 |
Dân tộc La Chí
(Theo_VietNamNet) |
Người dân tộc La Chí
Người dân tộc La Chí còn có các tên gọi khác là Cù Tê, La Quả, Thổ Ðen, Mán, Xá. Đây là một dân tộc thiểu số tại Việt Nam, sử dụng tiếng nói nhóm ngôn ngữ Ka Ðaithuộc ngữ hệ Thái-Ka Ðai, cùng nhóm với tiếng La Ha, Cơ Lao, Pu Péo. Người La Chí có lịch sử cư trú lâu đời ở tỉnh Hà Giang và Lào Cai. Dân số và địa bàn cư trú Người dân tộc La Chí cư trú chủ yếu ở các huyện Xín Mần, Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang; huyện Mường Khương, Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. Theo điều tra dân số năm 1999, dân tộc La Chí có khoảng 10.765 người. Theo Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009, dân tộc La Chí ở Việt Nam có dân số 13.158 người, cư trú tại 38 trên tổng số 63 tỉnh, thành phố của cả nước. Dân tộc La Chí cư trú tập trung tại tỉnh Hà Giang 2.072 người, chiếm tỷ lệ 91,7% tổng số người La Chí tại Việt Nam; ngoài ra họ còn cư trú tại tỉnh Lào Cai 619 người, Thành phố Hồ Chí Minh 152 người, tỉnh Tuyên Quang 100 người... Về tổ chức cộng đồng, đặc điểm kinh tế Mỗi dòng họ người dân tộc La Chí có riêng trống và chiêng dùng vào việc cúng bái, trưởng họ là người biết cúng; con cái đều lấy theo họ cha. Trong quan hệ xã hội, gia đình ba thế hệ hay các cặp vợ chồng cùng thế hệ chung sống với nhau khá phổ biến. Mỗi họ có người đứng đầu chăm lo việc thờ cúng. Ðó không phải là trưởng họ mà chỉ là người biết cúng. Người ta chọn người giữ vị trí này bằng cách bói xem xương đùi gà. Người dân tộc La Chí có cách gọi tên theo nguyên tắc phụ tử liên danh với công thức là họ - pô (bố) - tên con - tên riêng của người được gọi. Người phụ nữ có con được gọi theo công thức là Mìa (mẹ) - tên con cả - tên chồng. Tục nhận bố mẹ nuôi cho trẻ sơ sinh khá phổ biến. Trẻ chào đời sau ba buổi sáng, gia chủ đặt một sợi chỉ đỏ trên một trên một bát nước đầy ở bàn thờ, chờ có ai vào nhà trước sẽ được làm bố mẹ nuôi, đặt tên cho cháu bé. Trẻ khóc nhiều được quan niệm là tên chưa hợp, phải bói tìm dòng họ thích hợp làm bố mẹ nuôi đặt tên cho con. Người dân tộc La Chí giỏi về nghề khai khẩn và làm ruộng bậc thang, trồng lúa nước. Họ gặt lúa nếp bằng hái nhắt, còn gặt lúa tẻ bằng liềm, đập lúa vào máng gỗ lấy thóc ngay ở ngoài ruộng. Họ sử dụng cả ba loại nương với các công cụ sản xuất khác nhau như gậy chọc lỗ, cuốc, cày. Người ta dành nương tốt nhất để trồng cây chàm, bông. Các gia đình thường nuôi trâu, ngựa, dê, lợn, gà, vịt, cá... nhưng theo nếp sống cũ thì không nuôi bò. Nghề dệt vải bông và nhuộm chàm của phụ nữ người dân tộc La Chí có truyền thống lâu đời. Về tập quán sinh hoạt Trong hôn nhân gia đình, việc cưới xin bắt buộc nhà trai phải nộp một khoản "tiền công nuôi con gái". Văn hóa của người dân tộc La Chí có nhiều truyện cổ kể về ông tổ tiên của dân tộc là Hoàng Dìn Thùng, về Pủ Lô Tô sinh ra các giống, các loài và dạy về các phong tục tập quán, về sự xuất hiện của các hiện tượng tự nhiên... Trai gái người dân tộc La Chí thường hát ni ca. Nhạc cụ có trống, chiêng, đàn tính 3 dây, đàn môi bằng lá cây... Dịp lễ hội thường tổ chức các trò chơi ném còn, đánh quay, đu quay, đu dây... nơi bãi rộng cho đông người cùng tham gia. Người dân tộc La Chí có cách nấu và ghế cơm bằng hơi nước rất độc đáo. Cơm nấu trong chảo to, cơm sôi thì vớt lên cho vào chõ đồ như đồ xôi. Cơm dỡ ra không bị nát mà khô dẻo nhờ được đồ chín bằng hơi nước nóng. Có nhiều cách giữ thực phẩm để ăn dần như sấy khô, làm thịt chua khá phổ biến. Da trâu sấy khô là món ăn rất được ưa chuộng. Trong sinh hoạt, người dân tộc La Chí sống định canh, định cư thành từng bản. Mỗi gia đình có nhà sàn để ở và nhà đất liền kề để làm bếp. Nhà sàn gồm 3 gian, chỉ có một cầu thang lên xuống ở gần đầu hồi phía giáp nhà đất, bàn thờ tổ tiên đặt tại gian nhà sàn to nhất. Họ thường sống từng làng ở vùng núi đất ở các huyện Hoàng Su Phì, Xín Mần, tỉnh Hà Giang. Nhà của mỗi gia đình là một quần thể kiến trúc gồm nhà sàn-nhà trệt-kho thóc trong một phạm vi không gian hẹp. Kiểu kiến trúc kết hợp chặt chẽ giữa nhà sàn và nhà trệt là một sáng tạo văn hoá độc đáo. Mỗi nhà gồm hai phần bằng nhau, mái lồng vào nhau, phần nhà sàn để ở, phần nhà trệt là nơi làm bếp. Khi xây dựng nhà mới phải mời thầy cúng về cúng xua đuổi ma bằng cách dùng ba cây cỏ lá khua bốn góc nhà, bắt đầu từ góc của bố mẹ trước. Nếu người con trai đã có bàn thờ ở nhà cũ thì tháo bàn thờ đó về lắp ở nhà mới trong vị trí của người chủ gia đình. Trong suốt 13 ngày kể từ ngày lên nhà mới, bếp lửa luôn luôn được thắp sáng thì mới có may mắn. Đối với phương tiện vận chuyển, người dân tộc La Chí có sự kết hợp giữa cách vận chuyển của cư dân vùng cao và cư dân vùng thung lũng. Người phụ nữ phổ biến cách dùng địu đan bằng giang hoặc địu vải. Cái địu đều có quai đeo trên trán để vận chuyển. Ðàn ông dùng địu có hai quai đeo vai kiểu địu của người H’Mông hoặc dùng đòn gánh đôi dậu. Người La Chí địu trẻ em trên lưng khi đi xa hoặc lúc làm việc. Chiếc máng lần là phương tiện dẫn nước phổ biến về đến tận nhà hay gần nhà. Từ bến nước, họ chứa nước vào những ống bương dài tới 1,5 mét và vác lên nhà sàn để gần chạn bát để dùng dần. Họ còn dùng ngựa để thồ hàng, đây cũng là một phương tiện vận chuyển phổ biến. Trong thờ cúng, người La Chí cúng tổ tiên vào các dịp lễ tết. Tổ tiên được cúng ba đời đối với nam, hai đời đối với nữ. Theo phong tục, bố mẹ chôn ngày nào, con cái nhớ suốt đời không được gieo giống hay cho vay, mượn vào ngày đó. Ðó không phải là ngày sinh sôi, phát triển. Trong một nhà có nhiều bàn thờ cho mỗi người đàn ông. Bàn thờ dựng theo thứ tự của bố, con trai út, các con trai thứ, trong cùng là con trai cả. Mỗi bàn thờ được xem là hoàn thành phải qua ba lần cúng, dỡ đi lập lại bàn thờ mới. Trong học tập, các kiến thức và kinh nghiệm dân gian được lưu truyền giữa các thế hệ bằng miệng. Truyện thần thoại, cổ tích đặc biệt khá phong phú, giải thích cho thế hệ trẻ nhiều hiện tượng thiên nhiên và xã hội theo quan niệm dân gian. Về văn nghệ, ngày tết, lễ; trai gái thường hát đối đáp, chơi đàn tính 3 dây, đàn môi. Loại trống, chiêng được dùng phổ biến. Dịp Tết Nguyên đán, nam nữ thường tập trung ở bãi rộng chơi ném còn, đánh quay, chơi đu thăng bằng. Tết tháng tám họ chơi đu dây. Trẻ em thích chơi ống phốc. Về trang phục Trang phục của người dân tộc La Chí đơn giản, không cầu kỳ. Đàn ông người La Chí mặc áo 5 thân dài tới ngang bắp chân, ngày nay áo ngắn hơn, cài khuy bên nách phải, tóc dài quá vai, đầu đội khăn cuốn hay khăn xếp, thích đeo túi vải chàm có viền đỏ xung quanh để đựng diêm, thuốc và các thứ lặt vặt; mặc quần lá tọa. Nam giới đeo gùi qua hai vai. Đồ trang sức của nam chỉ có vòng tay. Phụ nữ người La chí mặc áo dài tứ thân, có dây thắt lưng, yếm, đội khăn dài, mặc quần hay váy tùy người. Đồ trang sức có vòng tay và vòng tai. Phụ nữ thường quen đeo địu qua trán, dù địu làm bằng vải hay đan bằng giang cũng vậy. Bộ y phục truyền thống là chiếc áo dài tứ thân xẻ giữa, yếm thêu, thắt lưng bằng vải. Vào dịp tết, lễ; họ còn mặc ba chiếc áo dài lồng vào nhau. Phụ nữ ưa dùng khăn đội đầu dài gần 3 mét. Màu chàm đen rất được ưa thích. Thầy cúng mỗi khi hành lễ có y phục riêng, đó là bộ quần áo thụng, dài quá mắt cá chân, xẻ giữa, có thắt lưng bằng vải, đầu đội mũ vải rộng, có quai. Trong một số nghi lễ, người hành lễ đeo một miếng da trâu khô hoặc đội nón. Người dân tộc La Chí thích để răng đen, răng càng đen càng đẹp. Thanh niên thích bịt răng vàng, họ xem đó là hình thức làm duyên, làm dáng, dấu hiệu của sự trưởng thành.
|
TRANG CHỦ
