Bệnh nhiệt đới bị lãng quên là một nhóm bệnh nhiễm trùng ở vùng nhiệt đới đặc biệt lưu hành ở các vùng hay quần thể có thu nhập thấp tại các quốc gia đang phát triển của châu Phi, châu Á và châu Mỹ.

Các tổ chức khác nhau xác định một loạt các bệnh lý khác nhau. Tại khu vực cận sa mạc Sahara, châu Phi, tác động của các căn bệnh như thế có thể so sánh với sốt rét và lao. Một số trong nhóm bệnh này đã có các biện pháp phòng bệnh đặc biệt và rõ ràng hoặc điều trị cấp tính đặc hiệu sẵn có tại các quốc gia phát triển nhưng không phải phổ biến tại các vùng nghèo khó. Trong một số trường hợp, điều trị tương đối không tốn kém. Chẳng hạn, điều trị đối với sán máng là 0,2USD cho mỗi trẻ một năm. Tuy nhiên, phòng chống các bệnh nhiệt đới bị lãng quên ước tính đòi hỏi ngân sách lên đến 2 -3 tỷ USD trong vòng 5-7 năm.

Các bệnh lý này mà chúng ta đang đối mặt gồm có 3 vấn đề y tế công cộng gồm sốt rét, lao và HIV/AIDS, trong đó phần lớn đã nhận điều trị và quỹ dùng cho nghiên cứu. Các căn bệnh nhiệt đới bị lãng quên có thể khiến cho các căn bệnh vốn sẵn có như lao và HIV/AIDS dễ tử vong hơn. Tuy nhiên, một số công ty dược phẩm cam kết sẽ đưa các thuốc yêu cầu và chỉ định dùng quy mô lớn thành công trong một vài quốc gia trong thời gian đến.

Tại cuộc họp của Hội nghị khu vực Tây Thái Bình Dương của TCYTTG lần thứ 63 đang diễn ra tại Hà Nội, Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) cho biết đã thảo luận về những căn bệnh nhiệt đới bị lãng quên (NTDs). Theo đó, TCYTTG đã xây dựng một lộ trình để hỗ trợ các quốc gia trong khu vực Tây Thái Bình Dương loại trừ các bệnh nhiệt đới bị lãng quên. TS. Shin Young soo - Giám đốc Khu vực Tây Thái Bình Dương của TCYTTG đã trình bày bản Dự thảo Kế hoạch Hành động khu vực về Các bệnh nhiệt đới bị lãng quên ở khu vực Tây Thái Bình Dương giai đoạn 2012-2106 tại Ủy ban Khu vực Tây Thái Bình Dương - một cơ quan quản lý khu vực của TCYTTG.

Kế hoạch hành động khu vực đã được thông qua 37 quốc gia và vùng lãnh thổ của khu vực. Trọng tâm của kế hoạch 5 năm sẽ là 7 căn bệnh chính: bệnh phong, bệnh giun chỉ bạch huyết, bệnh sán lá lây truyền từ thực phẩm, bệnh sán máng, bệnh nhiễm giun truyền qua đất, bệnh mắt hột và bệnh ghẻ cóc.

TS Shin cho biết Các bệnh nhiệt đới là các bệnh của đói nghèo làm ảnh hưởng tới những người dễ bị tổn thương nhất trong xã hội ở 28 quốc gia và vùng lãnh thổ trong Khu vực. Dù thường không gây tử vong, nhưng các bệnh nhiệt đới này lại gây ra tàn tật và sự kỳ thị lâu dài. TCYTTG đã đặt năm 2020 là một mục tiêu để loại trừ gánh nặng của một số căn bệnh này như giun chỉ bạch huyết, bệnh ghẻ cóc và bệnh phong, thông qua các can thiệp được mở rộng và tăng cường giám sát. TCYTTG khuyến cáo các quốc gia thực hiện thành công cần phải có công tác quản lý chương trình bền vững. Ngoài ra, các kế hoạch hành động khả thi cũng cần có những giải pháp đổi mới và phối hợp để vượt qua những rào cản như cần tiếp cận được các quần thể ở vùng sâu, vùng xa và vùng có xung đột. Đội ngũ nhân viên y tế cần được đào tạo tốt để phát hiện và điều trị các bệnh nhiệt đới bị lãng quên này, đặc biệt là những người bệnh có bệnh lý nền mãn tính như bệnh phong và giun chỉ bạch huyết, có thể cần phải chăm sóc dài lâu.

Giun truyền qua đất là một trong 17 căn bệnh nhiệt đới bị lãng quên theo phân loại của Trung tâm phòng chống bệnh tật Mỹ (CDC, 2012) và Tổ chức Y tế thế giới (WHO, 2013), bệnh phổ biến ảnh hướng đến hầu hết cộng đồng dân nghèo trên toàn cầu. Khoảng ¼dân số thế giới bị nhiễm giun sán, tuỳ từng vùng, hay khu vực mà tỷ lệ nhiễm có khác nhau, dao động từ 25 - 95%, phụ thuộc nhiều yếu tố như địa lý, khí hậu, tập quán vệ sinh, trình độ dân trí, điều kiện kinh tế. Bệnh lây truyền qua đất thông qua trứng có mặt trong phân người đào thải và nhiễm bởi môi trường đất ở những vùng có điều kiện vệ sinh kém. Các loài chủ yếu gây nhiễm trên người như giun đũa (Ascaris lumbricoides), giun tóc (Trichuris trichiura) và giun móc/ mỏ (Necator americanus/ Ancylostoma duodenale).

