Thuốc để phòng bệnh, chữa bệnh là một sản phẩm đặc biệt phải đạt yêu cầu nghiêm ngặt về chất lượng, bảo đảm tính hiệu lực và an toàn cho người dùng. Tuy vậy khi sử dụng ở liều bình thường, thuốc có thể gây ra phản ứng có hại với những tác dụng không mong muốn có khả năng ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Do đó việc giám sát phản ứng có hại của thuốc là trách nhiệm của nhân viên y tế để hạn chế các nguy cơ có liên quan đến thuốc.

Giám sát phản ứng có hại của thuốc là trách nhiệm của nhân viên y tế (ảnh minh họa)

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), phản ứng có hại của thuốc (ADR: adverse drug reactions) là phản ứng độc hại, không định trước và xuất hiện ở liều thường dùng cho người với mục đích phòng bệnh, chẩn đoán, điều trị bệnh hoặc làm thay đổi chức năng sinh lý của cơ thể. Phản ứng có hại này là một trong những nguyên nhân làm tăng tỷ lệ mắc bệnh và tỷ lệ tử vong, kéo dài thời gian nằm viện, giảm tuân thủ điều trị và tăng chi phí điều trị của người bệnh. Vì vậy việc giám sát phản ứng có hại của thuốc đóng vai trò khá quan trọng nhằm góp phần làm giảm thiểu những nguy cơ có liên quan đến thuốc trong quá trình sử dụng thuốc của người bệnh. Giám sát phản ứng có hại của thuốc bao gồm việc phát hiện, xử trí, báo cáo, đánh giá và phòng ngừa phản ứng ứng có hại với hai mục tiêu: Nâng cao nhận thức về vấn đề an toàn trong sử dụng thuốc và khuyến khích nhân viên y tế báo cáo phản ứng có hại của thuốc, xem đây là một nhiệm vụ chuyên môn trong thực hành lâm sàng và cũng là một phần trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp. Phát hiện sớm các vấn đề an toàn thuốc, kịp thời xử trí và chủ động thực hiện những biện pháp phòng ngừa các biến cố bất lợi xảy ra trong quá trình sử dụng thuốc trên người bệnh; đồng thời tăng cường việc sử dụng thuốc hợp lý, giảm tỷ lệ mắc bệnh và tỷ lệ tử vong liên quan đến thuốc trong thực hành lâm sàng. Như trên đã nêu, giám sát phản ứng có hại của thuốc là trách nhiệm của tất cả các nhân viên y tế từ bác sĩ, dược sĩ đến y tá điều dưỡng, nữ hộ sinh, kỹ thuật viên và những nhân viên y tế khác tại các cơ sở khám chữa bệnh và phòng bệnh.

Trách nhiệm của y tá điều dưỡng, nữ hộ sinh, kỹ thuật viên

Y tá điều dưỡng, nữ hộ sinh, kỹ thuật viên có trách nhiệm phát hiện phản ứng có hại của thuốc bằng cách theo dõi và ghi nhận những biểu hiện triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng có dấu hiệu bất thường xảy ra trên người bệnh căn cứ vào các thông tin do bệnh nhân cung cấp cũng như các triệu chứng ghi nhận được trong qua trình chăm sóc, theo dõi người bệnh. Đồng thời phải thông báo ngay cho bác sĩ điều trị và dược sĩ khoa dược về tình trạng bất thường của người bệnh. Ghi lại các thông tin liên quan đến những thuốc mà bệnh nhân đã sử dụng đối với thuốc nghi ngờ gây phản ứng có hại và thuốc dùng đồng thời bao gồm: tên thuốc, liều dùng, đường dùng, nhà sản xuất, số lô, ngày và thời gian bắt đầu dùng thuốc, ngày và thời gian kết thúc dùng thuốc, lý do sử dụng thuốc. Ngài ra cần giữ lại vỏ bao bì thuốc, vỉ thuốc mà người bệnh đã sử dụng để tham khảo trong trường hợp cần biết thêm thông tin. Thực hiện xử trí phản ứng có hại của thuốc đúng theo y lệnh của bác sĩ điều trị với việc theo dõi chặt chẽ người bệnh, thông báo kịp thời cho bác sĩ điều trị khi phát hiện các dấu hiệu diễn biến bất thường của bệnh nhân trong quá trình điều trị tiếp theo. Trong trường hợp khẩn cấp, có thể ngừng sử dụng thuốc nghi ngờ gây nên phản ứng có hại có ảnh hưởng đến tính mạng người bệnh trước khi thông báo cho bác sĩ điều trị.

