|
Sốt rét gia tăng tại Gia Lai -Nguy cơ và thách thức cho Lộ trình Loại trừ sốt rét tại khu vực miền Trung-Tây Nguyên
Khu vực miền Trung-Tây Nguyên được coi là trọng điểm sốt rét, vì vậy nếu “giải quyết được” sốt rét ở khu vực này có thể xem như cơ bản loại trừ sốt rét cả nước. Các biện pháp phòng chống sốt rét (PCSR) được sử dụng hiện nay đã góp phần đem lại hiệu quả giảm thấp số chết và số mắc sốt rét theo chỉ tiêu đề ra. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, tình hình sốt rét tại một số tỉnh thuộc khu vực này, đặc biệt tỉnh Gia Lai vẫn còn đối mặt với những nguy cơ và thách thức, khó khăn về mặt kỹ thuật như ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc, muỗi sốt rét kháng hóa chất, sốt rét do giao lưu biên giới và sốt rét trên nhóm dân di biến động, đi rừng và ngủ rẫy rất khó kiểm soát. Tình hình sốt rét trên địa bàn tỉnh Gia Lai từ đầu năm 2021 đến nay có xu hướng giảm mạnh so với các năm trước, song địa bàn xã Hà Đông, huyện Đắk Đoa thuộc vùng III phân vùng về dịch tễ sốt rét và can thiệp (Bộ Y tế, 2019). Tuy nhiên, gần đây trên địa bàn xã liên tục xuất hiện các ca nhiễm sốt rét (SR) do loài Plasmodium vivax (P.vivax). Đặc biệt, từ giữa tháng 3 đến đầu tháng 7/2021, trên địa bàn xã phát hiện 28 bệnh nhân sốt rét (BNSR), cao nhất tập trung chủ yếu vào tháng 6 và 7/2021. Trước trước tình hình này, Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn cử Đoàn công tác giám sát gồm các cán bộ chuyên môn thuộc khoa Dịch tễ và Nghiên cứu-Điều trị do TS.BS.Huỳnh Hồng Quang, Phó Viện trưởng làm Trưởng đoàn. Cùng tham gia chỉ đạo phối hợp với Viện là Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật (CDC) tỉnh Gia Lai và Trung tâm Y tế (TTYT) huyện Đắk Đoa nhằm điều tra đánh giá tình hình dịch tễ sốt rét cũng như công tác phát hiện, chẩn đoán, điều trị và xét nghiệm lam máu sàng lọc phát hiện trường hợp mắc sốt rét; giám sát trọng điểm và quản lý ca bệnh tại cộng đồng và khu vực nhà rẫy (nhà đầm) thuộc các làng trong xã Hà Đông, huyện Đăk Đoa; điều tra vector sốt rét tại khu vực dân cư và nhà rẫy (nhà đầm) ở xã Hà Đông; đánh giá các hoạt động PCSR tại địa phương, đặc biệt sự đáp ứng biến động của sốt rét xảy ra từ năm 2020-2021 của TTYT huyện, trạm y tế (TYT) xã Hà Đông và đề xuất giải pháp PCSR thích hợp và kiểm soát, khống chế gia tăng sốt rét tại đây. 
