Cập nhật tháng 2/2015. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) - Hỏi và đáp về kháng artemisinin (Q&A o­n artemisinin resistance). Q & A này đã được công bố vào tháng 4/2013 và được cập nhật trong tháng 2/2015 vừa qua.Để biết thêm về những quốc gia vẫn cho phép việc tiếp thị đơn trị liệu artemisinin bằng đường uống và các công ty vẫn sản xuất và lưu hành các sản phẩm nàyxin vui lòng truy cập “Rút bỏ liệu pháp đơn trị liệu artemisinin bằng đường uống” (Withdrawal of oral artemisinin-based monotherapies)

Artemisinin là gì?(What is artemisinin?)

Được chiết xuất từ cây Artemisia annua hoặc cây ngải tây ngọt, artemisinin và các dẫn xuất của nó là các loại thuốc có hiệu lực được biết đến với khả năng của thuốc trong việc nhanh chóng làm giảm số lượng ký sinh trùng Plasmodium trong máu của bệnh nhân mắc bệnh sốt rét. Liệu pháp kết hợp artemisinin (ACTs) được khuyến cáo bởi WHO như là loại thuốc điều trị ưu tiên dành cho sốt rét nhiễm P. falciparum. Mở rộng việc tiếp cận tới ACTs trong các quốc gia lưu hành sốt rét là không thể thiếu với sự thành công đáng ghi nhận gần đây trong việc làm giảm gánh nặng sốt rét trên toàn cầu. Trong năm 2013, 392 triệu liều ACT điều trị đã được mua sắm bởi các quốc gia lưu hành sốt rét - tăng từ 11 triệu liều vào năm 2005. ACTs kết hợp với các dẫn xuất artemisinin bằng một loại thuốc đi kèm, vai trò của hợp chất artemisinin là làm giảm số lượng ký sinh trùng trong 3 ngày điều trị đầu tiên, trong khi vai trò của thuốc kết hợp là loại bỏ các ký sinh trùng còn lại. Ở những bệnh nhân bị nhiễm chủng sốt rét kháng artemisinin thì hợp chất artemisinin không làm sạch tất cả các ký sinh trùng vào ngày thứ ba của liệu trình điều trị. Tuy nhiên, bệnh nhân sẽ được chữa khỏi như là một phần của một liệu trình điều trị dài hơn, với điều kiện họ được điều trị bằng một loại thuốc ACT có chứa loại thuốc kết hợp có hiệu quả trong các khu vực địa lý này. WHO hiện đang khuyến cáo 5 loại ACTs khác nhau.

Cây ngải tây ngọt-nguồn dược liệu bào chế thuốc trị sốt rét artemisinin

Tình trạng kháng artemisinin trên thế giới như thế nào? (What is the state of artemisinin resistance around the world?)

Tính đến tháng 2/2015, kháng artemisinin đã được khẳng định tại 5 quốc gia thuộc tiểu vùng sông Mekong (GMS): Campuchia, Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam. Phần lớn ở các nơi, những bệnh nhân có ký sinh trùng kháng artemisinin vẫn phục hồi sau khi điều trị, miễn là họ được điều trị bằng một ACT có chứa một thuốc kết hợp có hiệu quả. Tuy nhiên, dọc theo biên giới Campuchia-Thái Lan, P. falciparum đã trở nên đề kháng với hầu hết các loại thuốc sốt rét hiện có. Có một nguy cơ thực sự là đa kháng cũng sẽ sớm xuất hiện trong các nơi khác của tiểu vùng này. Kháng artemisinin đã xảy ra như là kết quả của nhiều yếu tố: thực hành điều trị kém, bệnh nhân không tuân thủ phác đồ thuốc sốt rét theo quy định và sự phổ biến của liệu pháp đơn trị liệu artemisinin bằng đường uống và các thuốc không đạt tiêu chuẩn. Phạm vi địa lý của vấn đề có thể mở rộng một cách nhanh chóng và gây ra các ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng: sự lây lan hay xuất hiện độc lập của kháng artemisinin ở nhiều nơi khác trên thế giới có thể đặt ra một nguy cơ an ninh lớn về sức khỏe bởi vì không có loại thuốc chống sốt rét thay thế có sẵn hiện nay với mức độ về tính hiệu quả và khả năng dung nạp như ACTs. Vào cuối năm 2013, các nhà nghiên cứu đã xác định một chỉ dấu phân tử: đột biến ở gen cánh quạt Kelch 13 (K13) đã được chứng minh có liên quan đến sự làm sạch chậm ký sinh trùng trong ống nghiệm và trên lâm sàng. Chỉ dấu phân tử có thể cho phép lập một bản đồ chính xác hơn và giám sát sự phân bố địa lý của kháng thuốc. Nó cũng có thể cho phép lập bản đồ đề kháng hồi cứu với một số lượng lớn các địa điểm.WHO đang làm việc với các nhà nghiên cứu, các chương trình sốt rét quốc gia và các đối tác khác - bên trong và bên ngoài của GMS - để lập bản đồ hiện diện của kháng artemisinin. Trong khi đó, các nghiên cứu hiệu quả điều trị vẫn là một công cụ trung tâm để theo dõi hiệu quả của các phương pháp điều trị sốt rét được khuyến cáo ở cấp độ quốc gia tại tất cả các nước.