Nhóm bệnh giun truyền qua đất có diện phân bố rộng hầu khắp trên thế giới, ảnh hưởng đến sức khỏe nhân loại, nhất là trẻ em nhỏ và phụ nữ tuổi sinh sản bởi lẽ qua nhiều nghiên cứu minh chứng nhiễm giun sẽ ảnh hưởng đến thiếu máu thiếu sắt mạn tính, suy dưỡng bào thai, chậm phát triển trí tuệ, suy yếu hệ miễn dịch (suy nhược do giun chiếm chất dinh dưỡng, rối loạn dung nạp,… hoặc gây biến chứng nguy hiểm đến tính mạng, tắc ruột do búi giun, giun chui ống mật, gây viêm túi mật, đường mật…). Do vậy, nhiễm nhiễm giun đường ruột là một trong những vấn đề y tế ưu tiên trong chương trình chăm sóc sức khoẻ cộng đồng.

Theo tài liệu của Tổ chức Y tế thế giới năm 2013, ước tính hơn 880 triệu trẻ em cần điều trị các bệnh ký sinh trùng này và Việt Nam là một quốc gia với khoảng trên 90% dân số đang sống tại 53/63 tỉnh, thành trong vùng dịch tễ bệnh giun truyền qua đất, tỷ lệ nhiễm cao và một người có thể nhiễm từ 1-3 loài giun tròn. Trong số này, có 4 triệu trẻ mầm non, mẫu giáo, 6 triệu trẻ là học sinh tiểu học và 19 triệu phụ nữ trong độ tuổi sinh sản là những nhóm có nguy cơ cao mắc bệnh. Với phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, nhiễm giun truyền qua đất ảnh hưởng tới thời kỳ mang thai, gây thiếu máu, sản non, trẻ thiếu cân, thậm chí có thể làm tử vong bà mẹ và trẻ sơ sinh và việc làm giảm tỷ lệ nhiễm gặp nhiều khó khăn khi sự tái nhiễm và các yếu tố thuận lợi vẫn chưa khắc phục.

Giun truyền qua đất đề cập đến một nhóm ký sinh trùng (KST) gây bệnh ở người bởi nhóm giun tròn như giun móc/ mỏ (Ancylostoma duodenale/ Necator americanus), giun đũa người (Ascaris lumbricoides) và giun tóc (Trichuris trichiura) lây truyền qua môi trường đất, gọi chung bằng thuật ngữ giun truyền qua đất (soil-transmitted helminths_STHs). Bệnh đang trở thành một loại nhiễm trùng phổ biến hay gặp trên toàn cầu. Khoảng 2 tỷ người (1/3 dân số toàn cầu) là con số ước tính nhiễm gần đây và khoảng 4 tỷ người có nguy cơ nhiễm theo số liệu tổng kết đến năm 2013, vượt trội hơn tỷ lệ mắc các bệnh KST khác như sốt rét. Số lượng ca bệnh lớn nhất ghi nhận ở những vùng nông thôn nghèo nhất tại khu vực cận sa mạc Sahara, châu Phi, các quốc gia vùng châu Mỹ Latin, khu vực Đông Nam Á và Trung Quốc. Các nhà khoa học đã cho biết đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến kém nhận thức và chậm phát triển thể chất.

Bệnh giun sán nói chung và nhóm giun truyền qua đất (GTQĐ) nói riêng lây nhiễm thông qua môi trường đất, do nuốt phải các trứng đào thải ra trong quá trình đại tiện ra bên ngoài môi trường. Do vậy, bệnh thường lưu hành nhất tại các vùng có thời tiết khí hậu ấm, ẩm và nơi có điều kiện vệ sinh kém và nguồn nước không an toàn, kể cả vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới và ôn đới trong các tháng có khí hậu ấm, ẩm phù hợp cho trứng giun sán tồn tại và phát triển. GTQĐ được phân loại trong nhóm bệnh nhiệt đới bị lãng quên (NTDs_Neglected Tropical Diseases) vì chúng gây ảnh hưởng sức khỏe nhân loại nhưng có thể điều trị khỏi, song lại bị lãng quên xem nhẹ trong nhiều năm qua. Giờ đây, trong số các bệnh chỉ điểm của Tuyên ngôn Luân Đôn về bệnh nhiệt đới bị lãng quên (2012) là cần phải phòng chống và loại trừ vào năm 2020.

Hiện tại, với danh sách các bệnh nhiệt đới bị lãng quên giữa thống nhất bàn bàn do CDC và TCYTTG và các chuyên gia truyền nhiễm đưa ra phân loại như bệnh nhiệt đới bị lãng quên (NTDs-neglected tropical diseases). Feasey, một nhà nghiên cứu bệnh nhiệt đới lưu ý có 13 căn bệnh nhiệt đới lãng quên là giun đũa (ascariasis), bệnh loét Buruli, bệnh Chagas, bệnh giun rồng (dracunculiasis), bệnh giun móc mỏ (hookworm), bệnh do Trypanosoma châu Phi (African trypanosomiasis), bệnh Leishmaniasis, bệnh phong, bệnh giun chỉ bạch huyết, bệnh giun chỉ châu Phi (Onchocerciasis), bệnh sán máng, mắt hột và giun tóc. Fenwick nhận ra 12 căn bệnh nhiệt đới bị lãng quên chính ("core") là giun đũa, loét Buruli, bệnh Chagas, bệnh giun rồng, bệnh Trypanosomiasis châu Phi, bệnh Leishmaniasis, phong, giun chỉ bạch huyết, giun chỉ châu Phi Onchocerciasis, sán máng, bệnh mắt hột và giun tóc. TCYTTG nhận ra các căn bệnh nhiệt đới bị lãng quên sau: Viêm màng não do não mô cầu (Cryptococcal meningitis) dù có gánh nặng y tế lớn nhưng không được xem là lãng quên vì nó liên quan đến HIV/AIDS.

Các nội dung khác »

---