Giới thiệu

Hợp chất malachite xanh về phân loại là chất khoáng carbonate, công thức hóa học là CuCO₃.Cu(OH)_2, màu sắc từ màu xanh sáng đến màu xanh đen, thường kết thành khối tinh thể, hệ tinh thể là Monoclinic – prismatic, đặc tính chiết quang là Biaxial (-), chỉ số khúc xạ nα = 1.655, nβ = 1.875 nγ= 1.909,tỷ trọng 3.6- 4, có thể trong suốt đến đục mờ. Một số lượng lớn chất malachite được tìm thấy ở Congo, Namibia, Russia, Mexico, Broken Hill, New South Wales, England, Lyon, nam của nước Mỹ, đặc biệt ở Arkansas và bang Arizona. Tại Israel, malachite được tìm thấy rất nhiều ở thung lũng. Tại Hy Lạp, cũng chế tác ra rất nhiều sản phẩm nữ trang chưng trong nhà rất đẹp. Về khía cạnh từ nguyên học và lịch sử của chất Malachite xanh thì có nguồn gốc từ tên một loại đá (thông qua gốc từ Latin và tiếng Pháp) từ gốc từ Hy Lạp molochitis, "đá có màu xanh của cây cẩm quỳ”, từ molochē, biến thể của malachē, "cây cẩm quỳ”. Malachite được dùng như các hạt khoáng chất sơn xanh đồng bộ. các dạng bột xanh malachite này rất nhạy với acide và thay đổi màu sắc. Từ dạng malachite tự nhiênà thể malachite tổng hợp, cường độ màu xanh có khác nhau.

Trong phạm vi về an toàn thực phẩm thì malachite green (MG) tác động trực tiếp lên các loại thuỷ sản như cá, hến, baba, tôm,...đặc biệt là các loại cá nuôi như cá tra, cá basa. Do lượng thuốc sử dụng quá nhiều và bị biến tính khi vào cơ thể sinh vật, để lại lượng tồn dư trong cơ thể sinh vật và gián tiếp chính con người lại chịu tác động của MG khi sử dụng các thực phẩm thuỷ sản có chứa MG này. Lượng tồn dư còn lại trong các ao, đầm sau mỗi vụ được người nông dân thau rửa ao đầm,nước từ các ao này chảy ra sông,suối, biển làm cho các sinh vật ở các nơi này bị nhiễm Malachite green, đặc bịêt là những loài cá biển.

Malachite green (xanh malachite) có tên khoa học Triphenylmethane.Malachite green là một hóa chất thường ở dạng bột mịn, tinh thể có màu xanhlục, có thể tan trong nước. Malachite green có công thức hoá học là C₂₃H₂₅N₂Cl.Malachite green khác với chất sulfate đồng  copper sulfate (CuS04) mà có người còn gọi là phèn xanh dùng để diệt ốc, diệt  nấm và rong rêu trong nông nghiệp. Khi đi vào cơ thể sinh vật Malachite green bị phân huỷ thành chất chuyển hoá là Leucomalachite green (LMG)

Hiện nay, vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm đang là thời sự, sản phẩm ngày càng đa dạng đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của con người. Điều đó đòi hỏi nhà chế biến cần phải lựa chọn cho mình những phụ gia, những chất bảo quản nào để sản phẩm ngày càng có chất lượng cao. Tuy nhiên đó là điều không nhỏ ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng nếu có “chất” khác. Nguy hại hơn nữa là trước khi chế biến sản phẩm đã bị nhiễm hóa chất. Malachite green là một loại hóa chất mà loài người đã sử dụng rất phổ biến từ nhiều năm qua, đem lại hiệu quả cao trong rất nhiều ngành đặc biệt là nuôi trồng thủy sản. Song những nghiên cứu cho thấy chất này gây ảnh hưởng tới sức khỏe của con người trong một phạm vi sử dụng nhất định.
Một số ứng dụng của chất Malachite green.

