|
Khó loại trừ sốt rét vì sốt rét ngoại lai và sốt rét ngoại nhập
Hiện nay nước ta đang triển khai chiến lược phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét sau khi đã đạt được những thành quả đáng ghi nhận trong thời gian qua. Thực trạng phải đối mặt khi tình hình sốt rét có xu hướng gia tăng ở khu vực Đông Nam Bộ, Tây Nguyên; đồng thời khu 4 cũ, đồng bằng trung du Bắc Bộ cũng bị ảnh hưởng. Sốt rét ngoại lai và sốt rét ngoại nhập đang tạo nên mối nguy cơ để sốt rét quay trở lại làm cho sốt rét khó loại trừ ra khỏi cộng đồng nếu không có giải pháp giám sát, kiểm soát và xử trí tốt.
 | | Người đi rừng, ngủ rẫy xa ở lại đêm rất dễ nhiễm sốt rét ngoại lai (ảnh minh họa) |
Sốt rét ngoại lai Theo báo cáo của Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng, trong 6 tháng đầu năm 2015 cả nước ghi nhận có 1.356 bệnh nhân sốt rét bị nhiễm ký sinh trùng ngoại lai trong tổng số 5.623 trường hợp người bệnh có ký sinh trùng dương tính khi xét nghiệm máu, chiếm tỷ lệ 24,11%. Phân tích tình hình thấy 41 tỉnh, thành phố không phát hiện được ký sinh trùng sốt rét nội địa; 22 tỉnh khác còn lại vẫn có ký sinh trùng lây truyền tại chỗ. Đặc biệt có 137 trường hợp sốt rét ngoại lai bị nhiễm từ châu Phi và 145 trường hợp sốt rét ngoại lai bị nhiễm từ Lào và Campuchia trở về các địa phương qua con đường giao lưu, đi lại, buôn bán, du lịch, lao động... bị mắc phải. Các địa phương có số sốt rét ngoại lai cao do bị nhiễm ở ngoài tỉnh và ngoài nước được ghi nhận tại Lâm Đồng với 159 trường hợp, Bình Định 156 trường hợp, Quảng Bình 144 trường hợp, Nghệ An 129 trường hợp, Phú Yên 105 trường hợp, Hà Tĩnh 65 trường hợp... Đây là một khó khăn cũng như thách thức đối với các địa phương trước tình hình thực tế khi đang triển khai thực hiện các biện pháp theo chiến lược phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét hiện nay. Mầm bệnh sốt rét ngoại lai thường xuyên được đưa về bổ sung ở các cơ sở bằng nhiều con đường khác nhau, muỗi truyền bệnh sốt rét có cơ hội và điều kiện phục hồi phát triển hoạt động để truyền bệnh sau khi biện pháp tác động can thiệp diệt muỗi được thu hẹp dần; nguy cơ sốt rét quay trở lại là vấn đề hoàn toàn có thể xảy ra với khả năng lây truyền tại chỗ từ ký sinh trùng sốt rét ngoại lai. Nguyên nhân làm cho tình hình sốt rét không ổn định với những diễn biến bất thường đã được biết rõ từ thực trạng sốt rét ngoại lai nhưng giải pháp xử trí trên thực tế không phải là việc dễ dàng, đơn giản. Vấn đề khó khăn hiện nay là làm thế nào để phát hiện, quản lý được bệnh nhân sốt rét ngoại lai nhằm có thể chẩn đoán và điều trị kịp thời, không cho mầm bệnh có cơ hội và điều kiện lây lan ra tại địa phương qua trung gian muỗi truyền bệnh được phục hồi hoạt động hoặc muỗi không bị tiêu diệt bởi kháng hóa chất can thiệp. Vấn đề sốt rét ngoại lại hiện nay cần phải được phân tích rõ bằng 2 chỉ số cần thiết là bệnh nhân sốt rét ngoại lai và ký sinh trùng sốt rét ngoại lai theo yêu cầu của việc quản lý. Khi thu thập số liệu sốt rét, cần lưu ý để tránh nhầm lẫn trong thống kê báo cáo với các trường hợp cụ thể của từng tuyến như: ngoại lai thôn, bản, tổ dân phố nhưng lại nội địa xã, phường, thị trấn; ngoại lai xã, phường, thị trấn nhưng lại nội địa quận, huyện, thành phố; ngoại lai quận, huyện, thành phố nhưng lại nội địa tỉnh; ngoại lai ngoài tỉnh nhưng lại nội địa ở trong nước... Ngoài ra với quá trình giao lưu, đi lại, du lịch, lao động... đang phát triển nhiều hiện nay; người ở trong nước có thể bị nhiễm bệnh sốt rét trong một thời gian nhất định từ một số nước khác có bệnh sốt rét lưu hành trở về các địa phương; vì vậy phải phân tích rõ thêm sốt rét ngoại lai do nhiễm bệnh từ nước ngoài trở về và cụ thể là nước nào. Sốt rét ngoại nhập Vấn đề sốt rét ngoại nhập cũng cần được quan tâm để phát hiện, quản lý và chủ động xử trí biện pháp can thiệp phù hợp. Những người nước ngoài hoặc Việt kiều ở nước ngoài đến từ các quốc gia có bệnh sốt rét lưu hành rất dễ có nguy cơ mang mầm bệnh xâm nhập vào nội địa để lây truyền tại chỗ qua trung gian của muỗi truyền bệnh có sẵn tại cơ sở, biến sốt rét ngoại nhập