Trách nhiệm của bác sĩ điều trị

Bác sĩ điều trị có trách nhiệm giám sát phản ứng có hại của thuốc bằng cách kiểm tra những vấn đề, thông tin cần chú ý trước khi kê đơn. Hướng dẫn y tá điều dưỡng, nữ hộ sinh, kỹ thuật viên những dấu hiệu cần theo dõi để phát hiện phản ứng có hại của thuốc trong quá trình sử dụng cho người bệnh như: đau cơ ở bệnh nhân sử dụng thuốc hạ lipid máu thuốc nhóm statin, bị tiêu chảy khi dùng kháng sinh dài ngày...Phát hiện phản ứng có hại của thuốc bằng cách ghi nhận lại những biểu hiện triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng có dấu hiệu bất thường xảy ra trên người bệnh vào bệnh án điều trị. Kiểm tra lại tất cả các thuốc thực tế đã sử dụng cho người bệnh. Kiểm tra chất lượng thuốc bằng cảm quan với mẫu thuốc được lưu lại xem có biểu hiện gì bất thường về chất lượng thuốc. Đồng thời cũng phải kiểm tra một số thông tin khác có liên quan như: việc dùng thuốc phù hợp với tình trạng bệnh lý, cân nhắc các bệnh bị mắc kèm theo, chống chỉ định dùng cho người bệnh; liều lượng sử dụng thuốc đúng theo khuyến cáo;người bệnh có tiền sử dị ứng, đặc biệt là dị ứng với thuốc; sự phù hợp về thời điểm dùng thuốc nghi ngờ và thời điểm xuất hiện phản ứng có hại của thuốc... Xử trí phản ứng có hại của thuốc bằng việc đánh giá mức độ nghiêm trọng của phản ứng có hại gây nên để quyết định hướng can thiệp lâm sàng phù hợp. Cần giảm liều lượng hoặc ngừng ngay thuốc nghi ngờ gây phản ứng có hại trong điều kiện lâm sàng cho phép. Kịp thời thực hiện các biện pháp xử trí điều trị triệu chứng, điều trị hỗ trợ, bảo đảm chức năng sống còn cho người bệnh. Đồng thời thực hiện đúng theo hướng dẫn chuyên môn của Bộ Y tế có liên quan nếu việc xử trí phản ứng có hại của thuốc thuộc phạm vi hướng dẫn. Trong những trường hợp cần thiết, cần trao đổi hướng xử trí với các đồng nghiệp, tổ chức hội chẩn chuyên môn, tham khảo thêm thông tin về phản ứng có hại của thuốc từ dược sĩ, đơn vị thông tin thuốc của bệnh viện hoặc các trung tâm về thông tin thuốc và theo dõi phản ứng có hại của thuốc. Ngoài ra, phải giám sát chặt chẽ người bệnh trong trường hợp bắt buộc phải sử dụng lại thuốc nghi ngờ gây phản ứng có hại khi không có thuốc khác thay thế hoặc khi lợi ích của thuốc điều trị vượt trội hơn so với các nguy cơ. Đánh giá phản ứng có hại của thuốc bằng cách tra cứu xem phản ứng có hại đã được ghi nhận trong tờ hướng dẫn sử dụng thuốc hoặc các tài liệu y văn về thuốc hay chưa. Tùy theo điều kiện chuyên môn, có thể đánh giá mối liên hệ giữa thuốc nghi ngờ và phản ứng có hại của thuốc xuất hiện trên người bệnh theo thang phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới và thang điểm của Naranjo.

Phản ứng có hại của thuốc cần được phát hiện sớm và xử trí kịp thời (ảnh minh họa)

Trách nhiệm của dược sĩ khoa dược

Trong quá trình thực hiện hoạt động chuyên môn thông qua bệnh án lâm sàng hoặc phê duyệt thuốc tại khoa dược, các dược sĩ có thể phát hiện phản ứng có hại của thuốc căn cứ trên các thuốc có khả năng được sử dụng để xử trí phản ứng có hại của thuốc với những biểu hiện lâm sàng và kết quả xét nghiệm cận lâm sàng. Lưu ý việc xem xét bệnh án các đối tượng đặc biệt, sử dụng thuốc có cơ nguy cơ cao xảy ra phản ứng có hại. Đồng thời trao đổi với bác sĩ điều trị nếu phát hiện phản ứng có hại của thuốc khi thực hiện hoạt động dược lâm sàng tại khoa phòng để có biện pháp xử trí kịp thời. Ngoài ra, dược sĩ khoa dược cần cung cấp những thông tin về thuốc trong quá trình xác định và xử trí phản ứng có hại của thuốc theo yêu cầu của bác sĩ điều trị. Dược sĩ nên hướng dẫn, hỗ trợ bác sĩ điều trị và y tá điều dưỡng, nữ hộ sinh, kỹ thuật viên hoàn thiện đầy đủ, chính xác các thông tin cần thiết trong mẫu báo cáo phản ứng có hại của thuốc. Dược sĩ cũng có thể trực tiếp thu thập thông tin và viết báo cáo về phản ứng có hại của thuốc.