TS.BS. Huỳnh Hồng Quang cùng đoàn công tác trên đường đến điều tra nhà đầm nhà rẫy, cách khu vực nhà dân khoảng 20 km đường rừng
Qua đợt điều tra và giám sát cho thấy, BNSR phân bố chủ yếu tại 2/5 làng trong xã (làng Kon Sơ Ng’lok và làng Kon Mahar) thuộc xã Hà Đông, trong đó tập trung ở làng Kon Sơ Ng’lok với 25/28 (89,29%). Tất cả BNSR này là trường hợp bệnh nội địa, nhiễm đơn loài P. vivax, phân bố ở tất cả các nhóm tuổi, đáng lưu ý nhóm tuổi như từ 5-15 tuổi (chiếm 60,71%) và trên nhóm ≥ 15 tuổi (chiếm 39,29%), nam giới nhiều hơn nữ (57,14% so với 42,86%), đặc biệt có 01 trường hợp phụ nữ mang thai, 100% số BNSR là đồng bào Ba Na với nghề nghiệp chủ yếu là tự do, thường xuyên đi rừng, trồng mì, cây ngắn ngày, ngủ lại nhà rẫy (nhà đầm), chưa có tiền sử mắc sốt rét trong 5 năm trở lại đây. Đây là một điểm cần lưu ý vì đối tượng là đồng bào dân tộc với tập quán đi rừng ngũ rẫy khó kiểm soát vì hạn chế trong khâu tiếp cận các nguồn thông tin về phòng chống dịch bệnh và chăm sóc sức khỏe; tình trạng miễn dịch trên trẻ chưa đủ, nên dễ dẫn đến sốt rét ác tính (SRAT). Mặc khác, tại đây có các ổ bệnh P. vivax đang hoạt động và trong giai đoạn xử lý và điều tra vector tại khu vực dân cư thuộc làng Kon Sơ Ng’lok thu thập được 9 loài, nhưng chỉ thu thập được các vector phụ gồm An. aconitus, An. maculatus và tại khu vực nhà đầm có mặt 7 loài muỗi Anopheles spp., tuy nhiên chưa thu thập được vector chính. Điều tra có thể chưa đầy đủ do trong điều kiện mưa cả ngày lẫn đêm nên chưa có phát hiện đầy đủ các loài muỗi sốt rét, nhất là các vector chính. 
Những buôn làng, những cánh rừng xanh, những nơi canh tác của đồng bào luôn có dấu chân
của các chiến sĩ cán bộ y tế làm công tác sốt rét với mong muốn nỗ lực duy trì và phấn đấu giữ
vững mục tiêu PC và LT sốt rét trong bối cảnh đại dịch Covid-19.
Mặc khác, tại đây, trước thời điểm Viện thực hiện giám sát gia tăng sốt rét, toàn bộ báo cáo trường hợp bệnh được Trạm y tế (TYT) xã phát hiện nhưng cán bộ y tế TYT xã không nhập báo cáo các ca bệnh lên trên phần mềm eCDS theo hệ thống, mà TYT xã phải gửi toàn bộ thông tin của từng ca bệnh một đến cán bộ chuyên trách sốt rét huyện để nhập báo cáo eCDS. Chính vì vậy, đoàn công tác Viện cũng cử cán bộ hướng dẫn cho cán bộ chuyên trách TYT xã về quy trình, quy định báo cáo và nhập liệu BNSR trên phần mềm eCDS và sau đó TYT xã đã thực hiện được báo cáo các BNSR tiếp theo mà cả đoàn phát hiện qua điều tra cắt ngang trên phần mềm eCDS theo quy định; 
TS.BS.Huỳnh Hồng Quang cùng đoàn công tác điều tra tình trạng màn tại một số hộ gia đình tại khu vực sốt rét gia tăng
