Trực khuẩn Bacillus anthracis gây bệnh than Anthrax (ảnh minh họa)

 Ở đây cũng xác định trước đó có bệnh nhiệt than xảy ra trên đàn gia súc. Mặc dù chưa có trường hợp nào tử vong nhưng cần cảnh báo bệnh than xuất hiện để có biện pháp chủ động phòng ngừa trước khi quá muộn.

Đặc điểm của bệnh than

Bệnh than có tên khoa học là Anthrax do trực khuẩn bệnh than Bacillus anthracis gây nên và là một bệnh từ động vật truyền sang người. Trực khuẩn gây bệnh than là loại trực khuẩn Gram dương tồn tại trong thiên nhiên dưới dạng nha bào nên chúng có thể lưu giữ bền vững trong môi trường hàng chục năm. Đặc điểm trực khuẩn có khả năng sinh trưởng ở nhiệt độ 37^oC trong các môi trường nuôi cấy thông dụng và chúng gây bệnh nhiệt than ở những loại gia súc ăn cỏ như trâu, bò, dê, cừu... nên người bị mắc bệnh than thường được phát hiện ở những người làm nghề chăn nuôi, thú y, công nghệ da hoặc những người ăn thịt gia súc bị nhiễm bệnh. Bệnh than lây nhiễm qua đường da do tiếp xúc, đường tiêu hóa do ăn uống và đường hô hấp do các nha bào trực khuẩn bay trong gió bụi của không khí. Gia súc bị nhiễm bệnh than có biểu hiện các triệu chứng tổn thương da, có vết viêm mủ trên nền phù nề rộng phủ lớp hoại tử màu đen như than, thường thấy ở phần chân của động vật nhiễm bệnh. Trên thực tế thường gặp các thể bệnh than kết hợp với nhiễm các loại vi khuẩn khác như Clostridium chawvoci và có thể cả Clostridium septicum; đây cũng là các loại vi khuẩn kỵ khí có khả năng tồn tại dưới dạng nha bào gây phù lớn dưới da, nề khí và nổi nhiều u cục. Trực khuẩn gây nên bệnh than chủ yếu bằng 3 thành phần ngoại độc tố của vi khuẩn, chúng làm hoại tử xuất huyết mô và phù nề; phần bao của trực khuẩn gây ức chế nặng các tế bào thực bào của cơ thể. Dưới dạng bào tử, trực khuẩn bệnh than có kích thước nhỏ dưới 5µm. Khi hít thở, với số lượng từ 8.000 đến 20.000 bào tử có thể xâm nhập vào đường hô hấp và chúng có khả năng vào tới các phế nang tận cùng của phổi, cư trú ở các phế bào; đồng thời qua hệ bạch huyết di chuyển tới các hạch bạch huyết ở trung thất. Tại đây, trực khuẩn bệnh than sinh trưởng, theo đường máu gây nhiễm trùng huyết và nhiễm khuẩn nhiều nơi khác trong cơ thể.

Đường lây truyền và các thể bệnh

Các nhà khoa học xác định bệnh than từ gia súc bị mắc bệnh lây truyền sang cho người bằng 3 con đường tự nhiên là: đường da do tiếp xúc gây bệnh thể da-niêm mạc, đường tiêu hóa do ăn uống gây bệnh thể dạ dày-ruột, đường hô hấp do hít thở không khí gây bệnh thể hô hấp. Trong đó thể bệnh lây nhiễm bằng đường hô hấp là nghiêm trọng nhất.

Mầm gây bệnh là trực khuẩn bệnh than và nha bào bệnh than. Trực khuẩn bệnh than có thể chết ở nhiệt độ 50-55^oC sau 15-40 phút và ở nhiệt độ 75^oC sau 1-2 phút; dưới tác động của ánh nắng mặt trời chúng cũng có thể chết sau 10-16 giờ; trên thực tế mầm bệnh có khả năng tồn tại ở xác các động vật chết và thối rửa sau 2-3 ngày. Nha bào bệnh than có thể chết ở nước sôi 100^oC sau 10-20 phút, hấp ướt 120^oC trong 20 phút, hấp khô 140^oC trong 3 giờ; chúng có khả năng tồn tại trong nước phân từ 15-17 tháng và ở đất từ 15-28 năm.

