|
Thuốc sốt rét artesunat đơn thuần vẫn còn lưu hành trên thị trường
Thực hiện dự án "Sáng kiến khu vực ngăn chặn sốt rét kháng thuốc artemisinin" (RAI: regional artemisinin initiative) trong thời gian 3 năm, từ 2014 đến 2016 do Quỹ Toàn cầu tài trợ. Cơ quan chức năng ở trung ương và địa phương đã tiến hành kiểm tra một số nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế phát hiện thuốc viên artesunat đơn thuần là dẫn xuất của artemisinin vẫn còn lưu hành trên thị trường; tạo cơ hội tiếp tục cho ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc.
 | | Thuốc viên artesunat đơn thuần, dẫn xuất của artemisinin dạng uống đã ngừng sử dụng |
Thực trạng tình hình Trong cuối tháng 11/2014, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương phối hợp với Trung tâm Phòng chống Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng tỉnh Thừa Thiên Huế tổ chức giám sát bằng cách đóng vai bệnh nhân và người nhà bệnh nhân đi mua thuốc điều trị sốt rét. Tại 20 nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế đã phát hiện có 4 cơ sở tại đường Ngô Quyền vẫn còn kinh doanh và bán thuốc viên artesunat đơn thuần dạng uống để điều trị sốt rét. Đây là một dẫn xuất của thuốc artemisinin được Bộ Y tế chỉ định ngừng sử dụng trong hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét ban hành kể từ ngày 24/11/2009 theo Quyết định số 4605/QĐ-BYT và Quyết định số 3232/QĐ-BYT ngày 30/8/2013 ban hành hướng dẫn chẩn đoán, điều trị và dự phòng bệnh sốt rét xác định lại vấn đề này. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum kháng thuốc artesunat đơn thuần xuất hiện tại nước ta từ năm 2009 cũng như một số các quốc gia khác trong khu vực sẽ có nguy cơ phát triển, lan rộng gây khó khăn cho việc điều trị sốt rét có hiệu quả. Cục Quản lý dược thuộc Bộ Y tế cũng đã ban hành Quyết định số 112/QĐ-QLD ngày 20/5/2013 về việc rút số đăng ký của thuốc để ngăn chặn tình trạng kháng thuốc với nội dung tất cả các thuốc đường uống dạng đơn chất chứa hoạt chất artemisinin hoặc dẫn xuất của artemisinin rút số đăng ký ra khỏi danh mục các thuốc được cấp số đăng ký lưu hành trên thị trường Việt Nam kể từ ngày 20/5/2013; đồng thời chỉ đạo Giám đốc Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, các đơn vị kinh doanh thuốc và giám đốc cơ sở có thuốc chịu trách nhiệm thi hành quyết định. Ngoài giám sát các nhà thuốc tại thành phố Huế; khi kiểm tra trạm y tế xã Hương Vân, thị xã Hương Trà vẫn có sự hiện diện của thuốc artesunat đơn thuần được viện trợ trừ nguồn thuốc phòng chống bão lụt; loại thuốc này cơ sở y tế đã niêm phong để riêng không dùng do có chỉ đạo của tỉnh ngừng sử dụng từ năm 2009 sau khi được tập huấn hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét do Bộ Y tế ban hành. Hiện nay Trung tâm Phòng chống Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng tỉnh đang tiếp tục tiến hành giám sát, kiểm tra các hiệu thuốc và cơ sở y tế ở huyện, thị xã, thành phố để phát hiện, chấn chỉnh vấn đề này.
