Hội nghị đánh giá công tác phòng chống sốt rét, ký sinh trùng và côn trùng 6 tháng đầu năm và trọng tâm kế hoạch hoạt động 6 tháng cuối năm 2015 được các Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng tổ chức tại 3 khu vực miền Bắc (ngày 24/7/2015), miền Nam (27/7/2015) và miền Trung-Tây Nguyên (28/7/2015). Từ những kết quả khả quan về tình hình sốt rét trong vòng 5 năm gần đây, đặc biệt là trong 6 tháng đầu năm 2015 các hoạt động bước đầu hướng đến mục tiêu loại trừ sốt rét vào năm 2030 đã được khởi động.

PGS.TS. Nguyễn Văn Chương-Viện trưởng Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn phát biểu
khai mạc Hội nghị sơ kết công tác phòng chống và loại trừ  sốt rét và giun sán 6 tháng đầu năm 2015
và kế hoạch cuối năm 2015 khu vực miền Trung - Tây Nguyên

Bệnh nhân sốt rét giảm trên cả nước, tăng ở Tây Nguyên và miền Đông Nam bộ

Theo kết quả so sánh chỉ số sốt rét 6 tháng đầu năm 2015 với cùng kỳ năm trước của Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương (NIMPE) thì bệnh nhân sốt rét (BNSR) giảm -3,90% (10.062/11.032), sốt rét ác tính (SRAT) giảm -35,71% (18/28), tử vong sốt rét (TVSR) không tăng (1/1), tuy nhiên tỷ lệ ký sinh trùng sốt rét (KSTSR) tăng 16,9% chủ yếu ở các vùng sốt rét trọng điểm; không có dịch sốt rét xảy ra trên địa bàn cả nước. Đây là tín hiệu hết sức khả quan khi 6 tháng đầu năm 2015 bệnh nhân sốt rét chỉ còn gia tăng ở hai “điểm nóng” của cả nước so với cùng kỳ năm 2014: Tây Nguyên +26,11% (2.763/2.191) và Đông Nam bộ +66,59% (1.366/820). Trong khi các khu vực khác đều giảm thấp, kể cả các trọng điểm sốt rét ở miền Trung -22,1% (1.872/2.404), khu IV -18,6% (1.201/1.476), miền núi phía bắc -6,73% (2.023/2.169), đồng bằng trung du Bắc bộ -30,7% (1.276/1.842) và đồng bằng sông Cửu Long -22,3% (101/130).

Tây Nguyên vẫn là “điểm nóng” sốt rét của cả nước

Theo báo cáo của Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn (IMPE Quy Nhon) BNSR miền Trung-Tây Nguyên tăng 1,66% (4.395/4.468) chủ yếu ở Tây Nguyên +33,54% (Gia lai +75,86%), Đắc Nông +43,96%, Đắc Lắc +17,51%) và Phú Yên +40,07%. 11 tỉnh còn lại đều có BNSR giảm thấp theo thứ tự là Quảng Trị -63,64%; Tp. Đà Nẵng -56,25%; Ninh Thuận -52,24%; Kon Tum -40,77%; Thừa Thiên-Huế -33,54%; Quảng Nam -32,33%; Khánh Hòa -23,03%; Quảng Ngãi -22,64%; Quảng Bình 22,51%; Bình Định -22,34%; Bình Thuận -11,76%. Đặc biệt đây là khu vực trọng điểm chiếm đến 90% số chết sốt rét của cả nước nhưng trong 6 tháng/2015 không thấy xuất hiện ca TVSR (0/1) và số SRAT cũng giảm 50% so với cùng kỳ năm trước.

Như vậy kết quả giảm mắc sốt rét 6 tháng đầu năm 2015 nối dài xu hướng giảm trong 10 năm qua, đặc biệt là 5 năm gần đây (2010-2015) bao gồm cả các “điểm nóng” miền Trung, Tây Nguyên và miền Đông Nam bộ cho thấy tình hình sốt rét ngày càng được khống chế tương đối bền vững, cho phép có một cái nhìn khả quan về mục tiêu loại trừ sốt rét trong thời gian tới.