·Trong công nghiệp và phòng xét nghiệm y học: MG hay dùng để nhuộm các nguyên vật liệu như da, tơ, vải, sợi và giấy. Ngoài ra MG cũng  được dùng trong phòng thí nghiệm để làm dung dịch nhuộm vi khuẩn và bào tử của nó, làm chỉ thị màu pH; chuyển màu vàng (axit), xanh lục (kiềm);

·Trong thuỷ sản: MG đã được giới nuôi trồng thủy sản trên thế giới sử dụng một cách rộng rãi từ lâu và được dùng rất phổ biến trên thế giới để xử lý nước và để diệt nấm (loại Saprolegnia sp.) cũng như để diệt ký sinh trùng nhóm đơn bào (protozoa ) và bệnh nấm ký sinh trên trứng cá, cá và các loại sò hến (nhuyễn thể) như phòng trị các bệnh nấm thủy mi, bệnh trùng quả dưa. Đó là một loại thuốc trừ nấm rất có hiệu lực và thường được dùng để tẩy trùng trong các hồ cá giống và trong các nơi nuôi trồng thủy sản. Vì là hóa chất có hiệu quả trong việc điều trị bệnh cá và lại rẻ tiền nên Malachite green được các hộ nuôi thủy sản sử dụng rất nhiều và rất phổ dụng, dẫn đến việc một số loài nhuyễn thể vẫn còn tồn lưu hóa chất trong cơ thể.

·Trong chữa bệnh cho các loài cá cảnh , người ta thường dùng xanh malachite:

+Xanh Methylen: là hóa chất tương đối an toàn cho cá dùng để ức chế hoạt động của vi khuẩn và nấm gây bệnh. Thông thường nên pha sẵn dung dịch để sử dụng: pha 1g bột xanh methylen trong một lít nước, trữ dung dịch này trong chai tối (màu đen hoặc nâu), tránh ánh sáng trực tiếp, khi cần thì lấy ra để sử dụng. Liều dùng thông thường cho cá cảnh là 100cc dung dịch trữ cho 100 lít nước. Nếu trong hồ cách ly có thể sử dụng 300cc cho 100 lít nước, cá chỉ ở trong hồ cách ly này tối đa là ba ngày. Xanh Methylen cũng được dùng trong vận chuyển cá với liều 30 đến 50cc dung dịch trữ cho 100 lít nước để phòng nhiễm khuẩn và nấm do xây xát trong vận chuyển. Xanh Methylen còn được dùng để phòng trị nấm cho trứng đối với cá đẻ với liều 30cc dung dịch trữ cho 100 lít nước.

+Xanh Malachite: trong cá cảnh, chất này được dùng để điều trị ký sinh trùng và nấm. Cá La hán chỉ chịu được điều trị xanh malachite với liều thấp nhưng nhiều lần chứ không thể chịu được liều cao. MG càng độc hơn khi tan trong nước mềm, hơi acid. Để sử dụng nên pha dung dịch dự trữ: 1g bột xanh malachite cho một lít nước. Dung dịch này được đựng trong chai đục, tránh ánh sáng trực tiếp và nên dán nhãn nguy hiểm bên ngoài. Dung dịch này nếu giữ mát có thể dùng đến 6 tháng. Mỗi lần sử dụng với liều 6 đến 10cc cho 100 lít nước, cách hai ngày sau dùng một nửa liều, và cứ tiếp tục mỗi hai ngày sau dùng nửa liều cho đến khi cá hết bệnh.

+Xanh Malachite + Formol: sự phối hợp xanh malachite với Formol cho hiệu quả sử dụng cao hơn và làm giảm độc tính của MG. Dung dịch trữ được pha như sau: 4g MG cho vào 1 lít Formol (37% formaldehyde). Để điều trị các loại ngoại ký sinh trùng hay nấm, dùng liều 2,5g dung dịch cho 100 lít nước, dùng khoảng 3 lần, mỗi lần cách nhau hai ngày đối với bệnh đốm trắng và chỉ một lần đối với các loại bệnh khác.

·Trong thế giới thời trang: do MG có bản chất là các tinh thể carbonate đồng lâu năm, màu đẹp và trong, được các thợ kim hoàn để mắt đến và cho ra các bộ sưu tập trang sức (mặt đá, vòng, dây chuyền, khoen đeo tại,...được trưng bày nhiều ở các cửa hiệu, nhất là tại Anh.

·Trong lĩnh vực trang trí nội thất, chất malachite cũng góp phần vào các không gian xanh trong ngôi nhà, đặc biệt kiệt tác "The Tazza", là một trong những khối malachite lớn nhất ở bắc Mỹ và món quà từ Tsar Nicholas II, gởi đến gian phòng trung tâm của thư viện Linda Hall Library.
Tác hại của hợp chất Malachite Green.

