|
Có thể vận dụng chiến lược 5 bước phòng chống bệnh sán lá gan tại Việt Nam hay không?
Sán lá gan lớn - tác nhân gây bệnh rất nghiêm trọng trên gia súc và gây thiệt hại nền kinh tế nông nghiepẹ và chăn nuôi gia súc, đặc biệt tác động làm giảm sản lượng thịt và năng suất lao động của đàn gia súc vốn dĩ đang giúp sức cho nông dân tại các quốc gia nông nghiệp. Riêng bệnh sán lá gan lớn ở người hiện không còn xem là một bệnh do nhiễm tình cờ mà với các mức độ và cường độ nhiễm và tầm quan trọng về mặt dịch tễ học, các chuyên gia y tế nói chung và chuyên gia về ký sinh trùng nói riêng đề nghị đây là một bệnh quan trọng ở người, gây ảnh hưởng nghiêm trọng sức khỏe con người trong 5 năm năm trở lại đây. Về các khía cạnh dịch tễ học, lâm sàng và chẩn đoán dựa trên các xét nghiệm gián tiếp và trực tiếp cũng đã thường quy thực hiện tại các quốc gia, song vấn đề đưa ra một mô hình phòng bệnh cụ thể và thống nhất, để chỉ định hay khuyến cáo cho mỗi vùng vẫn còn là vấn đề còn nhiều tranh luận. Trong phạm vi bài viết, chúng tôi xin trích dẫn của hướng dẫn phòng bệnh theo 5 bước của chiến lược phòng chống sán lá gan hiệu quả của tác giả nỗi tiếng về lĩnh vực này đó là tiến sĩ Boray. Gần 60% thịt bò và các sản phẩm từ sữa từ đông sang nam của nước Úc đều có sán lá gan, theo một nghiên cứu về khía cạnh sức khỏe động vật (Virbac Animal Health study) cho biết như trên. Các kho chứa hàng có trên 500 sản phẩm khác nhau đều được kiểm nghiệm năm nay dựa vào xét nghiệm ELISA-đây là kỹ thuật tiến bộ nhất để phát hiện nhiễm sán lá gan giai đoạn sớmlà phương pháp tốt nhất để phát hiện nhiễm sán lá gan trên gia súc. Đây là năm thứ 4 liên tiếp mà nghiên cứu Virbac được tài trợ để tìm ra các công cụ tốt hơn nhằm phát hiện và quản lý các sản phẩm để phòng ngừa gây hại do ký sinh trùng. Trong khi các nhà sản xuất rất khen ngợi hết lừoi về test trên và xem đó như miện pháp phòng bệnh sống còn của họ, thì chuyên gia lừng danh thế giới về sán lá gan là tiến sĩ Joe Boray đang cố gắng giải quyết và điều trị sớm những ca bệnh, nhất là trong giai đoạn sớm, đặc biệt trước khi mùa mưa đến sẽ khiến cho sự phát triển của sán nhiều hơn. Tháng 4 và tháng 5 hằng năm (mùa hè) thường là những tháng mà các thành viên sán non bị phá hủy cấu trúc mô học nhiều nhất và bị chết vào cuối mùa hè đến đầu mùa thu. Đó là nhận định của Boray. Điều quan trọng để diệt sán sớm để làm dừng quá trình di chuyển và phát hủy nhu mô của sán tại đường mật – nơi mà các con sán trưởng thành sẽ đẻ trứng. Vào thu, việc điều trị sẽ hạn chế tối thiểu tổn thương gan và làm tăng cân trọng của các gia súc trở lại, khi đó lợi nhuận sẽ tăng lên cho các nhà sản xuất. Khi đó cũng sẽ giảm đi sự lây nhiễm trên các thảm cỏ, nơi thả gia súc, ngược lại thì làm tăng nhanh nếu trời mưa đến, đặc biệt các vùng Queensland, NSW, Victoria, South Australia vàTasmania. Các ốc vật chủ trung gian của ký sinh trùng, có thể sống dưới mặt đất ngầm khi thời tiết khô hạn và cứ sau mùa mưa thì các ký sinh trùng lại phát triển nhanh trở lại. Lựa chọn một phương