 |
| Ký sinh trùng sốt rét Plasmodium knowlesi ký sinh ở khỉ có khả năng lây nhiễm cho người (ảnh internet) |
Các loại ký sinh trùng sốt rét ký sinh ở người và động vật
Ký sinh trùng sốt rét thuộc ngành đơn bào protozoa, lớp trung bào tử sporozoa, lớp phụ haemosporina của 2 họ haemoproteidae và plasmodiidae. Trong đó họ plasmodiidae có 9 chi phụ gồm 3 chi phụ ký sinh ở động vật có vú trong đó có con người, 3 chi phụ ký sinh ở loài chim, gà và 3 chi phụ ký sinh ở loài bò sát. Hiện nay các nhà khoa học đã chứng minh được loại ký sinh trùng sốt rét ký sinh ở loài khỉ có khả năng lây nhiễm sang người để gây bệnh. Các loại ký sinh trùng sốt rét ký sinh trên động vật khác đang được theo dõi để phát hiện khả năng của bệnh từ động vật truyền sang người. Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, trên thực tế có khoảng 120 chủng loại ký sinh trùng gây bệnh sốt rét cho người và các loại động vật có xương sống. Chúng có thể ký sinh ở các loài khỉ, gặm nhấm, chim, gà, bò sát, lưỡng thê và người. -Ký sinh trùng sốt rét ký sinh ở loài khỉ gồm Plasmodium cynomolgi, Plasmodium rodhaini, Plasmodium knowlesi, Plasmodium simium, Plasmodium unui... -Ký sinh trùng sốt rét ký sinh ở loài gặm nhấm như chuột, thỏ gồm Plasmodium berghei, Plasmodium gonderi... -Ký sinh trùng sốt rét ký sinh ở loài chim, gà gồm Plasmodium gallinaceum, Plasmodium lophurae, Plasmodium relictum, Plasmodium cathemerium... -Ký sinh trùng sốt rét ký sinh ở loài bò sát như tắc kè, rắn mối gồm Plasmodium mexicanum... -Ký sinh trùng sốt rét ký sinh ở loài lưỡng thê như ếch nhái gồm Plasmodium bufonis, Plasmodium catesbiana... -Ký sinh trùng sốt rét gây bệnh cho người cũng thuộc chi plasmodium gồm 4 chủng loại là Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium malariae và Plasmodium ovale. Tuy nhiên do tác động của các biện pháp phòng chống sốt rét nên đã làm cho tính chất gây bệnh và tính nhạy cảm của thuốc điều trị đối với ký sinh trùng sốt rét bị ảnh hưởng, có nhiều biến đổi khác nhau. Một số chủng loại ký sinh trùng sốt rét đã xuất hiện các phân loài chủng mới như: Plasmodium vivax có các chủng như chủng Chesson, còn gọi là chủng Thái Bình Dương có đặc điểm thời gian ủ bệnh ngắn, bệnh tái phát nhiều; chủng Plasmodium vivax vivax, còn gọi là chủng phương Nam có đặc điểm thời gian ủ bệnh ngắn, thời kỳ tiềm tàng kéo dài, tái phát muộn; chủng Plasmodium vivax hibernans, còn gọi là chủng phương Bắc có đặc điểm thời gian ủ bệnh kéo dài 6 tháng hoặc hơn. Plasmodium falciparum có các chủng như chủng Ấn Độ, Nigeria, Italia... trong đó chủng Italia gây bệnh nặng nhất; chủng Malayan còn gọi là Bắc Mã Lai; chủng Campuchia; chủng miền Nam Việt Nam...
Ở nước ta, các nhà khoa học xác định có đủ cả 4 chủng loại ký sinh trùng sốt rét cơ bản ký sinh ở người để gây bệnh là Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium malariae và Plasmodium ovale nhưng chủ yếu là hai chủng loại Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax. Tùy theo từng vùng và từng khu vực, tỷ lệ nhiễm ký sinh trùng sốt rét có sự khác biệt nhưng nhìn chung tỷ lệ nhiễm Plasmodium falciparum chiếm từ 70 đến 90%, tỷ lệ nhiễm Plasmodium vivax chiếm từ 10 đến 30%, tỷ lệ nhiễm Plasmodium malariae chiếm từ 1 đến 3%; riêng Plasmodium ovale chỉ mới phát hiện được bằng kỹ thuật PCR (polymerase chain reaction) ở một số vùng sốt rét lưu hành nặng. Gần đây, cũng nhờ kỹ thuật PCR nên các nhà khoa học đã phát hiện được sự hiện diện của cả 4 chủng loại ký sinh trùng cơ bản tại một số vùng sốt rét lưu hành nặng tại Việt Nam như Khánh Hòa, Bình Phước, Lâm Đồng, Đăk Lăk, Gia Lai; trong đó có Plasmodium malaria chiếm tỷ lệ từ 3,2 đến 6,3% và Plasmodium ovale chiếm tỷ lệ từ 1,3 đến 2,8%. Đặc biệt ghi nhận trường hợp trên cùng một bệnh nhân có sự nhiễm phối hợp của 2, 3, thậm chí cả 4 chủng loại ký sinh trùng sốt rét với tỷ lệ nhiễm phối hợp chiếm từ 24 đến đến 81%. Ngoài 4 chủng loại ký sinh trùng sốt rét cơ bản, truyền thống ký sinh ở người để gây bệnh cho người; hiện nay các nhà khoa học đã cảnh báo một số chủng loại ký sinh trùng sốt rét ký sinh ở khỉ nhưng có khả năng lây nhiễm bệnh cho con người qua trung gian của loại muỗi truyền bệnh phù hợp. Cần chú ý là chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium knowlesi của loài khỉ đã được đề cập nhiều nhưng cũng cần quan tâm đến một số chủng loại ký sinh trùng sốt rét khác ký sinh ở loài khỉ như Plasmodium inui, Plasmodium brazilianum, Plasmodium coatneyi, Plasmodium schwetzi... có thể có khả năng lây nhiễm cho người. Hiện nay tình hình những bệnh từ động vật có thể lây nhiễm sang người để gây bệnh cho người đang được các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Đối với bệnh sốt rét, ngoài chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium knowlesi ký sinh ở loài khỉ có khả năng lây nhiễm sang người đã được chú ý và cảnh báo; trong thời gian tới các nhà khoa học cần tiếp tục khảo sát, nghiên cứu các chủng loại ký sinh trùng sốt rét khác ký sinh ở loài khỉ, đười ươi; động vật gặm nhấm như chuột, thỏ; động vật có cánh như chim, gà; loại bò sát như tắc kè, rắn mối, loài lưỡng thê như ếch nhái... có khả năng lây nhiễm cho người với vai trò truyền bệnh theo y văn đã đề cập.
|
TRANG CHỦ
