Tục truyền rằng, người Anh hùng áo vải Quang Trung-Nguyễn Huệ trên con đường đánh Nam, dẹp Bắc để thống nhất sơn hà, trong binh pháp đã sử dụng một dàn trống để hỗ trợ hành quân gồm 12 chiếc trống tượng trưng cho thập nhị địa chi gắn liền với tâm linh và bổn mạng của con người ở phương Đông gồm Tý, Sửu, Dần, Mẹo, Thìn, Tỵ , Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi để làm hiệu lệnh thúc quân, cổ vũ tinh thần hăng say chiến đấu của ba quân tướng sĩ. Dàn trống được dựng thành 3 hàng từ lớn đến nhỏ gồm: bốn trống lớn đường kính khoảng 40 cm, sau đó là bốn trống vừa cở 30 cm, rồi bốn trống nhỏ khoảng 10 cm. Người sử dụng trống dùng hai roi (dùi) trống, dài khoảng 30 cm, đánh trống bằng hai đầu,cả trên mặt trống lẫn tang trống. Theo truyền tụng, nhạc võ Tây Sơn xuất phát từ những người luyện tập võ công của Việt Nam có nguồn gốc ở Bình Định và được Ba anh em người Anh hùng áo vải Quang Trung-Nguyễn Huệ vận dụng, sáng tạo và sử dụng phối hợp để luyện võ công cho quân sĩ khởi nghĩa của Tây Sơn . Nguồn gốc đầu tiên của dàn trống để luyện võ công gồm một bộ trống 17 chiếc, người tập võ sẽ dùng hai tay để đánh 12 chiếc, còn lại 5 chiếc đánh bằng đầu, 2 gót chân và 2 khuỷu tay. Người tập võ đánh được nhuần nhuyễn cả 17 trống được xem làcó "võ thuật như thần".
 |
Tiếng trống trận tại Lễ hội Festival Tây Sơn-Bình Định 2008 |
Trống trận Tây Sơn gồm 3 hồi thể hiện các lệnh xuất quân, lệnh xung trận-công thành và ca khúc khải hoàn. Tiết tấu của mỗi hồi trống đều có âm hưởng riêng. Trong hồi trống xuất quân, tiếng trống nghe bình thản, nhịp nhàng nhưng chứa đầy khí thế chiến đấu của đoàn quân trên đường ra trận mạc. Trong hồi trống xung trận-công thành, tiết tấu của tiếng trống trận chuyển sang réo rắt, nhanh, dồn dập; thể hiện tiếng ngựa hí, tiếng hò reo, thế tiến công thần tốc như vũ bão của ba quân tướng sĩ. Trong hồi trống ca khúc khải hoàn, tiếng trống thể hiện niềm phấn khởi, sự vui mừng chiến thắng đã đạt được. Từ chiến công bách chiến bách thắng của nghĩa quân Tây Sơn, điều đặc biệt trong tiếng trống trận Tây Sơn là không có hồi lui quân, sự khởi đầu và kết thúc đều vang vọng một âm hưởng của bản hùng ca thắng trận. Điều thú vị nhất là trong cả ba hồi trống này đều hội đủ cả 12 tiếng trống của dàn trống 12 cái. Tiếng trống trận Tây Sơn-Bình Định là một nét văn hóa rất độc đáo, nó hoàn toàn không giống bất kỳ tiếng trống nào và ở bất cứ nơi đâu trên đất nước Việt Nam cũng như các nước khác trên thế giới.
Ngày xưa, trống trận Tây Sơn không chỉ là hiệu lệnh hành quân mà còn là cách thức để các võ tướng chỉ huy chuyển những mệnh lệnh chiến đấu đến ba quân tướng sĩ nhằm điều binh, khiển tướng một cách linh hoạt. Nó chứa đựng nhiều đòn thế võ thuật siêu đẳng. Khi xung trận, người đánh trống trận cũng phải tự chiến đấu để vừa bảo vệ mình vừa bảo vệ tiếng trống, tín hiệu trống lệnh phát ra phải đều đặn, liên tục, giữ nhịp cho trận đánh không bị ngắt quãng, rời rạc. Chính vì vậy mà đôi dùi trống, động tác đánh trống, bộ quyền pháp di chuyển cũng là một nghệ thuật tự vệ. Khi đánh trống trận, người đánh di chuyển hết sức linh hoạt, bất cứ bộ phận nào của thân thể cũng có thể sử dụng để đối địch.
Nhân dịp Festival Tây Sơn-Bình Định năm 2008 được tổ chức vào đầu tháng 8 tại thành phố Quy Nhơn và huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định; nơi quê hương của người Anh hùng áo vải Quang Trung-Nguyễn Huệ. Nếu những ai có dịp đến với lễ hội Festival này, nhớ đừng quên tìm xem màn biểu diễn “Trống trận Tây Sơn” của các Nữ nghệ nhân ở quê hương đất võ Bình Định để cảm nhận được những cái độc đáo mà không có nơi nào có.