|
Sự thật và hư cấu về muỗi
Ngày 10/9/2014. Vanderbilt University - Sự thật và hư cấu về muỗi(mosquito fact and fiction). Một nhà nghiên cứu về muỗi đã thu thập các dữ kiện và những câu chuyện thú vị về đề tài nghiên cứu của mình:“kẻ khủng bố sinh học sau cùng của tự nhiên” (nature’s ultimate bioterrorists). Một trong những câu chuyện yêu thích của Jason Pitts là muỗi và sự thu hút kỳ lạ của chúng đến pho mát Limburger. Pitts là Phó giáo sư nghiên cứu về khoa học sinh học và thành viên chủ chốt của nhóm nghiên cứu tại Đại học Vanderbilt-những người đang cố gắng chống lại bệnh sốt rét và các bệnh do muỗi truyền khác bằng cách phát triển một hợp chất xua và thu hút cải thiện và mới mẻ. Trong thời gian rảnh rỗi của mình, ông đã thu thập những sự kiện và câu chuyện thú vị về đề tài nghiên cứu của mình: “kẻ khủng bố sinh học sau cùng của tự nhiên”. Ông cho biết: "Trong những năm 1990s các nhà sinh học Hà Lan đặt pho mát Limburger trong một đường hầm gió với muỗi sốt rét và đã rất ngạc nhiên khi thấy rằng muỗi cái đã bị lôi cuốn với mùi". Hóa ra là lý do mà Limburger biết được là do các nhà sư Trappist Bỉ trong những năm 1800s, có mùi hôi thối chân là bởi vì nó có chứa một loại vi khuẩn liên quan chặt chẽ với một số các vi khuẩn được tìm thấy trên da người. Vi khuẩn này tạo ra một hợp chất thơm cũng được tìm thấy trong mùi hôi chân của con người và đó là những gì thu hút muỗi (Các nhà nghiên cứu sử dụng phát hiện này để phát triển bẫy Limburger mà muỗi tìm thấy mùi hấp dẫn gấp 2-3 lần hấp dẫn hơn ở con người).
Pitts đã phát hiện ra rằng những câu chuyện về những con muỗi và Limburger là thực sự làm hài lòng đám đông, ông cũng thấy hai chủ đề hầu như luôn luôn đưa ra khi người ta biết rằng ông nghiên cứu muỗi để kiếm sống, mọi người muốn biết thêm về "những con muỗi khổng lồ" (giant mosquitoes) trong nhà của họ và họ tự hỏi tại sao muỗi chỉ cắn một số người này hơn những người khác. Thời gian trôi qua kể khi con người đã nói với Pitts rằng họ có muỗi khổng lồ ở nhà và hỏi anh ta nếu họ là những con muỗi lớn nhất trên thế giới. Ông phản ứng bằng cách hỏi họ những con muỗi khổng lồ là như thế nào, nếu câu trả lời là từ hai inch trở lên thì Pitts thông báo cho họ rằng họ không phải là muỗi chút nào mà là những con ruồi dài chân (crane flies), còn được gọi là muỗi diều hâu (mosquito hawks). "Ruồi dài chân là vô hại, chúng không cắn và chúng không ăn muỗi như một số người yêu cầu bồi thường", ông nói với họ. Pitts nói chắc có một số loài trên mặt đất vì những con muỗi lớn nhất thế giới có sải cánh dài chỉ một inch và chúng được tìm thấy ngay tại Tennessee. "Tôi đã bắt chúng ở sân sau của nhà tôi, nhưng rất khó tìm, bạn thực sự phải săn chúng", Pitts cho rằng chúng được gọi là muỗi voi (elephant mosquitoes) và "chúng không hút máu, trong thực tế ấu trùng của chúng ăn ấu trùng muỗi khác vì vậy chúng có thể có khả năng giúp làm giảm kích thước của những quần thể muỗi có hại khác". Hiện có hơn 3.000 loài muỗi trên toàn thế giới nhưng chỉ có 150 trong số đó được tìm thấy ở Bắc Mỹ, Pitts cho biết: "Chúng tôi chỉ biết khoảng 40 loài ở Tennessee". Câu hỏi thứ hai mà Pitts thường xuyên nhận được là "Tại sao tôi là một trong số những người thường bị muỗi đốt", Pitts nói: "Chúng tôi có một câu trả lời chung cho câu hỏi rằng nó đã làm với các biến thể cá nhân trong mùi cơ thể nhưng ngay bây giờ chúng tôi không hiểu sự kết hợp mùi đặc hiệu mà muỗi tìm thấy hấp dẫn nhất, ngoài ra các loài khác nhau được thu hút bởi các mùi khác nhau". Nguồn gốc của các hợp chất thơm mà sản xuất mùi cơ thể là sự xâm nhập của vi khuẩn tồn tại trên da người, đặc biệt ở vùng ẩm tối như hố cánh tay và giữa các ngón chân. Pitts và các đồng nghiệp của ông đã phát hiện ra rằng râu muỗi (mosquito antennae) được làm đầy với hàng trăm thụ thể mùi nhỏ xíu, được điều chỉnh riêng biệt để phát hiện ra các mùi đặc hiêu (specific odors). Trong khi họ đã xác định được hàng chục hợp chất thơm kích hoạt râu của muỗi thì các nhà nghiên cứu đã không phát hiện ra một chất hoạt động như một chất siêu hấp dẫn (super-attractant).