Chất Leucomalachite green (LMG) là chất sinh ra trong quá trình chuyển hóa của MG và thường còn tồn dư trong cá một thời gian dài, ngay cả khi không còn phát hiện MG nữa.

·Với con người: các nghiên cứu cho thấy MG và LMG làm  tổn thương đến chức năng gan, làm thay đổi chức năng tuyến giáp, thiếu máu, giảm bạch cầu, đột biến gen và có thể là chất gây ung thư trên mô hình thực nghiệm động vật, cụ thể là loài chuột. Một nghiên cứu khác về độc tính của Malachite green và Leucomalachite green được tiến hành trong thời gian 2 năm của Trung tâm Nghiên cứu độc tố Quốc gia Hoa Kỳ cho thấy có biểu hiện gây ung thư của Leucomalachite green trên chuột nhắt cái. Ngoài ra, Leucomalachite green còn là chất gây đột biến trong cơ thể của các loài động vật. Các nhà khoa học đưa ra  kết luận rằng  MG và LMG là 2 chất nguy hại có tiềm năng gây ung thư cho người. Hiện nay, chất MG là một hóa chất có thể gây bệnh ung thư, ảnh hưởng đến sức khoẻ con người đã bị cấm sử dụng và được kiểm tra nghiêm ngặt về dư lượng có trong thực phẩm ở nhiều nước trên thế giới.

·Thiệt hại về kinh tế: thuỷ sản Việt Nam hiện nay đang là ngành xuất khẩu mũi nhọn mang lại nhiều nguồn lợi cho chúng ta, đặc biệt là các loại cá da trơn. Tuy nhiên, nếu như trong các sản phẩm thuỷ sản xuất khẩu có chứa các lượngtồndư chất độc hại và bị cấm sử dụng như MG thì toàn bộ lô hàng sẽ bị trả về và có thể sẽ bị nước sở tại kiện, dẫn đến những thiệt hại về kinh tế là không nhỏ. Năm 2002 Canada cũng như nhiều quốc gia khác trong đócóViệtNam đã nhận thấy chất Malachite Green có thể là 1 mối đe dọa cho sức khỏe  nên bắt đầu đề ra những chương trình thử nghiệm MG ở các loại cá tôm nuôi bày bán ở thị trưòng .Các quốc gia trong khối Liên hiệp châu Âu và châu Úc ấn định ngạch số tối đa  của MG và LMG trong  thủy sản  là phải ở mức 2 phần tỷ  (ppb), tức là không được vượt quá  0.002mg/kg. Mỹ và Canada thì cho áp dụng nguyên tắc zero tolerance, nghĩa là không chấp nhận sự hiện diện của  bất kỳ 1 dư lượng nào dù là thật thấp của MG và LMG .
Tình hình sử dụng và thực phẩm nhiễm xanh Malachite

Trên thế giới

Thời gian gần đây do vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm đang là vấn đề thời sự không chỉ riêng Việt Nam mà ngay cả các quốc gia trên thế giới, người ta cũng quan tấm đến rất nhiều. Chất MG được phát hiện rất nhiều trong các sản phẩm thuỷ sản với các nồng độ khác nhau tại một số quốc gia như Trung Quốc và một số quốc gia châu Á khác.

Ngoài ra các  quốc gia như Chile và Scotland cũng gặp phải vấn đề cá nuôi của họ sản xuất bị nhiễm MG. Năm 2004, Cơ quan thanh tra thực phẩm Canada (CFIA_Canadian Food Inspection Agency) thông báo đã phát hiện được dư lượng MG trong một số mẩu thử thuộc 1 lô  36.000 kg  cá hồi Chinook Salmon đang được bán trong các chợ ở tỉnh bang British Columbia và một ít được xuất cảng sang Mỹ và Nhật Bản. Ngoài số cá đã bán ra, trại còn gửi trên 310.000 con cá sống trong các lồng ở ven biển và tất cả cũng đều đã bị nhiễm MG. Tất cả sản phẩm trên đều xuất phát từ trại nuôi cá salmon lớn nhất nhì trên thế giới, đó là trại Stolt Sea Farm nằm tại East Thurlow Island. Người tanghi cá đã bị nhiễm trong giai đoạn ươn trứng để tạo ra cá con. Hiện nay tại Canada , ngoài chất Pyceze ra còn có một vài chất khác cũng được cho phép sử dụng như Solution de Parasite-S ou de Formalin-R (dung dịch formaldéhyde có chứa méthanol) để ngừa sự tạo ra paraformaldhéhyde  rất độc cho cá, dùng tắm cá để ngừa ký sinh trùng trên da hay trên mang cá, Perox-Aid có thể diệt nấm nhiễm trứng cá, Ovadine dùng như một chất sát trùng cho trứng cá.

