồm luật pháp hạn chế (restrictive laws); tính sẵn có của các dịch vụ nghèo nàn (poor availability of services); chi phí cao (high cost); kỳ thị (stigma); lương tâm của các nhà cung cấp chăm sóc sức khỏe (conscientious objection of health-care providers) và yêu cầu không cần thiết như thời gian bắt buộc phải chờ đợi , tư vấn bắt buộc, cung cấp thông tin sai lệch, ủy quyền của bên thứ ba, và các xét nghiệm không cần thiết về mặt y khoa, việc chăm sóc chậm trễ (unnecessary requirements such as mandatory waiting periods, mandatory counselling, provision of misleading information, third-party authorization, and medically unnecessary tests, that delay care).
Mức độ trầm trọng (Scope of the problem)
Dựa trên dữ liệu năm 2008, WHO ước tính có khoảng 22 triệu ca phá thai không an toàn hàng năm, kết quả là có 47.000 người chết và hơn 5 triệu ca có biến chứng như sẩy thai không hoàn toàn (không loại bỏ hoặc trục xuất tất cả các tổ chức của thai ra khỏi tử cung); xuất huyết (chảy máu nặng); nhiễm trùng; thủng tử cung (gây ra khi tử cung được đâm bởi một vật sắc) và gây tổn thương cho đường sinh dục và các cơ quan nội tạng bằng cách chèn các vật thể nguy hiểm như que, kim đan, hoặc thủy tinh vỡ vào âm đạo hoặc hậu môn. Trên toàn cầu, phá thai không an toàn chiếm khoảng 13% của tất cả các trường hợp tử vong liên quan đến mang thai. Trong các khu vực phát triển, người ta ước tính rằng 30 phụ nữ chết trên 100.000 ca phá thai không an toàn, con số này tăng lên đến 220 trường hợp tử vong trên 100.000 ca phá thai không an toàn tại các khu vực đang phát triển và 520 ở vùng cận Saharan châu Phi. Tử vong do phá thai không an toàn ảnh hưởng không cân xứng đến phụ nữ ở châu Phi, trong khi châu lục này chiếm 29% của tất cả các vụ phá thai không an toàn, báo cáo cho thấy 62% các ca tử vong liên quan đến phá thai.
Ai là đối tượng có nguy cơ (Who is at risk?)
Bất kỳ người phụ nữ nào có thai không mong muốn mà không thể tiếp cận đến phá thai an toàn là có nguy cơ của việc phá thai không an toàn. Phụ nữ nghèo có nhiều khả năng phá thai không an toàn hơn so với phụ nữ giàu có hơn. Chết và bị thương tổn cao hơn khi phá thai không an toàn được thực hiện muộn sau khi có thai. Tỷ lệ phá thai không an toàn là cao hơn ở nơi tiếp cận với biện pháp tránh thai hiệu quả và phá thai an toàn bị hạn chế hoặc không có sẵn.
Các biến chứng của nạo phá thai không an toàn đòi hỏi phải được chăm sóc khẩn cấp (Complications of unsafe abortion requiring emergency care)
Các biến chứng đe dọa tính mạng chủ yếu do phá thai không an toàn là băng huyết (haemorrhage), nhiễm trùng (infection), tổn thương đường sinh dục và các cơ quan nội tạng (injury to the genital tract and internal organs).
Các dấu hiệu và triệu chứng (Signs and symptoms)
Đánh giá ban đầu chính xác là điều cần thiết để đảm bảo điều trị thích hợp và chuyển viện kịp thời về các biến chứng của nạo phá thai không an toàn. Những dấu hiệu quan trọng và triệu chứng của biến chứng đòi hỏi sự chú ý ngay lập tức bao gồm chảy máu âm đạo bất thường (abnormal vaginal bleeding); đau bụng (abdominal pain); nhiễm trùng (infection) và sốc-trụy hệ thống tuần hoàn (shock (collapse of the circulatory system). Các biến chứng của nạo phá thai không an toàn có thể khó chẩn đoán, ví dụ một người phụ nữ có thai ngoài tử cung hay thai lạc chỗ (phát triển bất thường của trứng được thụ tinh bên ngoài tử cung) có thể có các triệu chứng tương tự như sẩy thai không hoàn toàn; do đó điều cần thiết đối với nhân viên y tế phải được chuẩn bị để thực hiện việc chuyển viện và sắp xếp vận chuyển đến một cơ sở, nơi một chẩn đoán xác định có thể được thực hiện và chăm sóc thích hợp có thể được chuyển giao một cách nhanh chóng.
Điều trị và chăm sóc (Treatment and care)
Xuất huyết: điều trị kịp thời mất máu nặng là rất quan trọng bởi sự chậm trễ có thể gây tử vong. Nhiễm trùng: điều trị bằng thuốc kháng sinh cùng với cuộc lấy đi của bất kỳ mô của thai còn lại từ tử cung càng sớm càng tốt. Tổn thương đường sinh dục và/hoặc cơ quan nội tạng: nếu điều này bị nghi ngờ, chuyển sớm đến một cấp chăm sóc sức khỏe thích hợp là điều cần thiết.
