|
Ý kiến chuyên gia:Tại sao cuộc chiến chống sốt rét không thành công?
Căn bệnh đe doạ tính mạng do ký sinh trùng lây truyền cho người từ muỗi Anopheles bị nhiễm bệnh không chỉ có thể phòng ngừa được mà còn có thể chữa khỏi bằng các loại thuốc sốt rét. Tuy nhiên, nhiều người Nigeria vẫn bị bệnh mặc dù đã có một liệu pháp kết hợp Artemisinin based Combination Therapy (ACTs). Cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét đã diễn ra trong một thời gian rất dài, nhưng còn lâu mới giành được thắng lợi. Nó vẫn là một căn bệnh đe dọa đến mạng sống ở các nước đang phát triển. Các chuyên gia y tế cho rằng sự thiếu hụt kinh phí, thuốc giả và thiếu nghiên cứu là một số vấn đề làm cho các can thiệp bởi các chính phủ và các cơ quan tài trợ tỏ ra không hiệu quả. Theo một báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới năm 2015, có hơn 200 triệu ca sốt rét và 437.000 ca tử vong. Hơn 90% ca tử vong do sốt rét xảy ra ở châu Phi. Theo báo cáo năm nay, không có tiến bộ đáng kể nào được thực hiện trong phòng chống sốt rét. Báo cáo ước tính có thêm 5 triệu ca sốt rét vào năm 2016 so với năm 2015. Số ca tử vong do sốt rét đứng ở mức khoảng 445.000, một con số tương tự như năm trước. Việc thiếu kinh phí ở cấp độ trong nước và quốc tế đã được xác định là một yếu tố chính. Đã có nhiều lỗ hỏng trong việc cung cấp màn tẩm hóa chất diệt, thuốc sốt rét và các công cụ khác giúp cứu mạng sống. Tuy nhiên, Tổng giám đốc TCYTTG, Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus cho biết đã thu được nhiều thành tựu trong cuộc chiến chống sốt rét. Ông nói: "Trong những năm gần đây, chúng ta đã đạt được nhiều thành tựu to lớn trong cuộc chiến chống sốt rét. Chúng ta đang ở giai đoạn bước ngoặt. Nếu không có hành động khẩn cấp, chúng ta có nguy cơ bị tụt hậu và không đạt được các chỉ tiêu sốt rét toàn cầu vào năm 2020 và xa hơn”. Chiến lược kỹ thuật toàn cầu về sốt rét của TCYTTG dự kiến sẽ đạt được việc giảm 40% tỷ lệ mắc mới bệnh sốt rét và tử vong vào năm 2020. Lời cảnh tỉnh Đáp ứng với báo cáo mới nhất của TCYTTG, Giám đốc Chương trình sốt rét toàn cầu, Tiến sĩ Pedro Alonso, nói rằng chúng ta đang giẫm chân tại chỗ trong việc ứng phó với bệnh sốt rét. Chúng tôi hy vọng báo cáo này đóng vai trò là một lời cảnh tỉnh cho cộng đồng y tế toàn cầu. Việc đáp ứng các mục tiêu sốt rét toàn cầu sẽ chỉ có thể đạt được bằng cách đầu tư nhiều hơn và mở rộng độ bao phủ các công cụ cốt lõi trong phòng ngừa, chẩn đoán và điều trị sốt rét. Sự tài trợ mạnh mẽ cho nghiên cứu và phát triển các công cụ mới cũng rất quan trọng". Nhiều cán bộ y tế địa phương đã áp dụng tiêu chuẩn mới về sốt rét để điều trị bệnh sốt rét- sàng lọc bệnh trước khi điều trị bệnh nhân bằng cách sử dụng test chẩn đoán nhanh. Tuy nhiên, khi mà bệnh sốt rét được chẩn đoán và điều trị bắt đầu, bệnh nhân không nhận được bất kỳ điều gì tốt hơn. Vậy thì điều gì có thể phải chịu trách nhiệm? Vai trò của thuốc giả Theo TCYTTG, thuốc sốt rét và kháng sinh là những sản phẩm y tế giả và kém chất lượng phổ biến nhất. Chuyên gia về sốt rét và người đứng đầu Khoa Y tế công cộng và dịch tễ học thuộc Viện nghiên cứu Y khoa Nigeria, Yaba, Lagos - Tiến sĩ Sam Awolola cho biết cả thuốc thương mại và đổi mới đều có thể bị làm giả. Các sản phẩm dao động từ những sản phẩm rất đắt dùng cho ung thư đến các sản phẩm rất rẻ tiền để điều trị đau nhức.Chúng có thể được tìm thấy trên các thị trường đường phố bất hợp pháp, thông qua trang web không được kiểm soát, cửa hàng dược phẩm, phòng khám và bệnh viện. Theo ông, 1phần 10 sản phẩm y tế ở các nước có thu nhập thấp và trung bình, trong đó có Nigeria, hoặc kém chất lượng hoặc giả mạo.Các sản phẩm y tế kém chất lượng và giả mạo góp phần vào sự đề kháng với kháng sinh và các nhiễm trùng kháng thuốc. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng các sản phẩm giả mạo có thể không chứa đủ các thành phần hoạt chất, thành phần hoạt chất không đúng, hoặc số lượng hoạt chất không đúng. Các sản phẩm này chứa tinh bột ngô, bột khoai tây hoặc phấn. Một số sản phẩm y tế không đạt tiêu chuẩn và kém chất lượng có độc tính tự nhiên với mức độ gây tử vong do hoạt chất không đúng hoặc các hóa chất độc hại khác. Tất cả các sản phẩm kém chất lượng thường được sản xuất trong các điều kiện rất nghèo nàn và không hợp vệ sinh và bởi các nhân viên không có chất lượng. Chúng chứa những tạp chất không rõ và đôi khi bị ô nhiễm bởi vi khuẩn. Các sản phẩm giả mạo do bản chất của chúng rất khó phát hiện từ nguồn gốc. Tuy nhiên, chúng không có khả năng để điều trị bệnh và thường dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng về sức khoẻ, bao gồm tử vong. Một quan chức hàng đầu tại Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Nigeria (NAFDAC), người đã nói với điều kiện giấu tên, đã thúc giục người tiêu dùng trợ giúp cơ quan này trong việc giải quyết những thách thức về các sản phẩm giả mạo. Quan chức này cho biết: "Bởi vì chúng ta có thiết bị công nghệ cao để kiểm tra các sản phẩm giả mạo nhưng nếu một số sản phảm thoát ra khỏi cảnh giác của chúng tôi thì người tiêu dùng nên gọi để chúng ta cùng chú ý đến nó." Ông khuyên người tiêu dùng nên thận trọng với các loại thuốc quảng cáo thư rác; thiếu tính xác thực; không có logo hoặc giấy chứng nhận xác minh; lỗi chính tả và ngữ pháp kém trên bao bì.Bên cạnh đó, ông nói rằng các trang web không hiển thị địa chỉ thực hay điện thoại cố định và các trang web cung cấp các loại thuốc theo toa mà không có toa bác sĩ và các sản phẩm có giá thấp đáng ngờ, phải không được xem xét. Theo TCYTTG, danh mục thuốc phải được áp dụng cho việc mua hàng trực tuyến. TCYTTG liệt kê các câu hỏi mà cần lưu ý đến như: Liệu nó có đúng là thuốc được đặt hàng không? Có đúng liều lượng không? Bao bì có trong tình trạng tốt, sạch, với một tờ thông tin bệnh nhân và bằng ngôn ngữ mà nó đã được quảng cáo? Hình dạng, cảm quan và mùi của thuốc có phải có đúng không? Dấu an ninh có còn nguyên vẹn mà không có dấu hiệu giả mạo không? Tờ khai hải quan hoặc nhãn bưu điện có công bố nội dung là thuốc không? Số lô và ngày hết hạn trên bao bì thứ nhất (bên trong) có phù hợp với số lô và ngày hết hạn trên bao bì thứ hai (bên ngoài) không? Tháng trước, TCYTTG đã đưa ra 20 cảnh báo các sản phẩm y tế toàn cầu và nhiều cảnh báo khu vực và cung cấp hỗ trợ kỹ thuật hơn 100 trường hợp. Ví dụ, ở bang Borno, TCYTTG đã hỗ trợ khởi động một chiến dịch sử dụng thuốc sốt rét hàng loạt cho khoảng 1,2 triệu trẻ em dưới 5 tuổi ở các khu vực mục tiêu. Kết quả ban đầu cho thấy có sự giảm các ca bệnh sốt rét và tử vong ở bang đông bắc này. Các chuyên gia sốt rét và các chuyên gia khác trong lĩnh vực phòng chống tin rằng tất cả hy vọng là không bị thua trong việc loại trừ căn bệnh gây chết người này. Phòng ngừa Theo các chuyên gia, phòng