thức điều trị hiệu quả: Để chống lại căn bệnh này hiệu quả nhất đối với nhiễm ký sinh trùng sớm, tiến sĩ Boray khuyên các nhà sản xuất sử dụng các liều thuốc uống có thành phần triclabendazole (triclabendazole-based drench), dùng theo đường uống có lẽ tiện lợi và hiệu quả hơn loại chứa trong dạng dung dịch rồi đổ ra ít hiệu quả, lại đắt tiền hơn và có thể dẫn đến kháng thuốc nhiều hơn (!). Các nhà nghiên cứu cũng đã chứng minh rằng thuốc triclabendazole được dùng đường uống, hấp thu vào trong dòng máu nhanh hơn và hiệu quả hơn dạng thuốc trong lọ rót ra (pour-on), kết quả là nồng độ thuốc trong cơ thể sẽ cao hơn và hiệu quả trong việc giết chết ký sinh trùng. Theo tiến sĩ Boray, trong số các thuốc diệt sán lá gan hiện nay, thì thuốc Virbac's Flukazole C Plus Selenium- loại thuốc dùng đường uống có chứa thành phần triclabendazole và oxfendazole, dây là một thuốc hiệu quả nhất, chứng minh là một chất diệt ký sinh trùng rất tốt, các sán từ 2-4 tuần tuổi trên gia súc. Tác giả cũng cho biết hiệu quả cộng lực (synergistic effect) củachế phẩm Flukazole C Plus Selenium đã có bản quyền và bằng sáng chế, bảo đảm phòng chống ít nhất 99% các sán non giai đoạn sớm nhất, ngược lại các chế phẩm triclabendazole bản thân mình nó hoặc phối hợp với các phân tử khác có thể chỉ diệt < 10%. Lợi điểm của điều trị hiệu quả trên các sán 2 tuần tuổi, thử nghiemẹ lâm sàng thực địa Virbac tại miền Trung NSW cho biết thuốc sán Flukazole C Plus Selenium đã giúp tăng cân thêm13 kg qua 11 tuần so với nhóm đã dùng thuốc dạng pour-on. Chỉ định Flukazole C Plus Selenium chi phí khoảng 1.20USD/200kg ít hơn so với dạng điều trị pour-on, và giá gia súc hiện tại khoảng 1.65USD/kg (sống), nên việc tăng trọng lượng sẽ nâng cao và cải thiện sản lượng bò đáng kể, đến 4.500 USD khi điều trị 200 súc vật một tuổi. Ngoài ra, các nghiên cứ được ủy quyền bởi Virbac tiến hành bởi đơn vị nghiên cứu NSW Department of Primary Industries and Veterinary Health Research năm 2004-2006, hỗ trợ về mặt nghiên cứu khoa học là tiến sĩ Boray, kết quả cho thấy Flukazole C Plus Selenium có hiệu quả cao gấp 2 lần trong việc điều trị sán non 2 tuần tuổi so với các thuốc khác dùng đường uống vàvà gấp 10 lần so với dạng thuốc pour-on: -Các động vật được điều trị bằng Flukazole C Plus Selenium thật sự không còn thấy sẹo tổn thương gan, trong khi nhóm động vật được điều trị bằng chế phẩm dạng pour-on vẫn còn tổn thương gan và các lá gan đó không khác mấy so với các lá gan chưa điều trị; -Khi điều trị ở thời điểm 2 tuần sau nhiễm, các động vật được điều trị dạng pour-on tiếp tục còn sán đẻ trứng sán như khi chưa điều trị, điều này có thể lý giải là do nhiễm trên các đồng cỏ và nơi chăn thả cao, khác với khi điều trị bằng Flukazole C Plus Selenium; -Flukazole C Plus Selenium là dạng thuốc chỉ được đăng ký bởi cơ quan chức năng và có thẩm quyền y học thú y va côn trùng quốc gia Úc (Australian Pesticides and Veterinary Medicines Authority) với nhãn hiệu ghi rõ đặc biệt diệt các sán non 2 tuần tuổi; -Thuốc này cũng có thể chóng lại một