Công tác giám sát và phát hiện ký sinh trùng sốt rét được thực hiện thường xuyên ở cộng đồng

Ký sinh trùng sốt rét tăng ở hầu khắp các vùng sốt rét, nguy cơ lan truyền cao

Theo báo cáo của NIMPE số ký sinh trùng sốt rét cả nước 6 tháng/2015 tăng +16,9% (5.623/4.810) so với cùng kỳ năm trước, cao nhất ở Đông Nam bộ +82,5% (1.219/668), Tây Nguyên +36,7% (2.468/1.806), khu IV+40,3% (223/159), đồng bằng trung du Bắc bộ +32% (33/25); giảm ở miền núi phía Bắc -28,1% (41/57), miền Trung -22,1 (1.566/2.009) và đồng bằng sông Cửu Long -15,1% (73/86). Trong đó 10 tỉnh có số ký sinh trùng sốt rét cao nhất nước (Top Ten) theo thứ tự là Gia Lai (1.462), Bình phước (1.103), Đắc Lắc (485), Khánh Hòa (384), Phú Yên (311), Đắc Nông (261), Nình Thuận (220), Quảng Bình (204), Nghệ An (130), Quảng Nam (81).

Về cơ cấu KSTST: P.vivax 53%, P.falciparum 43,69%, còn lại là phối hợp (P.vivax + P.falciparum). Đặc biệt là khu vực miền Trung-Tây Nguyên có sự đảo chiều (P.vivax trở nên chiếm ưu thế thay cho P.falciparum) trong 6 tháng/2015 P.vivax: 56,87%, năm 2014 (45%), năm 2013 (39%).

Dân đi rừng, ngủ rẫy là những đối tượng di biến động khó kiểm soát hiện nay

Tỷ lệ KSTSR (chỉ số mầm bệnh) là một trong 3 yếu tố lan truyền tự nhiên sốt rét vẫn phát hiện ở hầu khắp các vùng sốt rét, trong khi đang có sự hiện diện của các vector truyền bệnh chính (An.minimus, An.dirus, An.epiroticus) làm nguy cơ sốt rét bùng phát trở lại rất cao ở các vùng sốt rét có dân di biến động khó kiểm soát (dân đi rừng, ngủ rẫy, di cư tự do, giao lưu biên giới…). Đặc biệt là khu vực miền Trung-Tây Nguyên mặc dù tình hình sốt rét có cải thiện nhưng trong 6 tháng/2015 tỷ lệ KSTSR chiếm 68% so với cả nước 3.872/5.623) nên các hoạt động ưu tiên phòng chống sốt rét vẫn tập trung chủ yếu ở khu vực này.

Soi kính hiển vi phát hiện ký sinh trùng sốt rét

Kế hoạch 6 tháng cuối năm và các hoạt động hướng tới mục tiêu loại trừ sốt rét

Để có được những kết quả phòng chống sốt rét đáng khích lệ như vậy, trước hết là nhờ sự chỉ đạo tích cực của Bộ Y tế, sự phấn đấu không mệt mỏi của các Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng và nỗ lực của ngành y tế 63 tỉnh thành trong cả nước, sự hỗ trợ có hiệu quả của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và các tổ chức quốc tế khác. Tất nhiên tại Hội nghị sơ kết 6 tháng/2015, lãnh đạo các Viện không hề chủ quan với tình hình sốt rét hiện nay vì đã chấp nhận “sống chung” với muỗi sốt rét cũng như các vector truyền bệnh nhiệt đới khác (muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết, bệnh giun chỉ, bệnh viêm não Nhật Bản…), chỉ số mầm bệnh (KSTSR) gia tăng ở một số vùng sốt rét, hơn nữa 6 tháng cuối năm mới là mùa truyền bệnh sốt rét nên khả năng sốt rét bùng phát thành dịch vẫn có khả năng xảy ra nếu không có kế hoạch kiểm soát sốt rét chặt chẽ và can thiệp kịp thời vì vậy kế hoạch trọng tâm6 tháng cuối năm 2015 vẫn là tăng cường giám sát trọng điểm sốt rét, chỉ đạo phòng chống sốt rét có hiệu quả, nhất là vùng có sốt rét gia tăng, vùng có dân di biến động, vùng sâu vùng xa, vùng thiên tai lũ lụt; chú trọng giám sát, chỉ đạo các điểm nóng (Ninh Hòa); điều tra chủ động xác định yếu tố nguy cơ, đẩy mạnh thực hiện Điểm sốt rét (Malaria-Post) nắm vững đi rừng rẫy.

Phun thuốc diệt muỗi là một trong những biện pháp phòng chống sốt rét có hiệu quả

Giám sát vector sốt rét và phòng chống vector, đảm bảo độ bao phủ và chất lượng phun tẩm phòng chống vector, truyền thông hướng dẫn sử dụng màn tồn lưu lâu (LLIN) đúng mục đích tiến tới cấp 1 người 1 màn thay vì 2 người trong 1 màn, giám sát vector phát hiện muỗi kháng hóa chất; nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị sốt rét; cung cấp vật tư, hóa chất, thuốc sốt rét kịp thời; đảm bảo công tác thống kê báo cáo đúng quy định qua phần mềm “Hệ thống thông tin sốt rét” và xây dựng kế hoạch phòng chống sốt rét năm 2016 theo hướng dẫn, chỉ đạo của Bộ Y tế.