WHO khuyến cáo không sử dụng Artemisinin đơn trị liệu sốt rét

WHO khuyến cáo gì trong việc giải quyết kháng artemisinin? (What does WHO recommend to tackle artemisinin resistance?)

Vào tháng 5/2007, Đại Hội đồng Y tế thế giới kêu gọi các quốc gia lưu hành sốt rét lưu hành dần dần chấm dứt việc cung cấp các liệu pháp đơn trị liệu artemisinin(nghị quyết WHA60.18) và tháng 1/2011, WHO công bố Kế hoạch toàn cầu về kiềm chế sự đề kháng artemisine (Global plan for artemisinin resistance containment), kêu gọi tất cả các bên liên quantối đa hóa những nỗ lực để bảo vệ hiệu quả của ACTs. Kế hoạch toàn cầu bao gồm một tập hợp toàn diện các khuyến nghị kỹ thuật về làm thế nào để kiềm chế sự đề kháng hiện tại và ngăn chặn sự xuất hiện của nó ở nơi khác. Vào tháng 4/2013, WHO đã phát động một ứng phó khẩn cấp tới sự đề kháng artemisinin (emergency response to artemisinin resistance_ERAR) tại GMS và thiết lập một trung tâm khu vực tại Phnom Penh, Campuchia. Mặc dù có chương trình ERAR, WHO cũng đang hợp tác với các nước bị ảnh hưởng và các đối tác để đảm bảo có một can thiệp mang tính toàn diện và nhanh chóng và các nỗ lực ngăn chặn. Đáp ứng khẩn cấp này đã nhận được tài trợ từ Quỹ Bill & Melinda Gates và Chính phủ Australia. Ngoài việc quản lý ứng phó khẩn cấp, WHO đang làm việc để phát triển một chiến lược loại trừ bệnh sốt rét cho tiểu vùng (developing a malaria elimination strategy for the subregion). Quá trình này theo sau một đánh giá về tình hình của Ủy ban Tư vấn chính sách Sốt rét (Malaria Policy Advisory Committee) vào tháng 9/2014, sau đó Ủy ban kết luận rằng loại trừ bệnh sốt rét là đáp ứng y tế công cộng thích hợp nhất. Dự thảo chiến lược kỹ thuật toàn cầu cho bệnh sốt rét, được thông qua bởi Ban điều hành của WHO vào tháng 1/2015 cũng đề cập đến vấn đề này một cách rõ ràng và thúc giục các nước loại trừ bệnh sốt rét do P. falciparum trong tiểu vùng trong khi các công cụ hiện nay vẫn còn hiệu quả.

Hưởng ứng chiến dịch ngăn chặn sốt rét kháng thuốc tại Việt Nam

Nỗ lực ngăn chặn sốt rét kháng thuốc tại cộng đồng

Thực hiện chiến lược loại trừ sốt rét khu vực (regional elimination strategy) sẽ đòi hỏi nguồn lực tài chính mạnh mẽ và có thể dự đoán. Theo một nghiên cứu khả thi được công bố bởi WHO vào tháng 9/2014 thì việc loại trừ bệnh sốt rét trong GMS sẽ có giá hơn 3 tỷ đô la từ năm 2015 đến 2030. Trong những năm gần đây, các cam kết chính trị và tài chính mới đã giúp cho các cơ quan chống sốt rét trong tiểu vùng này hướng về phía trước. Trong năm 2013, Quỹ toàn cầu phòng chống AIDS, Lao và Sốt rét cam kết 100 triệu đô la trong vòng 3 năm nhằm giúp các nước GMS bị ảnh hưởng tăng cường những nỗ lực phòng chống bệnh sốt rét. Trong cùng năm đó, các nước trong khu vực Châu Á và Thái Bình Dương, với sự lãnh đạo đến từ Australia và Việt Nam đã phát động Liên minh sốt rét (APMEN) của các nhà lãnh đạo châu Á Thái Bình Dương tại Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á ở Brunei Darussalam vào tháng 10/2013. Vào tháng 11/2014, các nhà lãnh đạo của Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á cam kết vì một châu Á-Thái Bình Dương không còn bệnh sốt rét vào năm 2030. Hành động cấp bách hiện nay sẽ đưa đến việc cứu mạng sống đáng kể trong thời gian dài, nâng cao tính bền vững và tác động sức khỏe công cộng của các can thiệp sốt rét trên thế giới.