chống vector là cách tốt nhất để ngăn ngừa và giảm sự lây truyền bệnh sốt rét. Họ nói rằng với sự bao phủ cao hơn các can thiệp phòng chống vector trong một khu vực cụ thể, một biện pháp bảo vệ sẽ đạt được trên toàn cộng đồng. TCYTTG khuyến cáo bảo vệ cho tất cả người có nguy cơ sốt rét bằng biện pháp phòng chống vector hiệu quả với hai hình thức là: màn ngủ tẩm hóa chất diệt và phun tồn lưu trong nhà. Màn tẩm hóa chất diệt Màn tẩm hóa chất diệt tồn lưu dài lâu (Long-lasting insecticidal nets -LLINs) là hình thức thích hợp nhất của màn ngủ tẩm hóa chất diệt được sử dụng trong y tế công cộng. Ở các nơi, TCYTTG khuyến cáo mức độ bao phủ của LLINs đối với tất cả những người có nguy cơ sốt rét. Cách chi phí hiệu quả nhất để đạt được điều này là cung cấp LLINs miễn phí, mà Nigeria đã thực hiện, để đảm bảo sự tiếp cận bình đẳng cho tất cả mọi người. Song song với điều này, các chiến lược truyền thông thay đổi hành vi hiệu quả cần thực hiện để đảm bảo rằng tất cả những người có nguy cơ sốt rét ngủ trong LLINs mỗi đêm, và màn ngủ được duy trì đúng cách. Phun hóa chất tồn lưu trong nhà Phun hóa chất tồn lưu trong nhà (Indoor Residual Spraying -IRS) là một cách mạnh mẽ để nhanh chóng giảm sự lan truyền bệnh sốt rét. Tiềm năng của nó được thực hiện khi ít nhất 80% số nhà ở các khu vực mục tiêu được phun. Phun tồn lưu trong nhà có hiệu quả từ 3 đến 6 tháng, tùy thuộc vào công thức hóa chất được sử dụng và loại bề mặt được phun. Ở một số nơi, cần phải phun nhiều lần để bảo vệ quần thể trong suốt mùa sốt rét. Lagos là một trong những bang đã áp dụng phương pháp phun này. Thuốc sốt rét Thuốc sốt rét cũng có thể được sử dụng để phòng ngừa sốt rét. Đối với phụ nữ mang thai sống ở các vùng lan truyền bệnh từ vừa đến cao, TCYTTG khuyến cáo điều trị dự phòng từng đợt bằng sulfadoxine-pyrimethamine, tại mỗi lần khám thai định kỳ sau ba tháng đầu. Đối với trẻ em, nên dùng ba liều điều trị dự phòng từng đợt bằng sulfadoxine-pyrimethamine, được cung cấp cùng với tiêm chủng định kỳ. Vào năm 2012, TCYTTG đã khuyến cáo sử dụng hóa dự phòng sốt rét theo mùa như là một chiến lược phòng chống sốt rét bổ sung cho các khu vực thuộc tiểu vùng Sahel của châu Phi. Chiến lược bao gồm sử dụng liệu trình amodiaquin cộng với sulfadoxine-pyrimethamin hàng tháng cho tất cả trẻ em dưới 5 tuổi trong suốt mùa truyền bệnh cao. Tiến sĩ Awolola nói thuốc sốt rét tốt nhất trên thế giới từng biết đến: chloroquine là an toàn, rẻ tiền và hiệu quả, cho đến khi ký sinh trùng sốt rét phát triển đề kháng với nó. Ông nói rằng sulphadoxine/ pyrimethamin là một loại thuốc kết hợp có nhiều hứa hẹn nhưng ký sinh trùng cũng trở nên kháng thuốc. Chuyên gia sốt rét cho biết trở ngại do sốt rét kháng thuốc là mối quan tâm toàn cầu. Nỗi sợ hãi chính là kháng thuốc sẽ làm gia tăng các mô hình lan truyền mạnh. Trong thế kỷ qua, việc sử dụng đơn trị liệu như quinin, chloroquin, mefloquin, lumefantrin, pyrimethamin và halofantrin đã dẫn đến sự đề kháng nhanh chóng của Plasmodium falciparum. Mô tả việc cấm dùng đơn trị liệu, ông nói điều nên quan tâm là "liệu các bác sĩ của chúng ta có thực sự tin tưởng vào sự thất bại của liệu pháp đơn trị liệu lại là một vấn đề khác hay không. Chloroquin, mặc dù vẫn còn là thuốc được các bác sĩ lựa chọn ngày nay, nhưng bằng chứng từ nghiên cứu của chúng tôi cho thấy các chỉ dấu phân tử kháng thực sự tới loại thuốc lưu hành rất