             Theo kế hoạch, Dự án Quỹ toàn cầu PCSR sẽ kết thúc vào cuối năm 2015 và Dự án RAI kết thúc vào năm 2016 (bổ sung thêm 2 tỉnh Khánh Hòa, Ninh Thuận) nên các tỉnh cần tranh thủ nguồn kinh phí được cấp để tăng cường các hoạt động phòng chống sốt rét tại địa phương. Trên cơ sở phân vùng dịch tễ sốt rét năm 2014 với dân số vùng sốt rét lưu hành khoảng 11 triệu người, trong đó phơi nhiễm sốt rét hầu hết tập trung ở dân di biến động nên tiếp tục duy trì cơ chế quản lý các mục tiêu y tế như hiện nay, đặc biệt là các bệnh truyền nhiễm gây dịch, chủ động xây dựng kế hoạch năm 2016 dựa vào phân vùng dịch tễ sốt rét năm 2014 (dự kiến kinh phí 60 đến 70 tỷ). Hoạt động “Đánh giá công tác phòng chống sốt rét 5 năm giai đoạn 2011-2015 ở Việt Nam” theo mẫu phỏng vấn các nhà quản lý từ trung ương, bộ ngành đến các địa phương, đồng thời với đánh giá tình hình sốt rét tại 30 huyện trọng điểm thuộc 7 vùng kinh tế của cả nước.

Tiêu chuẩn loại trừ sốt rét của WHO qua các giai đoạn

Cùng với đó, các hoạt động hướng tới mục tiêu loại trừ sốt rét đã được khởi động với hoạt động đầu tiên là xem xét áp các tiêu chuẩn loại trừ sốt rét tại địa phương qua kết quả điều tra 30 huyện trọng điểm thuộc 7 vùng kinh tế trên cả nước (sắp được thực hiện) và kết quả phân vùng dịch tễ sốt rét thự hành năm 2014 (đã ban hành). Trước hết là tiến hành thí điểm ở một số địa phương đạt chỉ tiêu giảm lan truyền của WHO: miền Bắc (Hòa Bình) và miền Trung (Thừa Thiên-Huế), sau khi có kết quả từ mô hình các huyện sẽ xây dựng tiêu chí loại trừ theo quy định của WHO trình Bộ Y tế phê duyệt và sẽ xem xét công nhận các tỉnh đạt chuẩn. Sau khi được công nhận loại trừ tiếp tục duy trì giám sát chủ động, duy trì phòng chống vector và duy trì kinh phí hoạt động, thậm chí còn cao hơn loại trừ sốt rét. Một số mô hình loại trừ sốt rét ở Sơ-ri-lan-ca, Trung Quốc cũng đã đạt được những thành công nhất định từ cơ sở này do đó duy trì chiến lược PCSR đến 2030 và tiến tới loại trừ sốt rét không lo bị cắt giảm kinh phí nên các tỉnh nên áp thử tiêu chuẩn khả năng thực tế tại địa phương mình để đặt mục tiêu phấn đấu.

Việt Nam cam kết loại trừ bệnh sốt rét vào năm 2030 tại Hội nghị Mạng lưới loại trừ sốt rét châu Á - Thái Bình Dương (APMEN) năm 2015

Chiến lược phòng chống và loại trừ sốt rét tại Việt Nam đã được triển khai thực hiện từ năm 2012 theo mục tiêu hướng tới loại trừ sốt rét vào năm 2030 của WHO và Chiến lược loại trừ sốt rét Tiểu vùng sông Mê Kong, đặc biệt là tại Hội nghị Mạng lưới loại trừ sốt rét châu Á - Thái Bình Dương (APMEN) được tổ chức vào đầu năm nay, Việt Nam cũng đã khẳng định sẽ hoàn thành mục tiêu chiến lược này. Mặc dù một số hoạt động hướng đến loại trừ sốt rét đã được bắt đầu nhưng con đường đến đích trong vòng 15 năm tới còn lắm chông gai và nhiều việc phải làm, trong đó vấn đề đáng lo ngại nhất hiện nay là tình trạng sốt rét kháng thuốc do đó để đạt dược mục tiêu loại trừ bệnh sốt rét vào năm 2030 Việt Nam cần giải quyết có hiệu quả tình trạng kháng thuốc Artemisinin, một loại thuốc điều trị tuyến đầu có hiệu quả bệnh sốt rét.

Các nội dung khác »

---