Thể da-niêm mạc

Có thời gian ủ bệnh từ 1 đến 10 ngày. Sau đó bệnh nhân có tổn thương ở da với các triệu chứng như sưng đỏ, nổi mụn nước và vết hoại tử màu đen. Nếu phát hiện, chẩn đoán và điều trị sớm, đáp ứng hiệu quả thì những thương tổn sẽ khỏi, không để lại vết sẹo trên da. Nếu sức đề kháng của cơ thể kém thì ngoại độc tố trực khuẩn gây hoại tử mô, phù nề và ức chế các tế bào thực bào của cơ thể; đồng thời điều trị không đúng sẽ dẫn đến tình trạng nhiễm trùng huyết và nhiễm độc toàn thân. Tỷ lệ tử vong của bệnh than thể da-niêm mạc chiếm khoảng 5% các trường hợp mắc bệnh.

Thể dạ dày-ruột

Có thời gian ủ bệnh từ 2 đến 5 ngày. Sau thời gian này, bệnh nhân có biểu hiện đi ngoài ra máu, nôn ra máu, đau bụng, nôn mửa, chán ăn, sốt; trường hợp nặng có thể bị sốc nhiễm độc, hạch mạc treo ở ruột sưng to, tổn thương niêm mạc phần hồi tràng và manh tràng. Tỷ lệ tử vong của bệnh than thể dạ dày-ruột chiếm khoảng 25% đến 75% các trường hợp mắc bệnh, trung bình là 50%.

Thể hô hấp

Có thời gian ủ bệnh từ 1 đến 5 ngày. Sau đó bệnh nhân xuất hiện các triệu chứng sốt cao không điển hình, khó chịu, mệt mỏi, đau cơ, ho, khó thở, tím tái, ra nhiều mồ hôi, mạch nhanh, hạch bạch huyết ở trung thất sưng to; có dấu hiệu nhiễm trùng huyết, viêm phổi, suy hô hấp, viêm màng não... Trong những trường hợp quá nặng có thể dẫn đến tử vong mặc dù được cứu chữa tích cực. Tỷ lệ tử vong của bệnh than thể hô hấp hay còn gọi là thể hít thở chiếm khoảng 90% các trường hợp mắc bệnh, thậm chí cả 100%. Do đặc điểm trực khuẩn gây bệnh than có khả năng tồn tại khá lâu dưới dạng bào tử, dễ dàng sinh trưởng ở nhiệt độ 37^oC; đồng thời có thể lây nhiễm qua cả 3 con đường là đường da-niêm mạc, đường dạ dày-ruột và đường hô hấp nên việc lây lan bệnh sẽ có rất nhiều nguy cơ bùng phát. Đặc biệt trên thực tế bệnh có tỷ lệ tử vong khá cao nếu bị nhiễm qua đường hô hấp hay đường hít thở; vì vậy trực khuẩn bệnh than đã được những kẻ khủng bố sử dụng để chế tạo vũ khí sinh học mang mầm bệnh này nhằm tiêu diệt lực lượng đối phương trong chiến tranh khủng bố sinh học do tính chất nguy hiểm và lây lan mạnh của chúng .

Chẩn đoán, điều trị và phòng bệnh

Chẩn đoán bệnh than có thể dựa vào triệu chứng lâm sàng, yếu tố dịch tễ nhưng điều quan trọng nhất giúp cho việc chẩn đoán xác định vẫn là việc thực hiện các xét nghiệm đặc hiệu. Phương pháp xét nghiệm thường dùng là nhuộm và soi tiêu bản bệnh phẩm bằng kính hiển vi quang học, tuy vậy kỹ thuật này chỉ có giá trị định hướng. Bệnh phẩm được lấy là dịch máu ở các nốt phồng mụn than, đờm, nước tiểu, phân thải, chất nôn, dịch tiết ở cơ quan... Thực hiện phương pháp nhuộm Gram để tìm trực khuẩn Gram dương của bệnh than và phương pháp nhuộm Ziel-Neelson để phát hiện nha bào của trực khuẩn. Có thể thực hiện kỹ thuật nuôi cấy tìm vi khuẩn, chẩn đoán nhanh bằng phương pháp miễn dịch huỳnh quang và phản ứng da với loại kháng nguyên anthraxcin.