Một số khó khăn cũng như thách thức trong quá trình PCSR dẫn đến sự gia tăng sốt rét tại Gia Lai như sau: - Những năm gần đây, các nhóm dân tộc thiểu số có tập quán làm nông nghiệp du canh du cư chiếm số lượng lớn và tập trung vào khai thác rừng, phát rẫy trong rừng sâu. Mặc khác, sự di biến động dân cư (làm rẫy, khai thác rừng trong rừng sâu và ngủ lại, tập quán ngủ rẫy, nhà đầm ở các vùng giáp ranh với rừng) mà khâu bảo vệ cá nhân không đầy đủ nên dễ phơi nhiễm với muỗi sốt rét Anopheles spp.; - Biện pháp quản lý và PCSR cho nhóm đối tượng dân di biến động chưa đạt hiệu quả mong đợi nếu chỉ “khoán trắng” công việc này cho ngành y tế, cần phải có ban ngành khác vào cuôc chung tay phối hợp. Hầu hết người ngủ rẫy và đi rừng không có võng và bọc võng tẩm hóa chất, nhiều hộ gia đình vận động tự mua màn thì chưa chấp thuận; - Ý thức PCSR ở một số nhóm đối tượng trong cộng đồng còn thấp, có suy ngĩ chủ quan trong PCSR khi số liệu những năm gần đây biểu hiện BNSR giảm đáng kể. Người dân tộc Ba Na có nhóm tuổi trên 48-50 trở lên đa số là không biết tiếng Kinh mà chỉ hiểu tiếng ngôn ngữ Ba Na, nên cũng phần nào hạn chế trong khâu tiếp cận các nguôn thông tin về phòng chống dịch bệnh và chăm sóc sức khỏe toàn dân; - Trong suốt thời gian điều tra đoàn công tác thực hiện điều tra véc-tơ sốt rét trong điều kiện thời tiết mưa kéo dài đã ảnh hưởng đến số loài vector sốt rét thu thập được, đặc biệt là các vector chính truyền bệnh sốt rét; - Do điều kiện thời tiết không thuận lợi cho đội phun hóa chất và kính phí phun tẩm hạn chế để kịp thời triển khai công việc làm cho tỷ lệ nhà rẫy/nhà đầm được phun hóa chất thấp. Ngoài ra, còn gặp khó khăn kinh phí hỗ trợ cho đội phun hóa chất tại khu vực nhà rẫy. 
TS.BS.Huỳnh Hồng Quang, Phó Viện trưởng phỏng vấn điều tra mức độ tuân thủ điều trị và thói quen ngủ màn của bệnh nhân sốt rét
Chính vì vậy, Đoàn công tác cũng đưa ra một số kiến nghị cho các các cấp/ngành phối hợp với ngành y tế trong kiểm soát tình hình sốt rét tại đơn vị địa phương như: Đối với Sở Y tế tỉnh Gia Lai: - Nên tham mưu cho Ủy ban nhân dân tỉnh về hỗ trợ kinh phí vào PCSR vì hiện đang có các khu vực biến động dịch bệnh và sốt rét đang diễn ra trên địa bàn và chủ động đưa ra các kế hoạch ngắn hạn và dài hạn PCSR và LTSR cho tỉnh Gia Lai; - Các cấp chính quyền và ngành y tế Gia Lai tiếp tục quan tâm phối hợp với chính quyền địa phương chỉ đạo công tác PCSR trên địa bàn huyện Đăk Đoa và xã Hà Đông nói riêng; cũng như xây dựng tạo điều kiện phát triển kinh tế, tạo công ăn việc làm cho những người dân di biến động và đi rừng, ngủ rẫy đang sinh sống ở các khu vực rừng. - Tham mưu UBND các huyện và hỗ trợ nguồn kinh phí giúp cán bộ y tế trạm y tế triển khai mang bình phun đi vào làng hoặc các nhà rẫy/nhà đầm phun tẩm hóa chất, hỗ trợ cho kinh phí (công tác phí và xăng xe đi lại) cho các nhân viên y tế thôn bản trong việc đi lại tại làng và vào nhà rẫy/nhà đầm và hoạt động PCSR. Đối với Sở Y tế và Trung tâm KSBT tỉnh Gia Lai - Tiếp tục chỉ đạo các Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Gia Lai, TTYT huyện, TYT xã thực hiện tốt giám sát theo dõi số liệu BNSR, quy trình điều tra ca bệnh, giám sát BNSR, điều trị tiệt căn tất cả BNSR theo Hướng dẫn Giám sát và Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị sốt rét của Bộ Y tế năm 2020; - Nhanh chóng, rà soát và phát huy