Tiến sĩ White-chuyên gia nghiên cứu kháng thuốc ở khu vực GMS

Điều gì cần phải được thực hiện nhiều hơn để giải quyết mối đe dọa này? (What more needs to be done to address this threat?)

Mở rộng các can thiệp phòng chống và kiểm soát và thực hiện tất cả các khuyến cáo của WHO đòi hỏi nguồn lực đáng kể về tài chính, cam kết chính trị dài hạn và hợp tác xuyên biên giới mạnh mẽ. Chính phủ các nước lưu hành bệnh cũng cần phải có các biện pháp pháp lý để loại bỏ liệu pháp đơn trị liệu artemisinin bằng đường uống ra khỏi thị trường, cùng với các thuốc sốt rét mà không đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng quốc tế. Các nước lưu hành bên ngoài khu vực này, đặc biệt là ở châu Phi, nơi sốt rét cướp đi khoảng 528 000 mạng sống vào năm 2013 cũng cần phải xác định các nguồn lực bổ sung để thực hiện đầy đủ các khuyến nghị của WHO nhằm ngăn chặn sự xuất hiện của kháng artemisinin. Một trong những thách thức cấp bách nhất là tăng cường quản lý thị trường dược phẩm, và loại bỏ các liệu pháp đơn trị liệu artemisinin bằng đường uống ra khỏi thị trường trên toàn thế giới ngay lập tức và ở tất cả mọi nơi.

Các nội dung khác »

---

• Hội nghị Ký sinh trùng toàn quốc lần thứ 50 tại Trường Đại học Y - Dược, Đại học Huế (08/04/2024)
• Hội nghị Tổng kết công tác phòng chống và loại trừ sốt rét khu vực miền Trung - Tây Nguyên năm 2023 và Lễ công bố quyết định công nhận tỉnh Quảng Ngãi đạt tiêu chí loại trừ bệnh sốt rét (02/01/2024)
• Phòng ngừa sốt rét quay trở lại: các chiến lược, thách thức và định hướng tương lai (Phần 2-Tiếp theo và hết) (30/11/2023)
• Phòng ngừa sốt rét quay trở lại: các chiến lược, thách thức và định hướng tương lai (Phần 1) (29/11/2023)
• Phần 3 (tiếp theo và hết): Sốt rét do Plasmodium malariae: Ký sinh trùng sốt rét bị lãng quên và những khó khăn, thách thức trong phòng chống & loại trừ sốt rét (22/11/2023)
• Phần 2 (tiếp theo): Sốt rét do Plasmodium malariae: Ký sinh trùng sốt rét bị lãng quên và những khó khăn, thách thức trong phòng chống & loại trừ sốt rét (21/11/2023)
• Phần 1: Sốt rét do Plasmodium malariae: Ký sinh trùng sốt rét bị lãng quên và những khó khăn, thách thức trong phòng chống & loại trừ sốt rét (20/11/2023)
• Cần có sự chuẩn bị ứng phó toàn diện trước kịch bản nếu có đại dịch truyền nhiễm tiếp theo (Phần 2) (30/10/2023)
• Cần có sự chuẩn bị ứng phó toàn diện trước kịch bản nếu có đại dịch truyền nhiễm tiếp theo (Phần 1) (30/10/2023)
• Các mô hình dự báo nguy cơ sốt rét quay trở lại tại các quốc gia đã loại trừ sốt rét_Phần 2 (25/09/2023)
• Các mô hình dự báo nguy cơ sốt rét quay trở lại tại các quốc gia đã loại trừ sốt rét_Phần 1 (22/09/2023)
• Thực trạng véc tơ tại các điểm gia tăng sốt rét huyện Khánh Vĩnh tỉnh Khánh Hòa năm 2023_Phần 2 (11/08/2023)
• Thực trạng véc tơ tại các điểm gia tăng sốt rét huyện Khánh Vĩnh tỉnh Khánh Hòa năm 2023_Phần 1 (09/08/2023)
• Một số rối loạn ở da niêm mạc khi thời tiết thay đổi cần phân biệt với bệnh da do ký sinh trùng (19/07/2023)
• Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn tổ chức Lễ Mit-tinh ngày Thế giới phòng chống Sốt rét 25/4 và phát động cuộc thi tìm hiểu cuộc đời, sự nghiệp khoa học của GS,BS, Anh hùng, Liệt sỹ Đặng Văn Ngữ (26/04/2023)