số loài giun tròn (kể cả ức chế Ostertagia), sán dây và giun ở phổi. Chiến lược 5 bước để phòng chống sán lá gan hiệu quả của Boray Bước 1: Phải nắm rõ chu kỳ sinh học của sán Step 1: Understand the fluke life-cycle | Vật chủ ốc | Sán lệ thuộc vào các loài ốc, ly giải trứng và ấu trùng tại nơi chăn gia súc | Luư hành bệnh | Vùng có lượng mưa hàng năm > 600mm và thấp hơn nhưng > 400mm bổ sung bằng phương thức tưới tiêu; Vùng bình nuyên, khu vực đất nhô lên xuống, ven biển và các vùng được tưới tiêu của Qld, NSW, Victoria, SA và Tasmania | Giai đoạn nhiễm | Nhiễm trùng xảy ra khi ấu trùng sán từ khu chăn thả được tiêu hóa vào, rồi phát triển thành sán non và sán trưởng thành, đi xuyên qua nhu mô gan;
Các sán trưởng thành nằm trong đường mật, húc máu, đẻ trứng rồi có chu kỳ tái nhiễm đi nhiễm lại | Thời tiết | ốc và ấu trùng có thể sống sót trong bùn trong một thời gian dài, ngay cả thời tiết khô hạn; mùa mưa, ốc thường bò ra, ấu trùng phát triển và sự nhiễm sẽ rất thuận lợi. | Bước 2: Kiểm tra, đánh giá thường xuyên Step 2: Regular testing | XN. ELISA trong máu hoặc sữa | Không như kỹ thuật XN trứng cổ điển, ELISA có thể phát hiện nhiễm sán giai đoạn sớm và có thể tin cậy được. | Bước 3: Nhận thức và nắm bắt quy luật bệnh theo mùa Step 3: Seasonal awareness | (Tháng 4/5) | Thời gian chính để điều trị các sán trưởng thành và sán non là sau khi môi trường của các nơi chăn thả nhiễm cao, suốt mùa hè và đầu thu. | Cuối đông/đầu xuân (tháng 8/ 9) | Điều trị các gia súc nhiễm bệnh trong thời gian này để loại bỏ các sán còn lại và làm dừng sự nhiễm trứng trong phân tại các nơi chăn thả. | Mùa hè | Nếu các động vật nhiễm nặng, phương cách khuyến cáo điều trị thứ 3 là vào giữa mùa hè, đặc biệt trên cừu và các gia súc còn nhỏ. | Bước 4: Xử lý và điều trị Step 4: Treatment | Thuốc điều trị sán (dùng đường uống) | Flukazole C Plus Selenium là dạng liều thuốc tốt nhất điều trị sán giai đoạn sớm (2 tuần tuổi) cũng như các sán trưởng thành (không nên dùng thuốc này trong vòng 21 ngày trước khi gia súc đẻ hoặc lấy sữa. | Bước 5: Quản lý nông trang Step 5: Farm management | Chính sách phòng bệnh | Đặc biệt thời gian mùa khô. Mưa và các mùa tưới tiêu cũng có thể thúc đẩy quá trình hoạt động và sinh trưởng ốc và sán mạnh hơn. | | | |
|
Lẽ tất nhiên, Chiến lược phòng chống sán lá gan lớn 5 bước của tác giả Boray đã áp dụng nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt tại 4 vùng nhiễm nặng của Úc không thể áp dụng hoàn toàn và hoàn hảo vào việc xây dựng mô hình phòng chống bệnh sán lá gan tại Việt Nam bởi nhiều lý do, trong đó yếu tố nhân lực, vật lực và điều kiện thời tiết cần điều chỉnh sao cho phù hợp với từng quốc gia và từng thời điểm bệnh, nhất là trong thời điểm hiện nay - vấn đề biến đổi khí hậu toàn cầu (GCC_Global Climate Change) cũng đã làm thay đổi ít nhiều yếu tố và bức tranh dịch tễ học các bệnh truyền nhiễm ở người và các bệnh từ động vật truyến sang người. Điều đó có nghĩa là vận dụng có tính cải tiến thích hợp với điều kiện thực tế Việt Nam.
|
TRANG CHỦ