Tiếp cận đến điều trị vì các biến chứng của nạo phá thai (Access to treatment for abortion complications)
Các nhà cung cấp chăm sóc y tế có nghĩa vụ cung cấp chăm sóc y tế cứu mạng sống cho bất kỳ người phụ nữ bị các biến chứng liên quan đến phá thai, bao gồm điều trị các biến chứng do việc phá thai không an toàn, không phụ thuộc vào cơ sở pháp lý cho việc phá thai. Tuy nhiên, trong một số trường hợp điều trị các biến chứng do phá thai được thực hiện chỉ với điều kiện người phụ nữ cung cấp thông tin về người thực hiện việc phá thai bất hợp pháp. Việc thực hiện lời thú tội nạo hút từ phụ nữ tìm kiếm chăm sóc y tế khẩn cấp như là kết quả của việc phá thai bất hợp pháp và các yêu cầu pháp lý cho các bác sĩ và nhân viên y tế khác báo cáo các trường hợp phụ nữ đã qua phá thai, làm chậm trễ sự chăm sóc và làm tăng nguy cơ đối với sức khỏe của phụ nữ và mạng sống. Tiêu chuẩn nhân quyền của Liên Hợp Quốc kêu gọi các nước cung cấp điều trị ngay lập tức và vô điều kiện cho bất cứ ai tìm kiếm chăm sóc y tế khẩn cấp (2).
Phòng chống (Prevention and control)
Phá thai không an toàn có thể được ngăn chặn thông qua giáo dục tôt về tình dục (good sexuality education); phòng ngừa có thai ngoài ý muốn thông qua sử dụng các biện pháp tránh thai hiệu quả bao gồm cả biện pháp tránh thai khẩn cấp (prevention of unintended pregnancy through use of effective contraception, including emergency contraception) và cung cấp phá thai an toàn, phá thai hợp pháp (provision of safe, legal abortion). Ngoài ra, tử vong và tàn tật do phá thai không an toàn có thể được làm giảm thông qua việc cung cấp điều trị cấp cứu các biến chứng một cách kịp thời.
Tác động về kinh tế (Economic impact)
Ngoài các trường hợp tử vong và tàn tật do nạo phá thai không an toàn thì có những chi phí xã hội và tài chính với phụ nữ, gia đình, cộng đồng và hệ thống y tế. Năm 2006, người ta ước tính rằng 680 triệu đô la đã được chi tiêu cho việc điều trị do những hậu quả nghiêm trọng của việc phá thai không an toàn (1). 370 triệu đô la bổ sung thêm sẽ được yêu cầu để đáp ứng đầy đủ các nhu cầu chưa được đáp ứng để điều trị các biến chứng từ việc phá thai không an toàn (1)
Đáp ứng của Tổ chức Y tế thế giới (WHO response)
WHO cung cấp hướng dẫn kỹ thuật và chính sách toàn cầu về việc sử dụng biện pháp tránh thai để tránh mang thai ngoài ý muốn, phá thai an toàn và điều trị các biến chứng do nạo phá thai không an toàn. Năm 2012, WHO xuất bản hướng dẫn cập nhật về kỹ thuật và chính sách về phá thai an toàn (updated technical and policy guidance on safe abortion); năm 2014, WHOxuất bản một cuốn sổ tay thực hành lâm sàng về phá thai an toàn (clinical practice handbook for safe abortion).
Theo yêu cầu, WHO cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho các nước nhằm thích ứng với các hướng dẫn sức khỏe sinh sản và tình dục với các bối cảnh cụ thể và tăng cường các chính sách và chương trình quốc gia có liên quan đến biện pháp tránh thai và phá thai an toàn. WHO là nhà đồng tài trợ của UNDP/UNFPA/UNICEF/Chương trình đặc biệt của Ngân hàng thế giới về nghiên cứu, phát triển và đào tạo nghiên cứu về sinh sản ở người, trong đó thực hiện nghiên cứu về chăm sóc lâm sàng cũng như thực hiện nghiên cứu về cộng đồng và tiếp cận của hệ thống y tế nhằm ngăn ngừa nạo phá thai không an toàn. WHO cũng theo dõi các gánh nặng toàn cầu của việc phá thai không an toàn và hậu quả của nó thông qua bản cập nhật định kỳ tới ước tính của phá thai không an toàn.
Tài liệu tham khảo
1. Vlassoff et al. Economic impact of unsafe abortion-related morbidity and mortality: evidence and estimation challenges. Brighton, Institute of Development Studies, 2008 (IDS Research Reports 59). (Vlassoff et al. Tác động kinh tế về số mắc và tử vong liên quan đến phá thai không an toàn: bằng chứng và ước tính thách thức. Brighton, Viện Nghiên cứu Phát triển, 2008 (báo cáo nghiên cứu IDS59).
2. Human Rights Committee; Committee Against Torture; Committee on the Elimination of Discrimination Against Women (Ủy ban Nhân quyền; Ủy ban chống tra tấn; Ủy ban về xóa bỏ sự phân biệt đối xử đối với phụ nữ).