Khu vực miền Trung-Tây Nguyên là trọng điểm sốt rét của cả nước nên giải quyết được sốt rét ở khu vực này có thể coi là giải quyết được tình hình sốt rét cả nước, trên cơ sở này theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chiến lược phòng chống và loại trừ sốt rét đang được triển khai thực hiện tại khu vực với lộ trình cụ thể.

Lộ trình theo từng giai đoạn

Với những kết quả đã đạt được trong thời gian qua, hiện nay bệnh nhân sốt rét của khu vực đã giảm hơn 53% so với năm 2011, chỉ có 1 trường hợp tử vong do sốt rét và dịch sốt rét được chủ động khống chế. Mặc dù tình hình sốt rét của khu vực miền Trung - Tây Nguyên đã có những chuyển biến tích cực trong thời gian qua với số bệnh nhân sốt rét, sốt rét ác tính, tử vong do sốt rét giảm dần qua các năm và dịch sốt rét được khống chế không xảy ra trong nhiều năm liền nhưng nguy cơ lan rộng ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc artemisinin và các dẫn chất cũng như sự gia tăng tỷ lệ nhiễm ký sinh trùng Plasmodium vivax trong cơ cấu của ký sinh trùng sốt rét sẽ gây khó khăn trong điều trị, quản lý bệnh nhân là một vấn đề thách thức đang phải đối mặt khi khu vực thực hiện chiến lược phòng chống và loại trừ sốt rét trong những năm tới. Vì vậy mục tiêu chiến lược sẽ được thực hiện theo 2 giai đoạn. Giai đoạn từ năm 2016 đến năm 2020 và đến năm 2030: Tập trung thực hiện các biện pháp cắt đứt sự lan truyền do nhiễm ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum ở những vùng kháng thuốc, giảm tỷ lệ ký sinh trùng sốt rét ở những vùng có sự lan truyền cao xuống dưới 1/1.000 dân số vùng sốt rét lưu hành, không còn tỉnh nào còn trong giai đoạn phòng chống sốt rét tích cực của chiến lược loại trừ. Trên cơ sở đạt được, sẽ loại trừ ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum vào năm 2025, loại trừ sốt rét ở 15 tỉnh miền Trung - Tây Nguyên vào năm 2030. Theo đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) sẽ kiểm tra và cấp giấy chứng nhận loại trừ bệnh sốt rét cho Đà Nẵng năm 2020; Quảng Ngãi năm 2024; Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Bình Thuận, Đăk Lăk năm 2025; Quảng Nam năm 2027; Quảng Bình, Bình Định năm 2028; Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Gia Lai, Kon Tum, Đăk Nông năm 2030. Để thực hiện được vấn đề này, các địa phương phải tiến hành qua 4 giai đoạn phòng chống sốt rét, loại trừ sốt rét, đề phòng sốt rét quay trở lại và cấp giấy chứng nhận; trong đó lưu ý giai đoạn đề phòng sốt rét quay trở sau loại trừ lại phải bảo đảm yêu cầu và duy trì 3 năm liền liên tục trước khi được kiểm tra, cấp giấy chứng nhận. Để thực hiện được các mục tiêu đã nêu trên, cần thực hiện các giải pháp chính trong chiến lược phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét một cách khẩn trương, tích cực, bền vững ngay từ bây giờ cho đến năm 2020 với những nội dung sau đây:

Khu vực miền Trung-Tây Nguyên tr ọng điểm sốt rét của cả nước đang hướng tới loại trừ sốt rét đến năm 2030

Bảo đảm người dân được tiếp cận với các dịch vụ chẩn đoán sớm bệnh sốt rét, được điều trị kịp thời và cắt đứt sự lan truyền bệnh có hiệu quả: Những người có sốt bất kỳ do nguyên nhân gì cần phải được xét nghiệm máu tìm ký sinh trùng sốt rét để phát hiện bệnh sớm và điều trị bệnh kịp thời. Chú ý cắt đứt sự lan truyền bệnh của chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum bằng biện pháp sử dụng thuốc primaquin để điều trị diệt thể giao bào của ký sinh trùng chống lây lan, đồng thời phối hợp với việc sử dụng màn ngủ tẩm hóa chất diệt muỗi có tác dụng tồn lưu lâu và phun tồn lưu hóa chất diệt muỗi lên tường vách. Xây dựng chiến lược quản lý điều trị bệnh nhân bị nhiễm chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium vivax một cách chặt chẽ vì chủng loại ký sinh trùng này thường gây tái phát xa do có thể ngủ ở gan, do đó phải điều trị bằng thuốc primaquin dài ngày, người bệnh dễ bỏ trị, không uống thuốc đủ liều quy định; hiện nay cơ cấu ký sinh trùng sốt rét có biến đổi sau nhiều năm tác động các biện pháp phòng chống, tỷ lệ nhiễm Plasmodium falciparum giảm xuống, trái lại tỷ lệ nhiễm Plasmodium vivax lại gia tăng đã gây khó khăn, hạn chế trong việc quản lý điều trị dài ngày để tiệt căn, chống tái phát xa. Phải tổ chức công tác đào tạo lại để nâng cao năng lực chẩn đoán, điều trị bệnh sốt rét tại các tuyến y tế, kể cả y tế tư nhân theo đúng hướng dẫn, chỉ đạo phổ cập của Bộ Y tế. Cần duy trì hoạt động có hiệu quả các điểm kính hiển vi phục vụ việc chẩn đoán sớm và chính xác, điều trị kịp thời bệnh sốt rét ở tuyến y tế cơ sở. Đồng thời cũng phải quan tâm đến hoạt động giám sát, đánh giá tình hình ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc trong quá trình điều trị.

Tại vùng sốt rét lưu hành có hiện tượng ký sinh trùng sốt rét kháng lại với thuốc artemisinin và các dẫn chất, vùng có nguy cơ cao có khả năng lan truyền sốt rét kháng thuốc artemisinin và các dẫn chất: Cần phải bảo đảm việc thực hiện điều trị sạch ký sinh trùng sốt rét, điều trị diệt thể giao bào ký sinh trùng sốt rét để chống lây lan. Phải tổ chức việc uống thuốc điều trị sốt rét dưới sự kiểm soát của nhân viên y tế gọi là phương pháp DOT (direct observation treatment). Phấn đầu tích cực nhằm cắt đứt lan truyền ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum kháng thuốc điều trị vào năm 2020.

Tại vùng đã loại trừ bệnh sốt rét: Phải tổ chức quản lý chặt chẽ dân di biến động, điều tra chủ động khi mới phát hiện trường hợp bệnh sốt rét ngoại lai xuất hiện. Phải phát hiện sớm và điều trị kịp thời cho tất cả các trường hợp nghi ngờ mắc bệnh sốt rét, không để có trường hợp bệnh sốt rét mới mắc lan truyền tại địa phương cơ sở.

Nâng cao hiệu quả các biện pháp phòng chống muỗi truyền bệnh, bảo đảm việc phòng chống sốt rét cho đối tượng người dân có nguy cơ mắc sốt rét: Thực hiện bằng cách tập trung vùng trọng điểm và áp dụng các biện pháp phòng chống theo phân vùng dịch tễ sốt rét năm 2014. Thực hiện việc giám sát muỗi truyền bệnh sốt rét kháng các loại hóa chất diệt côn trùng, cung cấp màn chống muỗi, võng tẩm hóa chất diệt muỗi tồn lưu lâu cho những vùng sốt rét kháng thuốc artemisinin và các dẫn chất, vùng có nguy cơ cao lan truyền sốt rét kháng thuốc artemisinin và các dẫn chất. Tại những vùng có sốt rét kháng thuốc artemisinin và các dẫn chất, vùng có nguy cơ cao lan truyền sốt rét kháng thuốc artemisinin và các dẫn chất phải phun tồn lưu hóa chất diệt muỗi mỗi năm một lần, vận động sử dụng màn chống muỗi tẩm hóa chất tồn lưu lâu. Đồng thời loại trừ các ổ bệnh do ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum bằng biện pháp bao phủ phòng chống trung gian truyền bệnh 100% cho tất cả các ổ bệnh. Tại các vùng tiến hành loại trừ sốt rét, thực hiện biện pháp phòng chống muỗi truyền bệnh chính bằng cách phun tồn lưu hóa chất diệt muỗi ở các ổ bệnh để bảo đảm cắt đứt sự lan truyền bệnh, không còn sự lan truyền bệnh sốt rét tại chỗ.

