Loài sán dây lạ mới được các nhà khoa học trên thế giới phát hiện đầu năm 2009

Các nhà nghiên cứu Canada mới đây đã phát hiện ra một nhóm sán dây có chiều dài trên 0.3m ký sinh và gây bệnh trong cơ thể người, cá và một số loài động vật khác thông qua cơ chế hút chất dinh dưỡng của vật chủ. Nhóm sán dây mới phát hiện này được đặt tên theo Rhinebothriidea, bao gồm những loài giun sán ký sinh trên cá đuối gai độc và có chiều dài hàng mét.

Claire J.Healy phụ trách Bảo tàng hoàng gia o­ntario tại Toronto cùng các cộng sự Janine N. Caira, Kirsten Jensen, Bonnie L. Webster và Timothy J. Littlewood đang làm việc tại Đơn vị nghiên cứu lịch sử tự nhiên, Bảo tàng hoàng gia o­ntario tại Toronto và Đơn vị nghiên cứu sinh thái và tiến hóa sinh học của Đại học Connecticut, Mỹ và Đơn vị nghiên cứu sinh thái học của Anh đã chứng minh đây là một nhóm mới của sán dây. Trường hợp nhiễm sán dây khá hiếm ở Mỹ, người dân thường không biết rằng họ bị nhiễm sán, có thể qua nguồn động vật hay nguồn nước, nhưng các triệu chứng bao gồm đau bụng, buồn nôn, nôn mửa, chán ăn, suy dinh dưỡng. Biện pháp điều trị là có thể dùng liều thuốc điều trị giun sán bình thường cũng đủ tiêu diệt và đưa sán ra khỏi hệ tiêu hóa. Phát hiện ra nhóm Rhinebothriidea mới này, gồm có 5 loài mới đối với khoa học, cho thấy một bước tiến đáng kể trong hiểu biết về mối tương quan tiến hóa của sán dây.

Nhóm sán mới này sẽ được công bố chi tiết về phân loại học cũng như cấu trúc di truyền trên tạp chí số sắp đến là International Journal for Parasitology, Volume 39, Issue 4, March 2009, Pages 497-511

Nghiên cứu phân loại học cho loài sán dây này

Nghiên cứu bắt đầu bằng cuôc khảo sát toàn diện về một nhóm sán dây ký sinh trong cơ thể các loài cá đuối (cá đuối gai độc và họ của chúng). Các nhà khoa học trước đây từng phân loại những con sán dây này vào trong họ Tetraphyllidea - một họ đã mất đi đặc trưng riêng của nó trong vòng 2 thập kỷ qua, hiện nó được xem là phân mục dành cho những loài không thật sự thuộc về một nhóm phân loại nào đó. Để giải quyết vấn đề này, Healy cùng cộng sự đã thiết lập một loạt trình tự gen di truyền của 58 loài sán dẹp, thuộc về 30 loài trong số 5 chi, bao gồm cả loài nghiên cứu, cho thấy khá xa so với Tetraphyllidea. Đa phần các trình tự gen có được lần đầu tiên chính là nhờ nghien cứu này. Sử dụng kính hiển vi quang học và kính hiển vi điện tử quét (SEM) cùng phân tích mô học, nhóm nghiên cứu đã phát hiện ra rằng các thành viên của họ sán dây này có mang các đặc điểm tự nhiên thể hiện cùng một tổ tiên chung.

Tác giả Healy cũng cho biết nghiên cứu này làm rõ một phần mấu chốt quan trọng của cây phân loại các loài giun dẹp. Nó thiết lập bước tiến cho các nghiên cứu về sau về mối quan hệ tiến hóa giữa các loài giun sán.

Hình trên là ảnh chụp qua kính hiển vi điện tử quét, đầu sán Rhinebothrium sp. rộng khoảng 300 µm. Loài sán này, giống như tất cả các loài sán rhinebothriidean, có 4 chân bám trên đầu sán, mỗi một chân mọc ra từ một cái cuống. (Ảnh: Claire J. Healy)

Điểm đặc biệt của sán dây ở đây là sử dụng các ống cơ hoặc miếng cơ được gọi là giác bám để bám chắt vào bề mặt đường ruột của vật chủ. Các giác bám của thành viên trong nhóm sán dây mới này được gắn với các cuống cơ, chứ không gắn trực tiếp vào đầu sán. Dựa trên đặc điểm hình thái này, các thành viên của nhóm mới có thể được phân loại vào họ Rhinebothriidea, (Platyhelminthes: Eucestoda),tách biệt rõ với họ Tetraphyllidea.

Họ mới này bao gồm 13 loài, trong đó có 5 loài mới được phát hiện trong quá trình nghiên cứu của tác giả Healy cùng cộng sự. Trên 200 loài, trong số đó có nhiều loài chưa được đặt tên, được xếp vào họ Tetraphyllidea và ngày càng có thêm nhiều loài được phát hiện theo tiến trình nghiên cứu. Các nghiên cứu bổ sung về Tetraphyliidea cùng các họ hàng của nó có thể giải thích cơ chế mà những con sán dây này có thể biến đổi, tiến hóa từ lối sống trong nước mặn đến nước ngọt và trên đất liền.