Điều trị bệnh than cần được thực hiện sớm ngay sau khi phát hiện, chẩn đoán xác định. Phải cách ly bệnh nhân trong một phòng riêng; nhân viên y tế điều trị và người nhà chăm sóc phục vụ người bệnh phải bảo đảm các phương tiện phòng hộ cá nhân như găng tay, áo choàng, khẩu trang y tế, kính đeo mắt, mũ che đầu, giày ủng... để bảo vệ phòng bệnh. Những loại thuốc kháng sinh được sử dụng để xử trí mầm bệnh như Penicillin G 4 triệu đơn vị quốc tế tiêm tĩnh mạch cứ mỗi 4 đến 6 giờ một lần và tiêm từ 7 đến 10 ngày. Có thể sử dụng Ciprofloxacin 400mg cứ mỗi 8 đến 12 giờ; hoặc Tetracyclin 400mg hay Doxycyclin 100mg dùng 4 lần trong ngày và dùng từ 7 đến 10 ngày. Các loại thuốc kháng sinh khác có thể dùng thay thế vẫn có tác dụng hiệu quả như Erythromycin, Amoxicillin, Chloramphenicol... Đối với bệnh than thể tiêu hóa và hô hấp, cần dùng liều kháng sinh cao hơn, đồng thời phải kết hợp các biện pháp hồi sức hỗ trợ; bổ sung thuốc trợ tim mạch, dung dịch nước và điện giải. Điều cần chú ý là không được chích rạch các mụn rộp ở da vì rất dễ gây nhiễm trùng huyết. Nếu tại cơ sở y tế có gamma globulin đặc hiệu hoặc huyết thanh kháng độc tố bệnh than thì sử dụng cũng mang lại hiệu quả điều trị tốt.

Phòng bệnh than theo quy định chung là phải bảo đảm đúng chế độ kiểm dịch động vật. Các loại gia súc nuôi bị bệnh không được giết mổ để lấy thịt làm nguồn thực phẩm ăn. Khi phát hiện gia súc mắc bệnh và chết vì bệnh nhiệt than; xác gia súc phải được chôn sâu thật kỹ, bảo đảm việc khử trùng tẩy uế đúng quy trình. Công nhân các lò mổ, xưởng chế biến các sản phẩm từ động vật như thịt, xương, da, lông... cần thực hiện đúng chế độ phòng hộ bảo vệ, định kỳ phải kiểm tra sức khỏe, nếu có những tổn thương ở da bị nhiễm khuẩn nên được điều trị khỏi bệnh. Một vấn đề cũng cần được quan tâm là phải khử trùng, tẩy uế các chất thải của người và gia súc bị mắc bệnh đúng quy định. Việc phòng bệnh đặc hiệu cho người và gia súc có cơ nguy cơ cao dễ bị nhiễm trực khuẩn than có thể sử dụng vắc-xin BioThraxT để phòng ngừa. Có thể điều trị dự phòng sự phơi nhiễm bệnh bằng cách dùng thuốc kháng sinh Ciprofloxacin viên 500mg, uống mỗi ngày 2 lần hoặc Doxycyclin viên 100mg, uống mỗi ngày 2 lần. Thời gian điều trị sau khi bị phơi nhiễm mầm bệnh phải thực hiện trên 6 tuần.

Lời khuyên của thầy thuốc

Mặc dù trong khoảng thời gian 1 tháng, từ 17/9 đến 16/10 năm 2014 đã phát hiện 9 trường hợp mắc bệnh than mới xuất hiện tại xã Niêm Tòng, huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang nhưng chưa có bệnh nhân nào bị tử vong do người bệnh mắc bệnh than thể da-niêm mạc là thể nhẹ được chẩn đoán, xử trí và khống chế kịp thời. Nguyên nhân được xác định do người dân ở đây ăn thịt gia súc bị mắc bệnh đã chết mà trước đó ngày 11/9 địa phươngthông báo có bệnh nhiệt than xảy ra trên đàn gia súc. Tuy bệnh được phát hiện, khống chế không để lan rộng và chưa có trường hợp nào bị tử vong nhưng đây là điều cảnh báo để tất cả các địa phương, đặc biệt là ở vùng cao, miền núi; nơi có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa một cách tích cực; trong đó tuyệt đối không được ăn thịt những loại gia súc bị mắc bệnh đã chết. Nên nhớ rằng bệnh than gây bệnh với 3 thể lâm sàng là thể da-niêm mạc, thể dạ dày-ruột và thể hô hấp; trong đó thể da-niêm mạc là thể nhẹ và có tỷ lệ tử vong thấp. Nếu người bệnh bị mắc bệnh ở thể dạ dày-ruột và thể hô hấp thì tỷ lệ tử vong sẽ rất cao; nhất là thể hô hấp với hậu quả khá tàn tệ.

Các nội dung khác »

---