Nâng cao năng lực giám sát, đánh giá tình hình dịch tễ sốt rét và sự đáp ứng phòng chống bệnh sốt rét: Phải phát triển và củng cố hệ thống theo dõi giám sát, đánh giá theo dõi xu hướng bệnh, đáp ứng yêu cầu của chương trình chiến lược. Xây dựng nội dung và hướng dẫn công tác giám sát cụ thể cho từng tuyến y tế, xem công tác giám sát như là một hoạt động can thiệp. Vận dụng mô hình 1-3-7 trong việc giám sát. Nâng cao chất hượng hệ thống thông tin báo cáo. Tăng cường phát hiện bệnh chủ động, điều trị ký sinh trùng sốt rét lạnh trong cộng đồng, cắt đứt sự lan truyền sốt rét ở vùng sốt rét lưu hành nặng, vùng có dân di biến động. Xây dựng phòng xét nghiệm tham chiếu để nâng cao chất lượng hoạt động các phòng xét nghiệm sốt rét ở các tuyến.

Xã hội hóa, phối hợp liên ngành trong phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét: Cần phối hợp với chính quyền các cấp để chỉ đạo, tổ chức phối hợp liên ngành và các tổ chức đoàn thể cũng như cộng đồng tích cực hợp tác với ngành y tế triển khai biện pháp phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét, đặc biệt là công tác truyền thông giáo dục sức khỏe. Phải xã hội hóa tốt công tác phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét, huy động nhiều hơn nữa sự tham gia của tất cả các ban ngành, tổ chức đoàn thể, y tế tư nhân và cá nhân. Khuyến khích các tổ chức chính trị xã hội, y dược tư nhân tham gia công tác truyền thông giáo dục sức khỏe phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét, tổ chức tốt công tác khám và điều trị bệnh sốt rét cho người dân. Vận động, khuyến khích y tế tư nhân tham gia phát hiện và điều trị bệnh sốt rét tại cộng đồng bằng cách cung cấp xét nghiệm chẩn đoán nhanh, cung cấp thuốc điều trị sốt rét và truyền thông giáo dục sức khỏe cho cộng đồng.

Điều cần quan tâm

Mục tiêu chiến lược phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét tại khu vực miền Trung-Tây Nguyên đã được xây dựng cụ thể theo từng giai đoạn, theo từng địa phương. Các giải pháp chính của chiến lược cũng đã thiết lập rõ ràng cho việc thực hiện mục tiêu chiến lược đã nêu trên. Điều cần quan tâm ở đây là phải bảo đảm các yêu cầu cần thiết cho các hoạt động được triển khai thực hiện một cách đồng bộ, có chất lượng và hiệu quả nhằm khắc phục tình trạng khó khăn, hạn chế làm ảnh hưởng; đặc biệt là hiện tượng ký sinh trùng Plasmodium falciparum kháng thuốc artemisinin và các dẫn chất có khả năng lan rộng, cơ cấu ký sinh trùng thay đổi với Plasmodium vivax gia tăng chiếm ưu thế gây khó khăn trong quản lý điều trị bệnh nhân, sự phục hồi hoạt động của muỗi truyền bệnh cùng với khả năng kháng hóa chất diệt côn trùng, sự giao lưu di biến động dân phức tạp không quản lý được... Hy vọng sốt rét của các địa phương trong khu vực cũng như cả nước sẽ được loại trừ hoàn toàn vào năm 2030 cùng với thời điểm phấn đấu không còn bệnh lao tại Việt Nam.

Các nội dung khác »

---