Thuốc Artesunat đơn thuần do XNDP 120-CTCP Armephaco sản xuất mua được tại nhà thuốc TP Huế |
Thời gian thực hiện Nếu căn cứ vào thời gian, hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét được Bộ Y tế ban hành từ ngày 24/11/2009 theo Quyết định số 4605/QĐ-BYT đã chỉ định ngừng sử dụng artemisinin đơn thuần và dẫn xuất của nó là thuốc viên artesunat đơn thuần; trong danh mục thuốc sốt rét thiết yếu dùng tại nước ta loại thuốc này được loại bỏ. Tuy nhiên mãi đến ngày 20/5/2013, sau 3 năm rưởi, Cục Quản lý dược mới ban hành quyết định rút số đăng ký thuốc là quá muộn. Chính vì vậy, khi kiểm tra thực tế ở địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế loại thuốc viên artesunat đơn thuần là dẫn xuất của artemisinin dạng uống vẫn còn lưu hành trên thị trường. Có lẽ tại một số địa phương khác nếu tiến hành giám sát, kiểm tra đồng bộ thì tình trạng này cũng có thể tồn tại. Theo thống kê của Cục Quản lý dược thuộc Bộ Y tế, thuốc có chứa hoạt chất artemisinin hoặc dẫn xuất của artemisinin đơn chất dạng uống có số đăng ký còn hiệu lực tính đến ngày 19/4/2013 với nhiều tên thuốc khác nhau như: Artesunat, Arinate, Crisunate, Artesiane, Artemisinin, Bimosunate được sản xuất tại các Công ty cổ phần dược và vật tư y tế Bình Thuận, Công ty cổ phần Traphaco, Công ty cổ phần dược trung ương Mediplantex, Xí nghiệp dược phẩm 120-Công ty dược và trang thiết bị y tế quân đội, Công ty cổ phần dược Nam Hà, Công ty cổ phần dược phẩm trung ương I Pharbaco, Công ty cổ phần hóa dược phẩm Mekophar, Công ty cổ phần dược Minh Hải. Như vậy có nghĩa là sau ngày 19/4/2013 các công ty, xí nghiệp dược phẩm này không được phép tiếp tục sản xuất những loại thuốc trên và cung ứng thuốc lưu hành trên thị trường nữa, đồng thời có trách nhiệm thu hồi thuốc không được sử dụng theo quy định để xử lý. Thực tế kiểm tra thị trường thuốc trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế vào thời điểm cuối tháng 11/2014 đã phát hiện 4 nhà thuốc tại thành phố Huế vẫn còn thuốc viên artesunat đơn thuần dạng uống được bày bán cho người dân sử dụng. Dù biết rằng bên cạnh nguồn thuốc sốt rét được cung cấp từ dự án quốc gia phòng chống sốt rét tại nước ta để phục vụ điều trị bao cấp cho người dân hoàn toàn miễn phí; các công ty, xí nghiệp dược phẩm có thể sản xuất thêm một số thuốc sốt rét bằng nguồn khác để kinh doanh bán trên thị trường nhưng phải đồng bộ theo chỉ đạo chung của Bộ Y tế. Theo đó, nếu hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét được Bộ Y tế ban hành ngày 24/11/2009 đã loại bỏ thuốc artesunat hay artemisinin đơn thuần ra khỏi danh mục thuốc sốt rét thiết yếu sử dụng tại nước ta thì các đơn vị sản xuất, kinh doanh dược phẩm phải được Bộ Y tế chỉ đạo đồng bộ ngừng ngay việc sản xuất và thu hồi sớm loại thuốc này bày bán, lưu hành trên thị trường. Thế nhưng mãi đến ngày 20/5/2013 Cục Quản lý dược thuộc Bộ Y tế mới có quyết định rút số đăng ký của thuốc để ngăn ngăn chặn tình trạng ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc, chậm hơn nhiều so với phác đồ điều trị quy định; vì vậy các đơn vị sản xuất, kinh doanh dược phẩm vẫn tiếp tục sản xuất, kinh doanh lưu hành mà không nghĩ đến việc tạo điều kiện thuận lợi cho ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc phát triển và lan rộng. Ngoài nguồn thuốc kinh doanh có mặt tại nhà thuốc, hiệu thuốc; ở một số cơ sở y tế khi tiến hành kiểm tra, loại thuốc viên artemisinin và artesunat đơn thuần dạng uống vẫn hiện diện tại đây do tiếp nhận nguồn thuốc viện trợ bão lụt hoặc do các