"Các bằng chứng thực nghiệm ủng hộ mạnh mẽ kết luận rằng muỗi bị thu hút bởi hỗn hợp của mùi hôi, chứ không phải là một mùi duy nhất, mặt khác các hợp chất cá thể có thể hoạt động như là các chất xua mạnh mẽ". Pitts giải thích: “Các chất xua tự nhiên như dầu đinh hương (clove oil), sả (citronella), bạch đàn (lemon grass), dầu thầu dầu (castor oil), bạc hà (peppermint), hoa oải hương (lavender) và dầu cây tuyết tùng (cedar oil)-tất cả hoạt động với một mức độ hạn chế nhưng hầu hết trong số đó là kém hiệu quả hơn so với thuốc xua tổng hợp DEET và chúng cần phải được tái áp dụng thường xuyên hơn”. Theo Pitts trên thực tế mùi kết hợp với nhiệt là cơ sở của hệ thống phát hiện tầm ngắn của muỗi, những con côn trùng quấy rầy cũng có một hệ thống tầm xa cho phép chúng theo dõi con mồi tiềm năng đến từ hơn 100 mét. Muỗi cũng làm như vậy, một phần, bằng cách cảm nhận lượng khí cacbonic trong hơi thở của con người, khi chúng ta thở ra, hơi thở của chúng ta chứa hơn 4-5% carbon dioxide nhiều hơn so với không khí xung quanh và muỗi có thể phát hiện sự khác biệt này: "Khi bạn thở ra, hơi thở của bạn được vận chuyển bởi dòng không khí như một loạt các bong bóng giàu CO2 và có thể kéo dài một thời gian, sự bay của muỗi cái được kích hoạt bởi CO2 và muỗi có thể phi tiêu hướng gió từ bong bóng tới bong bóng trong việc theo đuổi mục tiêu của mình". Theo một số nghiên cứu, muỗi bị thu hút mạnh mẽ hơn nữa tới hơi thở của con người sau khi một người làm rơi một ly bia hoặc một thức uống có cồn, ông cho biết thêm. Một số người cho rằng muỗi có thể bay giữa các giọt nước mưa, điều này có vẻ cường điệu nhưng thực sự có một yếu tố của sự thật, một nghiên cứu sử dụng video tốc độ cao đã chỉ ra rằng muỗi không bay chính xác giữa quá nhiều giọt khi những giọt mưa nảy lên chúng. Điều đáng ngạc nhiên là những con muỗi kích thước nhỏ và bộ xương ngoài linh hoạt thực sự làm giảm tác động của những giọt mưa trên cơ thể côn trùng, ngoài ra chúng có một lớp phủ kỵ sáp đẩy nước, Pitts báo cáo.
Nhiều chuyên gia phân loại coi muỗi như các chuyên biệt(specialists) đó là các loài muỗi khác nhau săn mồi trên các vật chủ động vật cụ thể như muỗi sốt rét Anopheles gambiae thích hút máu con người, trong khi các loài khác có thể thích chim, chó, cừu… Tuy nhiên, Pitts lập luận rằng các loài côn trùng này là cơ hội chủ (opportunists) chứ không phải là chuyên biệt thực thụ (true specialists). Ví dụ, nhiều nghiên cứu về An.gambiae lấy từ những túp lều châu Phi đã phát hiện ra rằng hầu như tất cả các muỗi cái thu thập có chứa máu của con người: phát hiện phù hợp với danh hiệu muỗi là chuyên biệt. Tuy nhiên,muỗi cái An.gambiae thích nghỉ ngơi trong nhà và những nghiên cứu này đã được thực hiện tại các khu vực nơi mà con người cất giữ động vật của họ ở bên ngoài. Một nghiên cứu tương tự được tiến hành ở một phần khác của châu Phi, nơi người dân sống trong những ngôi nhà được xây dựng trên sàn và vật nuôi (chó và lợn) nằm ở dưới nhà cho thấy chỉ có 20% muỗi cái An.gambiae có chứa máu của con người, trong khi phần còn lại chứa máu động vật "Điều này cho thấy mạnh mẽ rằng muỗi cái Anopheles không phải là chuyên biệt đòi hỏi phải hút máu của con người mà thay vào đó là những kẻ cơ hội-chúng có thể có sở thích nhưng chúng sẽ sử dụng nhiều loài động vật máu nóng có sẵn như là các vật chủ" ông nói. Pitts cho rằng mặc dù tất cả các thời gian và nỗ lực mà các nhà nghiên cứu đã dành để nghiên cứu về muỗi thì vẫn còn một vấn đề to lớn mà họ không hiểu, chẳng hạn như chúng tôi không hiểu làm thế nào mà các cặp giao phối kết nối đầu-đầu (head-to-head), có thể bay trong một cấu hình như vậy hoặc thậm chí nhận ra nhau sau cuộc gặp gỡ đầu tiên của chúng. Một bí ẩn nổi bật khác là cách con muỗi cái trưởng thành có thể sống sót qua mùa khô nặng kéo dài trong bảy tháng ở khu vực Sahel của châu Phi mà không chết do khô hạn nặng.
Điều rõ ràng là sự thiếu hiểu biết của chúng tôi đi kèm với chi phí cao, muỗi đã xử lý để tồn tại trong hơn 46 triệu năm-cao gấp hơn 100 lần so với con người và khi dân số con người đã phát triển, họ đã nổi lên như một kẻ thù lớn: mỗi năm 700 triệu người trên thế giới mắc các bệnh do muỗi truyền và hàng triệu người chết.
|
TRANG CHỦ