Tháng 11/2005, đài truyền hình CTV (Canadian Television) và báo chí Canada đã loan tin chất MG hay Vert Malachite, là một loại hóa chất cấm đã lây nhiễm vào thủy sản ngoại nhập, bán tại các chợ vùng Vancouver và Richmond thuộc bang British Columbia, Canada. 9 mẫu đã đượcgởi đi xét nghiệm tại một phòng thí nghiệm độc lập. Tất cả gồm có cá rô phi Tilapia, lươn (đến từ Trung Quốc) và 2 mẫu cá basa (đến từ Việt Nam). 80% tôm, cá nuôi nhập từ khu vực Á châu phần lớn đều xuất phát từ Trung quốc và Việt Nam. Canada đã đặt Trung quốc (tháng 8/2005) và Việt Nam (tháng 9/2005) vào trong diện phải chịu sự kiểm soát toàn diện (surveillance intégrale).

Tại Việt Nam

Phong trào nuôi cá và nuôi tôm ở nước ta đang phát triển rất mạnh. Do đó, Malachite green cũngthườngsử dụng với số lượng lớn trong các trại nuôi cá tra và cá basa ở các tỉnh miền tây và miền nam như An Giang, Kiên Giang, Cà Mau, Đồng Tháp, Cần Thơ. Người chăn nuôi thường có xu hướng chọn những loại thức ăn giá rẻ hoặc thức ăn tự chế biến cũng như sử dụng thêm các phụ phẩm sau chế biến cá của các cơ sở chế biến với mục đích giảm giá thành. Điều này cực kỳ nguy hiểm bởi đây là con đường phổ biến nhất đưa MG vào cơ thể mà người chăn nuôi không hề hay biết. Trong tài liệu tại Hội nghị “Bàn biện pháp ngăn chặn dư lượng hóa chất và kháng sinh có hại trong thủy sản” tại An Giang đã đề cập đến một chất có tác dụng diệt ký sinh trùng trên cá thay thế MG là Bronopol. Đây là chất được EU cho phép sử dụng trị bệnh cho cá từ năm 2001 và không qui định giới hạn về dư lượng. Theo đánh giá của cơ quan bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA_US. Environment Protection Agency) thì Bronopol không là chất gây ung thư, có thể làm chất tẩy trùng, diệt khuẩn.

Trong thời gian 5 năm trở lại đây, vấn đề thủy sản xuất, nhập khẩu đôi khi bị nhiễm khángsinh hoặc thuốc sát trùng, nào là tôm bị nhiễm kháng sinh Chloramphenicol, cá basa và cá tra bị nhiễm Fluoroquinolone, cá tra (Pangasius hypothalmus) và cá basa (Pangasius bocourti) bị nhiễm chất MG (?) thì nay đã cải thiện và kiểm tra nâng cao chất lượng sản phẩm xuất ngoại đạt chất lượng cao. Hiện Canada cũng như hầu hết các quốc gia khác trên thế giới trong đó có Trung Quốc và Việt Nam đều cấm ngặt việc dùng chất MG trong việc nuôi trồng thủy sản. Chloramphenicol, Nitrofuran, xanh Malachite được thấy liệt kê trong danh mục các chất cấm sử dụng của Việt Nam. Trong đó, lẽ đương nhiên rất nhiều chất và sản phẩm khác cũng nằm trong danh sách cấm dùng trong sản xuất kinh doanh thủy sản: Aristolochia và chế phẩm, Chloramphenicol, Chloroform, Chlorpromazine, Colchichine, Dapsone, Dimetridazole, Metronidazole, Nitrofuran (cả Furazolidone), Romidazole, Malachite green, Ipronidazole,Nitroimidazole, Clenbuterol, Diethylstilbestrol, Glycopeptides, Trichlorfon (Dipterex).