cơ quan, tổ chức nhân đạo biếu tặng, hỗ trợ mặc dù địa phương đã chú ý không sử dụng theo hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét được Bộ Y tế ban hành từ năm 2009 sau khi tập huấn. Các cơ sở y tế hiện nay đang lưu giữ số thuốc này để chờ xử lý theo quy định. Kháng thuốc artemisinin và dẫn xuất Thuốc artemisinin được sản xuất từ năm 1972 để ứng dụng điều trị sốt rét do nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum kháng thuốc chloroquin và đa kháng các loại thuốc khác ở Trung Quốc, Việt Nam và một số nước ở Đông Nam Á. Thuốc có tác dụng diệt ký sinh trùng và cắt sốt trong vòng 30 đến 40 giờ. Tuy loại thuốc này có tác dụng nhanh hơn các thuốc khác nhưng tỷ lệ tái phát cao. Gần đây độ nhạy cảm của ký sinh trùng sốt rét đối với thuốc artemisinin và dẫn xuất của nó như artesunat có thay đổi trong nghiên cứu ở phòng thí nghiệm, đồng thời các nhà khoa học ghi nhận có hiện tượng ký sinh trùng sốt rét phát triển tình trạng kháng thuốc ở động vật thí nghiệm. Tại Việt Nam, trường hợp ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc artesunat đơn thuần được phát hiện lần đầu tiên vào năm 2009 tại tỉnh Bình Phước với tỷ lệ kháng 14,6% và có khả năng lan rộng ra một số tỉnh khác, đặc biệt là các tỉnh Tây Nguyên đã tạo nên sự khó khăn về chuyên môn kỹ thuật trong điều trị bệnh. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), nếu phát hiện ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc với tỷ lệ 10% thì phải chỉ định ngừng sử dụng loại thuốc đang sử dụng. Như vậy hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét được Bộ Y tế ban hành vào cuối năm 2009 chỉ đạo không sử dụng thuốc viên artesunat đơn thuần dạng uống là phù hợp với tình hình. Tuy nhiên việc chậm rút số đăng ký loại thuốc này đối với các đơn vị sản xuất, kinh doanh thuốc không đồng bộ đã tạo điều kiện cho thuốc vẫn còn lưu hành trên thị trường đến cuối năm 2014 theo thực tế được giám sát, kiểm tra.
 | | Sốt rét đã kháng thuốc artemisinin và dẫn xuất artesunat đơn thuần (ảnh minh họa) |
Khuyến nghị Đứng trước thực trạng tình hình đã nêu trên, hiện nay nước ta đang cùng với 4 quốc gia khác trong khu vực thuộc tiểu vùng sông Mê Kông gồm Campuchia, Myanmar, Lào và Thái Lan thực hiện dự án “Sáng kiến khu vực ngăn chặn sốt rét kháng thuốc artemisinin"(RAI: regional artemisinin initiative) do Quỹ Toàn cầu tài trợ. Riêng tại Việt Nam, tổ chức này hỗ trợ 15 triệu USD để triển khai các hoạt động có liên quan ở 159 huyện, thị xã, thành phố thuộc 14 tỉnh gồm Bình Phước, Đăk Nông, Gia Lai, Quảng Nam, Đăk Lăk, Lâm Đồng, Phú Yên, Quảng Ngãi, Kon Tum, Bình Định, Tây Ninh, Thừa Thiên Huế, Bình Dương và Đồng Nai trong thời gian 3 năm, từ năm 2014 đến năm 2016. Để góp phần cho dự án này đạt được hiệu quả tốt, ngăn chặn tình trạng ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc có khả năng phát triển, lan rộng trong thời gian tới; khuyến nghị những cơ quan chức năng ở các tuyến cần tiến hành kiểm tra và thu hồi, xử lý tất cả thuốc viên artemisinin đơn thuần và dẫn xuất là thuốc artesunat đơn thuần dạng uống đang còn lưu hành trên thị trường dưới bất kỳ hình thức nào. Riêng loại thuốc lọ artesunat dạng tiêm vẫn được tiếp tục sử dụng để giải quyết ban đầu các trường hợp sốt rét nặng, sốt rét ác tính theo hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét của Bộ Y tế.
|
TRANG CHỦ
Thông điệp về Ngày Sốt rét thế giới 25-4 (World Malaria Day)
Ngày Sốt rét thế giới-Ngày Chăm sóc sức khỏe toàn cầu (World malaria day – A day to make the world care)