vai trò hệ thống dự báo dịch sốt rét của các tuyến qua hệ thống số liệu eCDS và các chương trình khác. Thường xuyên quan tâm các dịch bệnh khác, bao gồm cả sốt rét hiện có thể song hành cùng với đại dịch COVID-19; - Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh tiếp tục điều tra vector truyền bệnh sốt rét nhằm phát hiện sự hiện diện của vector chính tại những khu vực có tỷ lệ người dân mắc cao. Tăng cường tập huấn công tác chẩn đoán điều trị, quản lý BNSR, công tác thống kê - báo cáo, đào tạo mới, đào tạo lại các kỹ thuật XN phát hiện KSTSR cho cán bộ chuyên trách SR tuyến huyện và xã; - Rà soát và xem xét lại Hỗ trợ kinh phí cho khâu tẩm màn, cấp mới màn, công phun tẩm, bình phun, hóa chất phòng chống vector cho TTYT huyện Đắk Đoa; - Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh bổ sung, cấp mới một số bình bơm, hóa chất, màn tẩm hóa chất hiện có trong kho cho các huyện đang có biến động cao sốt rét để ứng phó kịp thời phòng chống vector vì hiện nay một số nơi bình bơm hỏng không còn dùng được; - Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh xem xét cân đối, điều chỉnh kinh phí các Dự án RAI3E, SCDI, HPA, nguồn kinh phí của Quốc gia, của tỉnh để cử cán bộ CDC tỉnh tham gia tích cực vào các hoạt động PCSR; Đối với các TTYT huyện và Trạm y tế xã: - Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật tỉnh Gia Lai chỉ đạo và phối hợp các TTYT huyện có sốt rét hiện đang gia tăng (Đắk Đoa, Kông Chro, Krông Pa) cần kiểm tra lại và dự trù vật tư và hóa chất, sinh phẩm xét nghiệm, thuốc sốt rét, hóa chất phòng chống muỗi, vật tư-vật liệu truyền thông khác nhau đảm bảo đáp ứng khi có tình hình sốt rét biến động; - TTYT huyện cần có công văn và dự trù thuốc, vật tư, hóa chất lên Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật tỉnh Gia Lai để cung cấp kịp thời. Các TYT xã khi có biến động về tình hình sốt rét cần báo cáo kịp thời lên tuyến trên để có hướng chỉ đạo và chi viện PCSR tại địa bàn; - Biện pháp can thiệp để chống lan truyền sốt rét tại chỗ trong thời gian đến, bảo vệ cộng đồng dân cư,đặc biệt trong thời gian sắp vào mùa vụ thu hoạch chính người dân có thể ở lại qua đêm tại nhà rẫy là cần khẩn trương lập kế hoạch và triển khai phun hóa chất tồn lưu tường vách cho khu dân cư gần rừng, nhà rẫy còn lại tại làng Kon Sơ Nglok, Kon Mahar; - TYT xã cần trao đổi và xin hỗ trợ của UBND xã, Cha xứ trong vùng để đẩy mạnh khâu TTGDSK và truyền thông thay đổi hành vi, đặc biệt khuyên nằm màn chống muỗi đốt, thông tin người dân hiểu về bệnh sốt rét và biện pháp PCSR. Vận động tăng cường các biện pháp bảo vệ cá nhân phòng chống sốt rét như tẩm màn, ngủ màn khi ở nhà, mang theo màn tẩm và sử dụng kem xua muỗi khi đi rừng; - Về mặt điều trị, quản lý ca bệnh sốt rét: Quản lý và điều trị cho tất cả BNSR được phát hiện và chẩn đoán và điều trị đúng theo hướng dẫn của Bộ Y tế, kể cả sử dụng primaquine diệt giao bào chống lây lan và chống tái phát xa theo đúng chỉ định. Mặc khác, trong kiểm tra