Điều cần quan tâm

Như vậy việc giám sát phản ứng có hại của thuốc (ADR) là trách nhiệm của y tá điều dưỡng, nữ hộ sinh, kỹ thuật viên, bác sĩ điều trị và dược sĩ khoa dược. Các nhân viên y tế dù ở bất cứ tuyến nào cũng cần phải phối hợp, hỗ trợ nhau thật chặt chẽ để phát hiện sớm phản ứng có hại của thuốc nhằm có biện pháp xử trí kịp thời và phù hợp, khắc phục những hậu quả đáng tiếc xảy ra không mong muốn có thể dẫn đến trường hợp tử vong không lường trước được. Khi thuốc điều trị và phòng bệnh ngày càng được cộng đồng người dân sử dụng nhiều thì nguy cơ bị phản ứng có hại của thuốc sẽ càng lớn, vì vậy việc giám sát phản ứng có hại của thuốc cần được các nhân viên y tế ở những cơ sở y tế quan tâm từ tuyến dưới lên tuyến trên, từ y tế nhà nước đến y tế tư nhân để khắc phục nhược điểm.

Các nội dung khác »

---

• Hội nghị Ký sinh trùng toàn quốc lần thứ 50 tại Trường Đại học Y - Dược, Đại học Huế (08/04/2024)
• Hội nghị Tổng kết công tác phòng chống và loại trừ sốt rét khu vực miền Trung - Tây Nguyên năm 2023 và Lễ công bố quyết định công nhận tỉnh Quảng Ngãi đạt tiêu chí loại trừ bệnh sốt rét (02/01/2024)
• Phòng ngừa sốt rét quay trở lại: các chiến lược, thách thức và định hướng tương lai (Phần 2-Tiếp theo và hết) (30/11/2023)
• Phòng ngừa sốt rét quay trở lại: các chiến lược, thách thức và định hướng tương lai (Phần 1) (29/11/2023)
• Phần 3 (tiếp theo và hết): Sốt rét do Plasmodium malariae: Ký sinh trùng sốt rét bị lãng quên và những khó khăn, thách thức trong phòng chống & loại trừ sốt rét (22/11/2023)
• Phần 2 (tiếp theo): Sốt rét do Plasmodium malariae: Ký sinh trùng sốt rét bị lãng quên và những khó khăn, thách thức trong phòng chống & loại trừ sốt rét (21/11/2023)
• Phần 1: Sốt rét do Plasmodium malariae: Ký sinh trùng sốt rét bị lãng quên và những khó khăn, thách thức trong phòng chống & loại trừ sốt rét (20/11/2023)
• Cần có sự chuẩn bị ứng phó toàn diện trước kịch bản nếu có đại dịch truyền nhiễm tiếp theo (Phần 2) (30/10/2023)
• Cần có sự chuẩn bị ứng phó toàn diện trước kịch bản nếu có đại dịch truyền nhiễm tiếp theo (Phần 1) (30/10/2023)
• Các mô hình dự báo nguy cơ sốt rét quay trở lại tại các quốc gia đã loại trừ sốt rét_Phần 2 (25/09/2023)
• Các mô hình dự báo nguy cơ sốt rét quay trở lại tại các quốc gia đã loại trừ sốt rét_Phần 1 (22/09/2023)
• Thực trạng véc tơ tại các điểm gia tăng sốt rét huyện Khánh Vĩnh tỉnh Khánh Hòa năm 2023_Phần 2 (11/08/2023)
• Thực trạng véc tơ tại các điểm gia tăng sốt rét huyện Khánh Vĩnh tỉnh Khánh Hòa năm 2023_Phần 1 (09/08/2023)
• Một số rối loạn ở da niêm mạc khi thời tiết thay đổi cần phân biệt với bệnh da do ký sinh trùng (19/07/2023)
• Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn tổ chức Lễ Mit-tinh ngày Thế giới phòng chống Sốt rét 25/4 và phát động cuộc thi tìm hiểu cuộc đời, sự nghiệp khoa học của GS,BS, Anh hùng, Liệt sỹ Đặng Văn Ngữ (26/04/2023)