Vai trò của MG với thực phẩm

Đây là một loại kháng sinh có giá rẻ,dễ tìm, cho kết quả rất tốt trong vấn đề nuôi trồng thủy sản, các chất thay thế MG thì còn hiếm, khó mua và đắt tiền. Do vậy, MG được các hộ nuôi trồng thủy sản sử dụng  để sát trùng ao hồ, để tắm cá trước khi thả chúng vào lồng nhằm mục đích phòng ngừa cá bị nhiễm nấm  hoặc nhiễm ký sinh trùng. Khi vào cơ thể cá, MG sẽ bị phân hủy ra thành chất chuyển hóa là Leucomalachite Green (LMG). Đây là một hoạt chất có thể tồn tại trong thịt và nhất là trong mỡ của cá đã bị nhiễm độc trong một thời gian  rất dài. Đặc biệt trong mỡ luôn tích lũy hàm lượng MG cao gấp nhiều lần so với trong thịt.

Các nghiên cứu gần đây nhất về MG cho biết việc xác định thời gian loại trừ MG sau khi đã bị nhiễm là không thể. Nếu cá đang nuôi đã bị nhiễm mà người nuôi tiếp tục cho ăn những loại thức ăn có chứa MG thì hiển nhiên chất này tiếp tục tích lũy ngày càng cao trong thịt và mỡ cá. Qua các nghiên cứu khoa học cho thấy khả năng gây ung thư và một số các loại bệnh khác là khá cao.Tuy nhiên cuộc sống công nghiệp hiện nay khi ăn bất cứ một sản phẩm gì đều khó có thể tránh khỏi hóa chất. Nhưng chúng ta vẫn còn 1 chút hy vọng vì theo các giới y tế Hong Kong thì  trong thực tế , Malachite Green chỉ có thể gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe  nếu chúng ta ăn mỗi ngày một số lượng cá khổng lồ. MG được cả thế giới sử dụng trong việc nuôi cá, tôm từ nhiều thập niên qua, nhưng rồi bị cấm từ năm 1992 trở lại đây. Tác hại của nó trên sức khỏe chúng ta chỉ là những suy diễn và suy luận qua các thí nghiệm ở loài chuột. Thực tế các chứng minh trên người đến nay vẫn là con số bí ẩn và việc suy luận từ các rối loạn trên chuột sang con người vẫn còn phải nghiên cứu sâu thêm nữa.  
Vậy chất xanh malachite ứng dụng trong các phòng xét nghiệm để làm gì?

·Dùng trong phòng thí nghiệm hay xét nghiệm để làm dung dịch nhuộm vi khuẩn, ký sinhtrùng và bào tử vi khuẩn của nó; làm chất chỉ thị màu pH (chuyển màu vàng (axit), xanh lục là kiềm);

·Dùng malachite green để nâng cao chất luwngj phát hiện trong xét nghiệm Cryptosporidium oocysts trong phân.

Tài liệu tham khảo

1.Danh mục hóa chất, kháng sinh cấm và hạn chế sử dụng trong sản xuất, kinh doanh thủy sản.

2.Sở Ngư Nghiệp An Giang, Tác hại của xanh Malachit; Chất có thể thay thế xanh Malachit (2005).

3.Thông tin tổng quát của CFIA, Canada về chương trình kiểm tra cá nhập khẩu (29/11/2005)

4.http://www.jstage.jst.go.jp. Improved staining method for detecting Cryptosporidium oocysts in stools using malachite green.

5.http://sokhoahoccn.angiang.gov.vn/Anphamthongtin/KHCNso1-2007

6.http://vndgkhktnn.vietnamgateway.org/news.

7.http://webmineral.com/data/Malachite.shtml Webmineral data

8.CFIA, Update o­n the Canadian Food Inspection Agency Monitoring Activities for Malachite Green. July 06, 2005.

9.CFIA, Vert Malachite-Questions et reponses. Nov 30, 2005.

10.CFIA, Agents thérapeutiques non autorisés (interdits, non approuvés), Juin 06, 2005.

11.Food and Environmental Hygiene Department HongKong, Malachite Green in Foods, August 2005.

12.Scottish executive, Use of Malachite Green to end, June 2002.

Các nội dung khác »

---