nhiều này". Các khuyến cáo về thuốc sốt rét hiện nay rằng liệu pháp thuốc phối hợp ACTs (Artemisinin-based Combination Therapies -ACTs), Tiến sĩ Awolola nói rằng thuốc ACTs giết ký sinh trùng trong máu của người bị nhiễm bệnh trong vòng ba ngày. "Arthemether-lumefantrine hiện đang được sử dụng như là một ACTs phổ biến nhất như là thuốc điều trị ưu tiên và thay thế ở Nigeria và các nước châu Phi khác. Tuy nhiên, vào năm 2003 chỉ một năm sau khi TCYTTG khuyến cáo sử dụng ACTs ở bất cứ đâu, cho thấy có sự làm chậm sạch ký sinh trùng P. falciparum, cho thấy kháng artemisinin được báo cáo gần biên giới Thái Lan-Campuchia - ông nói về việc phát hiện ra ACTs như là một hy vọng lớn cho điều trị sốt rét. Trong 10 năm, Awolola cho biết sự lan rộng của kháng artemisinin đã lan rộng khắp các quốc gia trong Tiểu vùng sông Mê Kông từ bờ biển Việt Nam ở phía Đông đến biên giới Ấn Độ ở phía Tây. Các ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc có khả năng gây nhiễm cho loài vector chính ở châu Phi là Anopheles gambiae, “các dấu hiệu cho thấy sự đề kháng artemisinin đang phát triển ở châu Phi đang nổi lên từ các nghiên cứu được thực hiện bởi các nhà nghiên cứu từ Trường Đại học Vệ sinh và Y học Nhiệt đới Luân Đôn, người đã phát hiện ra một đột biến di truyền mới - 'ap2mu' làm cho P. falciparum ít nhạy cảm hơn với artemisinin, điều này có thể có nghĩa là P. falciparum bắt đầu kháng với các ACTs ở châu Phi". Awolola chỉ trích những đóng góp tương đối ít các nguồn tài trợ nghiên cứu sốt rét từ các chính phủ châu Phi, khi ông giải thích hiện châu Phi vẫn đang chiếm lượng lớn gánh nặng bệnh tật. Tuy nhiên, kinh phí cho nghiên cứu sốt rét phụ thuộc vào nhà tài trợ trong một kỷ nguyên mà tất cả chúng ta đều mơ ước loại trừ sốt rét. Số liệu thống kê về việc tài trợ cho nghiên cứu sốt rét do các chính phủ châu Phi là không ổn định và tình hình ở Nigeria rất thảm hại. Đánh giá về ngân quỹ dành cho sốt rét tại NIMR từ năm 2007-2016 cho thấy số liệu thống kê gây sốc với trên 80% được cung cấp thông qua hỗ trợ bên ngoài, trong khi Chính phủ Nigeria thông qua Bộ Y tế Liên bang cung cấp chưa đầy 7%. Nếu chúng ta bỏ qua trách nhiệm vào ngày hôm nay, chúng ta không thể tránh khỏi những thách thức vào ngày mai." Kháng hóa chất diệt Awolola nói với những người vẫn tin tưởng vào việc sử dụng ITNs rằng phần lớn thành công ghi nhận được trong phòng chóng sốt rét xuất phát từ phòng chống vector. Phòng chống phụ thuộc rất nhiều vào việc sử dụng pyrethroids, là loại hóa chất duy nhất hiện đang được khuyến cáo sử dụng cho ITNs hoặc LLINs. Nhưng muỗi kháng pyrethroids đã được ghi nhận ở nhiều nước. Ở một số khu vực đã phát hiện được sự đề kháng với tất cả bốn lớp hóa chất dùng trong y tế công cộng. Kháng thuốc hiếm khi kết hợp với việc giảm hiệu quả của LLINs và LLINs tiếp tục cung cấp một mức độ bảo vệ đáng kể trong hầu hết các cộng đồng. Sử dụng quay vòng các loại hóa chất khác nhau dùng cho phun tồn lưu trong nhà đã được đề xuất như là một cách tiếp cận để xử lý kháng hóa chất. Tuy nhiên, tại nhiều khu vực lưu hành sốt rét ở vùng cận Sahara, châu Phi và Ấn Độ đang đặt ra mối quan tâm đáng kể do mức độ lây truyền sốt rét cao và các báo cáo kháng thuốc trừ sâu đang lan rộng. Việc sử dụng hai loại hóa chất khác nhau trong màn chống muỗi là cơ hội để giảm thiểu nguy cơ phát triển và lan rộng màn ngủ kháng thuốc trừ sâu.
|
TRANG CHỦ