thành sốt rét nội địa; trường hợp này khác sốt rét ngoại lai với đặc điểm người trong nước đi ra nước ngoài có bệnh sốt rét lưu hành trong một thời gian hạn định bị lây nhiễm và mang mầm bệnh trở về. Ngoài ra, nếu muỗi truyền bệnh ở vùng sốt rét lưu hành tại nước ngoài mang ký sinh trùng sốt rét xâm nhập vào máy bay, tàu biển, ô tô... khi phương tiện hạ cánh, cập bến, đỗ xuống sân bay, bến cảng, chỗ đỗ xe... chờ tiếp nhận thêm khách hoặc thực hiện các dịch vụ khác thì muỗi có thể chích đốt máu và truyền bệnh sốt rét cho hành khách. Khi trở về nhà và quốc gia nơi hành khách cư trú không ở vùng sốt rét lưu hành, có nghĩa là hành khách chưa hề bị mắc bệnh sốt rét và chưa có tính miễn dịch đối với sốt rét thì bệnh cảnh lâm sàng thường diễn biến khá nặng, đặc biệt là khi nhiễm loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum gây ác tính và tử vong. Trong các trường hợp này, việc phát hiện và chẩn đoán sẽ rất khó khăn vì người bệnh thường bị mắc sốt rét sơ nhiễm với cơn sốt không điển hình. Tỷ lệ tử vong ở những trường hợp sốt rét ngoại nhập cũng rất cao do bệnh cảnh lâm sàng diễn biến nặng và trầm trọng, trong khi đó thực tế thường phát hiện, chẩn đoán chậm hoặc chẩn đoán nhầm với các bệnh khác. Một vấn đề cần được lưu ý là nếu tại nơi cư trú của bệnh nhân sốt rét ngoại nhập có muỗi truyền bệnh sốt rét chủ yếu hoạt động với mật độ cao thì có thể xẩy ra sự lây truyền bệnh tại chỗ, biến đổi thành sốt rét nội địa từ mầm bệnh ngoại nhập. Khó khăn cần được giải quyết Hiện nay tất cả các địa phương trên cả nước đang tiến hành những biện pháp can thiệp để thực hiện chiến lược phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030 với mục tiêu đã xây dựng theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Tuy vậy trong thực tế việc giữ vững thành quả phòng chống để tiến tới loại trừ bệnh ở một số địa phương đang gặp nhiều khó khăn do phải đối mặt với tình hình sốt rét ngoại lai diễn biến phức tạp và có thể cả sốt rét ngoại nhập gây ảnh hưởng. Muốn loại trừ bệnh sốt rét ra khỏi cộng đồng theo mục tiêu đề ra, trong những năm tiếp theo cần thực hiện các biện pháp phòng chống tích cực để có cơ sở đánh giá và chuyển sang giai đoạn cuối của chiến lược loại trừ. Vấn đề giải quyết sốt rét ngoại lai muốn đạt được hiệu quả không dễ dàng vì phải tăng cường quản lý đối tượng thường xuyên ra khỏi khu vực bảo vệ bởi các biện pháp phòng chống bằng nhiều hình thái khác nhau như đi rừng, vào rẫy ngủ lại đêm; đào đãi vàng và đá quý, tìm trầm vùng sốt rét; giao lưu, đi lại, buôn bán, trao đổi hàng hóa ở vùng cao biên giới; lao động và xuất khẩu lao động đến các nước có sốt rét lưu hành... để truyền thông giáo dục sức khỏe. Các đối tượng này phải biết rõ các biện pháp phòng bệnh cần thiết khi đi và phát hiện bệnh để tự điều trị, đồng thời đến ngay cơ sở y tế để tiếp tục theo dõi chữa trị khi mắc bệnh trở về. Phòng bệnh khi đi là việc quan trọng nếu không muốn bị mắc bệnh sốt rét ngoại lai trở về gây lây nhiễm cho những người ở chung quanh qua muỗi truyền bệnh.
 | | Máy bay đỗ lại sân bay vùng sốt rét vào ban đêm có thể mang về sốt rét ngoại nhập (ảnh minh họa) |
Sốt rét ngoại nhập cũng cần được quan tâm khi thực trạng hiện nay đang có sự phát triển giao lưu, hội nhập quốc tế, đặc biệt là đối với các nước có sốt rét lưu hành. Không những bệnh sốt rét mà các bệnh khác, kể cả những bệnh mới nổi trong thời gian gần đây rất dễ có nguy cơ xâm nhập vào nội địa qua con đường du lịch, lao động... Các địa phương nên chủ động phát hiện, chẩn đoán và thống kê thêm thực trạng này để có cơ sở đề xuất biện pháp can thiệp cụ thể, phù hợp. Như vậy con đường tiến tới loại trừ bệnh sốt rét ra khỏi cộng đồng trong thời gian tới sẽ còn gặp rất nhiều khó khăn nếu không có biện pháp giải quyết một cách cụ thể tình trạng sốt rét ngoại lai và sốt rét ngoại nhập vì nguy cơ sốt rét quay trở lại là rất lớn từ mầm bệnh ngoại lai và ngoại nhập đã được tiên lượng.
|
TRANG CHỦ
Thông điệp về Ngày Sốt rét thế giới 25-4 (World Malaria Day)
Ngày Sốt rét thế giới-Ngày Chăm sóc sức khỏe toàn cầu (World malaria day – A day to make the world care)