giám sát cho thấy không có thuốc artesunate lọ tiêm tại cơ sở, nên nếu các trường hợp BNSR đe dọa ác tính, SRAT cần cấp cứu ban đầu bằng artesunate tiêm và chuyển tuyến kịp thời là cần thiết! tương tự trên các phụ nữ mang thai cần có thuốc thuốc clindamycine để điều trị khi nhiễm P. falciparum thì không có thuốc. Do vậy, các cơ sở cần dự trù bổ sung thuốc sốt rét artesunate dạng tiêm, phòng nguy cơ sốt rét nặng, đe dọa hoặc SRAT do P. falciparum đơn thuần hoặc nhiễm phối hợp. Ngoài ra, trạm y tế xã tiếp tục theo dõi, xét nghiệm trở lại các ca bệnh sau điều trị theo quy định; - Giám sát và phát hiện ca bệnh chủ động: Tiếp tục thực hiện các hoạt động giám sát dịch tễ sốt rét, giám sát vector, chủ động phát hiện bệnh tại cộng đồng, đặc biệt là đối tượng đi rừng, làm rẫy tại các làng trọng điểm để có thể kiểm soát khi số BNSR gia tăng, tránh để xảy ra ổ dịch, dịch; - Trạm y tế xã Hà Đông khi giao ban cùng 5 y tế thôn lần tới (ngày 25 hàng tháng) nên thông báo tình hình mắc sốt rét của người dân trong xã và hướng đến truyền thông thay đổi hành vi và truyền thông giáo dục sức khỏe cho cộng đồng nơi họ quản lý. Đồng thời về phía Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn cũng tiếp tục tăng cường chỉ đạo, hỗ trợ tăng cường hoạt động giám sát dịch tễ sốt rét, hỗ trợ công tác nhập liệu và báo cáo số liệu BNSR trên phần mềm eCDS, giám sát vector sốt rét tại các huyện, xã có tình hình sốt rét gia tăng trên địa bàn tỉnh Gia Lai. Hỗ trợ đào tạo cán bộ xét nghiệm điểm KHV về kỹ năng soi lam và đếm mật độ KSTSR, đánh giá công tác chẩn đoán, điều trị, theo dõi và quản lý ca bệnh trong và sau điều trị trong thời gian diễn ra sốt rét biến động. Giám sát KSTSR Plasmodium spp. kháng thuốc trên địa bàn huyện. Như vậy, trong những năm qua mặc dù có nhiều khó khăn về kinh phí triển khai các biện pháp PCSR nhưng chương trình phòng chống và loại trừ sốt rét ở Việt Nam nói chung và khu vực miền Trung-Tây Nguyên nói riêng, song cũng đã thu được nhiều kết quả trong việc thực hiện các mục tiêu giảm chết, khống chế nguy cơ dịch xảy ra và duy trì các yếu tố bền vững. Tuy nhiên, trong bối cảnh đại dịch COVID-19 song hành cùng với một số bệnh do vector truyền tại tỉnh Gia Lai nói chung và huyện Đăk Đoa nói riêng, kể cả bệnh sốt rét đang xảy ra trên phạm vi các tỉnh Tây Nguyên, gây nên gánh nặng bệnh tật cho người dân. Trước các thách thức và khó khăn trên, cần những đầu tư về trí tuệ, công sức, kinh phí và vật lực vào các chương trình phòng chống bệnh truyền nhiễm nói chung và bệnh sốt rét nói riêng trong thời gian đến góp phần vào công tác bảo vệ và chăm sóc sức khỏe nhân dân nói riêng, phát triển kinh tế-xã hội, giúp cho công tác phòng chống, loại trừ bệnh sốt rét có hiệu quả và bền vững đạt mục tiêu Loại trừ hoàn toàn sốt rét tại Việt Nam vào năm 2030.
|
TRANG CHỦ
Thông điệp về Ngày Sốt rét thế giới 25-4 (World Malaria Day)
Ngày Sốt rét thế giới-Ngày Chăm sóc sức khỏe toàn cầu (World malaria day – A day to make the world care)
